اصابت ترکش‌های جنگ به ادبیات و کتاب فلسطین

آفتاب‌‌نیوز :

ترکش‌های جنگ در سرزمین‌های اشغالی، دامن حوزه فرهنگ و ادبیات را هم گرفت و در یکی از بزرگترین و عالمگیرین رویداد‌های فرهنگی مرتبط با موضوع کتاب، که همانا نمایشگاکتاب فرانکفورت باشد، مسئولان نمایشگاه با لغو برنامه‌های مصوب قبلی خود، در را بر روی نویسنده فلسطینی‌الاصلی بستند و مراسم اهدای جایزه به عدنیه شبلی، نویسنده رمان تحسین شده «جزئیات کوچک» را از فهرست برنامه‌های خود حذف کردند.

این رمان شبلی شامل دو دوره زمانی می‌شود و حول داستان یک جرم بی‌رحمانه که در تابستان ۱۹۴۹ در فلسطین رخ داده نوشته شده است. در این داستان سربازان اسرائیلی مرتکب قتل یک دختر نوجوان می‌شوند و او را دفن می‌کنند. سال‌ها بعد یک زن جوان ساکن فلسطین از اتفاقات حول این واقعه مطلع می‌شود. به بیان دیگر، این کتاب رویداد‌های مستند مربوط به تجاوز به یک دختر بادیه‌نشین در سال ۱۹۴۹ توسط یک واحد ارتش رژیم صهیونیستی را دستمایه خود قرار داده است. ترجمه انگلیسی این رمان که سال ۲۰۱۷ منتشر شد، سه سال بعد نامزد دریافت جایزه ملی کتاب در آمریکا و جایزه بین‌المللی بوکر شد. پس از انتشار ترجمه آلمانی آن در سال ۲۰۲۲ نیز جایزه ادبی ۲۰۲۳ آلمان (لیبراتور پرایس) که جایزه سالانه‌ای است که به بهترین آثار نویسندگان زن از سراسر آسیا، آفریقا و آمریکای لاتین اهدا می‌شود، را دریافت کرد.

این جایزه هر سال در نمایشگاه کتاب فرانکفورت به برنده آن اهدا می‌شود، ولی امسال اهدای آن به مشکل خورد و «لیت پرام» سازمانی که جایزه کتاب را توزیع می‌کند، مسیر خود را تغییر داد و نشستی که قرار بود با حضور شبلی و مترجم آلمانی زبان او، گونتر اورث برگزار شود نیز لغو شد. «لیت پرام» که بخشی از بودجه‌اش را از دولت آلمان و نمایشگاه کتاب فرانکفورت تامین می‌کند، تصمیم خود را برای لغو برنامه تجلیل شبلی در بیانیه‌ای آنلاین توضیح داد و گفت به دنبال تنظیم مناسب شرایط برای برگزاری این رویداد است.

متعاقب این تصمیم غیر مترقبه، بیش از ۶۰۰ نویسنده و ناشر در نامه‌ای از سازمان و نمایشگاه خواسته‌اند در تصمیم خود تجدید نظر کنند. آن‌ها نوشتند: نمایشگاه کتاب فرانکفورت به عنوان یک نمایشگاه بزرگ بین‌المللی کتاب، مسئولیت دارد فضایی برای نویسندگان فلسطینی ایجاد کند که آن‌ها هم بتوانند افکار، احساسات و تأملات خود را در مورد ادبیات در این دوران وحشتناک و ظالمانه به اشتراک بگذارند، نه اینکه بخواهد صدای آن‌ها را خاموش کند. علاوه بر این اشاره شده که پیش‌تر در نیویورک تایمز به اشتباه گزارش شده که لغو این رویداد «تصمیم مشترکی» که بود با شبلی اتخاذ شد.

در حالی که در واقع فقط به او اطلاع داده شد و در نهایت لیت‌پرام هم بیانیه خود را اصلاح کرد. باربارا اپلر مدیر انتشارات «نیو دیرکشنز» که ناشر آمریکایی «جزییات کوچک» است در نامه‌ای به سردبیر نیویورک تایمز خواستار اصلاح این خبر شد. وی در نامه خود همچنین تاکید کرد که: با دل‌شکستگی باورنکردنی که اکنون از هر طرف متحمل شده، هیچکس در خدمت دروغگویی نیست، به ویژه درباره نویسنده رمانی درباره نکبه که از نظر تاریخی هم بسیار صادق است. لغو مراسم و تلاش برای خاموش کردن صدای عدنیه شبلی - به دلیل جنگ در اسراییل - بزدلانه است. اما اینکه بگوییم شبلی با این تصمیم موافق است (در میان همه رنج‌ها در غزه) بدتر از همه است.

در حالی که نمایشگاه بیانیه‌ای صادر کرده و گفته می‌خواهد صدای اسراییل به‌ویژه در نمایشگاه قابل مشاهده باشد، آن‌ها فضا را برای صدای فلسطینی‌ها بسته‌اند. ژاک تستارد، ناشر شبلی در بریتانیا هم اعلام کرده است: یکی از اهداف ادبیات تشویق به تفاهم و گفتگو بین فرهنگ‌ها است. وقتی چنین خشونت وحشتناک و دلخراشی در جریان است، بزرگترین نمایشگاه کتاب جهان وظیفه دارد از صدا‌های ادبی هر دو ملت حمایت کند.

ما با عدنیه شبلی و ناشران آلمانی او اعلام همبستگی می‌کنیم. در ادامه بیانیه ناشر انگلیسی آمده است: با این روحیه، آن‌هایی که در زمینه نویسندگی، ترجمه و انتشار فعالیت می‌کنیم، به شدت تأکید داریم که لغو رویداد‌های فرهنگی راه پیش رو نیست. ما به خاطر می‌آوریم که نمایشگاه کتاب فرانکفورت از ناشران ترک حمایت کرد و اینکه چگونه سال گذشته، زلنسکی، رییس جمهوری اوکراین در یک سخنرانی از پیش ضبط شده در نمایشگاه با مخاطبانش صحبت کرد. نمایشگاه کتاب فرانکفورت به عنوان یک نمایشگاه بزرگ بین‌المللی کتاب این مسئولیت را دارد که فضا‌هایی را برای نویسندگان فلسطینی ایجاد کند تا افکار، احساسات و تأملات خود را در مورد ادبیات در این دوران وحشتناک و ظالمانه به اشتراک بگذارند، نه اینکه آن‌ها را خاموش کند. ما باید به دنبال زبان جدید و ایده‌های جدید باشیم تا بتوانیم به شیوه‌ای جدید به این دوران تلخ نزدیک شویم. برای این منظور، ما بیش از هر زمان دیگری به نویسندگان - از جمله نویسندگان فلسطینی - نیاز داریم.

«شبلی» که در سال ۱۹۷۴ در فلسطین متولد شده از اوخر دهه ۹۰ آثارش را در سراسر جهان عرب و اروپا به چاپ رسانده است. او نگارش رمان، نمایش‌نامه، داستان‌های کوتاه و مقالاتی را در کارنامه خود به ثبت رسانده است. آثار این نویسنده به زبان‌های مختلفی از جمله آلمانی، انگلیسی، فرانسوی، ایتالیایی و کره‌ای ترجمه و چاپ شده است. او همچنین دو دوره به عنوان برنده جایزه نویسنده جوان موسسه عبدالمحسن القطان انتخاب شده است: نخستین‌بار در سال ۲۰۰۱ برای کتاب «رسیدن» که رمان کوتاهی حول داستان کوچک‌ترین خواهر یک خانواده فلسطینی است و دومین‌بار در سال ۲۰۰۳ برای کتاب «همه به یک اندازه از عشق دوریم»؛ این کتاب داستان یک مامور پست است که مجموعه‌ای از نامه‌های عاشقانه رمزآلود را کشف می‌کند. «شبلی» علاوه بر نگارش سه رمان عربی خلق چند اثر غیرداستانی را نیز تجربه کرده است. این نویسنده تحصیلات خود را در مقطع دکتری در دانشگاه شرق لندن به پایان رسانده و اغلب اوقات نیز به تحقیقات دانشگاهی می‌پردازد. «شبلی» همچنین به عنوان استاد میهمان در دانشکده فلسفه و مطالعات فرهنگی دانشگاه «بیرزیت» فلسطین فعالیت داشته است. اگرچه «شبلی» به چند زبان دنیا تسلط دارد، اما رمان‌هایش را فقط به زبان عربی می‌نویسد چراکه معتقد است عربی یک زبان مسحورکننده است. اغلب نوشته‌های این نویسنده با تمرکز بر فلسطین نوشته شده با این حال خود «شبلی» معتقد است توجه او نسبت به زادگاهش بیش از آن‌که در ادبیاتش نمود پیدا کند یک مسئله شخصی است.