اُزون‌درمانی، راهی برای درمان اختلالات مفصلی و دردهای عضلانی

گاز ازون گازی است بی رنگ و بدبو که از ترکیب ۳ اتم اکسیژن تشکیل شده است؛ این گاز در غلظت بالا اثر اکسیدکنندگی داشته و برای گندزدایی استفاده می‌شود و درغلظت پایین به عنوان آنتی اکسیدان عمل کرده و در کاهش التهاب و بهبود جریان خون و تقویت سیستم ایمنی اثر دارد. اثرات ازون تراپی در بیماری‌های مختلف از جمله آرتروز زانو،‌ آسیب‌ رباط‌ها و دیسک کمری مورد پژوهش قرار گرفته اما مطالعات و شواهد علمی کافی برای برخی از آنها وجود ندارد.

از مهمترین کاربردهای فعلی ازون درمانی می‌توان به اختلالات مفصلی و پیرامون آن از جمله آرتروز زانو، دردهای عضلانی از جمله نقاط ماشه‌ای، بیماری آرنج تنیس بازان، التهاب رباط‌ها و و کیست‌های گانگلیونی، خار پاشنه (التهاب فاسیای کف پا)، آرنج تنیس بازان ، برخی از مبتلایان به دردهای ناشی از فتق دیسک‌های کمری و زخم‌های مزمن دیابتی و زخم بستر اشاره کرد. غالب تحقیقات در رابطه با کاربرد ازون درمانی در درمان آرتروز زانو انجام شده است و بر اساس شواهد موجود، ازون درمانی روش مفیدی در برخی مبتلایان به آرتروز خفیف و متوسط زانوهاست. حداکثر اثر این درمان در ماه اول بعد از تزریق به صورت کاهش درد و خشکی مفصل ظاهر می‌شود و معمولا بعد از ۳ تا ۶ ماه تاثیرات آن به طور واضح کاهش می‌یابد. در پژوهشی که در مرکز تحقیقات دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی به صورت مرور نظام‌مند انجام شد، ثابت شد که اثر ازون درمانی در درمان آرتروز زانو بیشتر از دارونما است، اما ازون درمانی در مقایسه با سایر درمان‌های تزریقی مفصل زانو از جمله آمپول ژله‌ای یا تاج خروس (هیالورونیک اسید) و PRP طول اثر کمتری و شروع اثر سریع‌تری داشته است.

بر اساس مطالعات انجام‌شده، به کارگیری همزمان ازون و سایر روشهای درمانی از جمله پی آر پی، استروئید و هیالورونیک اسید اغلب سبب افزایش اثر آنها و یا سرعت شروع تاثیرات آنها شده است که به این ترتیب می‌توان از ازون درمانی در کنار سایر درمان‌ها برای بهبود سریع موارد حاد دردناک استفاده کرد.

برای درمان بیماری خار پاشنه نیز تحقیقات فراوانی در ایران، برزیل، ترکیه و چند کشور دیگر انجام شده؛ در اغلب این آزمایشات ازون با پاسخ بالینی قابل قبولی همراه بوده است. از جمله در یک پژوهش کارآزمایی مبتنی بر مقایسه ازون درمانی در مقابل تزریق ژل و کورتون، ثابت شد که یافته‌های گروه ازون تفاوت چندانی با روش‌های سنتی مشابه ندارند. در بیماری لترال اپیکندیلیت هم به طور مشابه، تزریق ازون کارایی یکسان و اثربخشی طولانی‌تری از تزریق کورتون نشان داد. در ارتباط با دردهای ستون قفرات نیز ازون از دیرباز با تزریق‌های داخل دیسکی و پارا-اسپاینال (عضلات فیله کمری) اثرات راضی‌کننده‌ای از خود نشان داده بودند. با توجه به وسعت این درمان، اخیرا محققین داخلی و خارجی به فکر استفاده از آن برای درمان سندرم تونل کارپال (نشانگان مچ دست) هستند که نتایج پژوهش‌ها، تاکنون اثربخشی قابل ملاحظه‌ای در قیاس با سایر روش‌های مشابه به اثبات نرسانده‌اند.

از شایع‌ترین عوارض تزریق ازون بر حسب محل تزریق می‌توان به حساسیت به ازون، درد هنگام تزریق، تشدید موقتی درد، افزایش فشار خون، سردرد و سرگیجه، احساس گزگز و مورمور، تعریق و درد شکم اشاره کرد؛ که این موارد خودمحدود و غیرجدی است. البته به صورت خیلی نادر عوارض قلبی ریوی و آمبولی هوا در تزریقات داخل دیسک دیده شده است.

از موارد منع و احتیاط استفاده از ازون می‌توان به حساسیت به این ماده، بارداری، فاویسم، اختلالات خونریزی دهنده، پرکاری شدید تیروئید، کم‌خونی شدید و میاستنی شدید، انفارکتوس قلبی اخیر و یا سابقه‌ای از بیماری‌های شدید روحی روانی اشاره کرد.

آنچه به‌ اثبات رسیده، استفاده به‌جا و محدود این گاز در مبتلایان به دردهای عضلات، استخوان، مفاصل و ستوت فقرات به ویژه افرادی که در آنها درمان دارویی و فیزیکی نتیجه مطلوب نداشته است، می‌تواند مفید واقع شود. امکان بهره مندی از این درمان در موارد منع استفاده از کورتون و پی آر پی، از جمله دیابت کنترل‌نشده، اختلال انعقادی و مصرف داروهای ضد پلاکتی از نقاط قوت ازون درمانی است.

انتخاب صحیح بیماران، دوز و فواصل و تعداد تزریق مناسب ازون و نیز استفاده همزمان از سایر روش های توانبخشی از جمله اصلاح الگوی زندگی و ورزش درمانی از مهمترین عوامل تعیین‌کننده در موفقیت درمان با این روش به شمار می‌رود که باعث ارتقاء عملکرد و بهبود کیفیت زندگی می‌شود.

*استاد دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی و دبیر انجمن طب فیزیکی و توانبخشی ایران

۴۷۲۳۲