درخشش نگین ۳۰۰۰ساله انگشتر تاریخ کرمان

قلعه‌دختر کرمان در سده‌های میانی هزاره‌یکم پیش از میلاد روی مرتفع‌ترین تپه‌های شمال‌شرقی این شهر ساخته شده است. این قلعه بنا به گمانه‌زنی‌های مورخان ۲۲۰ سال پیش از میلاد مسیح احداث شده که در شهری آباد و مرکز ولایت کرمان با نام گواشیر‌ یا کارمانیا بوده است‌ و مصالح به‌کاررفته در قلعه‌دختر یا آتشکده آناهیتا‌ که به قلعه‌کهنه نیز مشهور است، تنها خشت‌خام و گل‌ رس است. قلعه‌اردشیر کرمان نیز به دستور اردشیر بابکان از خشت‌خام ساخته شده است. این سازه تاریخی یکی از قلعه‌های مربوط به دوران پیش از اسلام است و مراحل ساخت آن به دوران حکومت ساسانیان بازمی‌گردد. معماری خاص و شگفت‌انگیز این قلعه باعث شده تا قلعه‌اردشیر کرمان به یکی از ارزنده‌ترین قلعه‌های تاریخی ایران تبدیل شود. 

قلعه‌دختر و قلعه‌اردشیر شهر کرمان طی چند دهه اخیر نه‌تنها مورد مرمت و بازسازی قرار نگرفت، بلکه در سال‌هایی که دوران زوال و تنهایی را سپری می‌کردند مورد آسیب‌های مختلف به‌خصوص از طرف انسان‌ها واقع شدند. از ساخت‌وسازهای متعدد در حریم این دو قلعه گرفته تا احداث دکل مخابراتی و منبع آبی بر بلندای قلعه‌اردشیر که علاوه بر تخریب بخش‌هایی از این قلعه، نما و سیمای تاریخی آن را مخدوش کرد. با این اوصاف، اقدامی که در شهریور سال ۱۳۹۵ با حضور معاون رئیس‌جمهور وقت برای آغاز عملیات مرمت و بازسازی قلعه‌دختر آغاز‌شد نیز بعد از مدتی رها شده و به سرانجامی نرسید تا در این میان شاهد اقدام تاسف‌بار آسفالت‌کردن قسمتی از حریم قلعه‌دختر در سال ۱۳۹۹ توسط شهرداری کرمان به بهانه احداث مجموعه ورزشی ساحلی در زمین‌های نزدیک به این قلعه تاریخی باشیم.این‌که طی چند دهه اخیر و به‌طور خاص در دهه ۹۰ هیچ‌گاه عزم جدی برای اجرای برنامه‌ای مدون و مشخص در جهت مرمت و بازسازی این دو اثر تاریخی ملی کرمان نبوده، حقیقتی تلخ و انکارناپذیر است. اما اکنون پس از سال‌ها انزوا و بی‌توجهی انگار دولت سیزدهم تصمیم دارد قلعه‌های تاریخی دختر و اردشیر کرمان را مرمت و حریم اطراف آنها را ساماندهی کند.آن‌طور که مدیر دفتر مطالعات فنی و عمرانی شهرداری کرمان در گفت‌وگو با جام‌جم عنوان کرده: «پروژه طراحی و ساماندهی قلعه‌اردشیر و قلعه‌دختر و احیای آنها اجرا می‌شود و در همین راستا توسط شهرداری املاک واقع در حریم قلعه‌دختر تملک شده است.»
محسن زهرودی ادامه می‌دهد: «با توجه به رشد تورم و افزایش قیمت املاک، این پروژه خیلی برای شهرداری سنگین بود و شهرداری در هر زمان و با توجه به ردیف بودجه و اعتباراتی که داشت تملک‌ها را شروع کرد. این پروژه از سال ۱۳۸۲ شروع شده و پیرو آن با هماهنگی و تعامل شهرداری با میراث فرهنگی مشکلات مردم ساکن حوزه‌ تاریخی پروژه کاهش یافت و به کم‌شدن تعداد منازل مسکونی منجر شد که باید در این پروژه تملک می‌شدند.»وی با بیان این‌که اکنون تملک خانه‌های پیرامون قلعه‌دختر پایان پذیرفته و املاکش آماده است، تصریح می‌کند: «ما در پروژه احیا و طرح بازآفرینی، طراحی قلعه‌دختر را با هماهنگی میراث فرهنگی و محافل علمی انجام دادیم، اما در حوزه قلعه‌اردشیر هنوز درصد بسیار زیادی از ساختمان‌های واقع در حریم قلعه‌اردشیر باید تملک و آزادسازی شود و سپس یک طرح جامع برای آن تدوین کنیم.»
زهرودی با اشاره به فاز اول آزادسازی حریم قلعه‌دختر که با هزینه ۸۰ میلیارد تومان انجام شده، می‌گوید: «ما ساختمان‌های واجد ارزش که از محدوده درجه یک حریم خارج شده‌اند را در قالب بازآفرینی احیا می‌کنیم و محوطه‌ای که آزاد شده را در قالب یک بوستان و محوطه‌ تاریخی خواهیم داشت؛ یعنی با برنامه‌ریزی‌ای که با میراث فرهنگی داشتیم عرصه‌ تاریخی قلعه‌دختر را به سه عرصه دسترسی تبدیل کرده‌ایم. برهمین اساس، عرصه تاریخی درجه یک قلعه‌دختر که واقع در پایه کوه است همین‌طور حفظ و در حاشیه آن یک بوستان و مجموعه گردشگری و توریستی احداث می‌شود.» وی تصریح می‌کند: «اولویت اول ساماندهی و تکمیل بوستان انقلاب در حاشیه قلعه‌دختر است که براساس برآوردها فاز اول این پروژه ۱۰ماهه اجرا می‌شود و امسال۱۰میلیارد تومان بودجه به آن اختصاص یافته. اما حدود ۳۰ تا ۴۰میلیاردتومان بودجه برای ساخت محوطه و ابنیه پارک قلعه‌دختر نیاز داریم که طی امسال و سال آینده انجام می‌شود.»

دشواری مرمت در ارتفاع
معاون میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان کرمان در گفت‌وگو با جام‌جم با اشاره به این‌که احیای قلعه‌دختر و قلعه‌اردشیر علاوه بر حفاظت از ارزش‌های فرهنگی و تاریخی، می‌تواند موجب ایجاد یک منظر مناسب شهری و رونق صنعت گردشگری شود، می‌گوید: متاسفانه به‌دلیل این‌که قلعه‌دختر و قلعه‌اردشیر روی ارتفاع قرار گرفته است دسترسی به بقایای معماری آنها دشواری‌های خاصی دارد و مرمت و احیای این دو اثر ارزشمند نیازمند اعتبارات زیادی است.محسن شفیعی معتقد است: درحال‌حاضر با تعاملی که با مجموعه‌ شهرداری و شورای شهر کرمان برقرار شده، یک پروژه‌ مشترک تعریف کردیم که امسال در قالب آن بخش‌هایی از قلعه‌دختر با اعتبار ۲۵میلیارد ریالی اداره کل میراث فرهنگی کرمان مرمت می‌شود. اکنون کارگاه خشت‌زنی راه‌اندازی و پیمانکار مشغول آماده‌سازی خشت‌ها برای آغاز عملیات مرمت بخشی از قلعه‌دختر است. وی با بیان این‌که قطعا مسائل چالش‌برانگیزی در مسیر مرمت و ساماندهی حریم این قلعه‌های تاریخی وجود دارد که نمی‌توان آنها را کتمان کرد، می‌گوید: یک‌سری از املاک در عرصه‌ تاریخی قلعه‌اردشیر قرار گرفته که ما به جهت این‌که بخواهیم ضوابط عرصه و حریم دو اثر تاریخی را رعایت کنیم، راهی جز تملک و آزادسازی آنها نداریم که این موضوع می‌طلبد منابع مالی جهت این کار یا زمین معوض با همکاری دستگاه‌های متولی مثل راه‌وشهرسازی و شهرداری تامین شود.