حماس، چگونه حماسه آفرید؟ /مروری بر شکل‌گیری جنبش حماس تا عملیات طوفان الاقصی

گروه سیاسی خبرگزاری دانشجو_انوشه رجبی؛ جنگ، درگیری، مقاومت، شهادت و از دست دادن مفاهیمی هستند که ما در طول دوران جنگ ۸ ساله پس از انقلاب اسلامی به خوبی آن را درک کرده‌ایم. آنقدر با این مفاهیم خو گرفته‌ایم که حاضر به تکرار دوباره آن حوادث نیستیم. سعی کردیم «قوی شویم» از هیچ به قدرت منطقه‌ای تبدیل شویم. تا مبادا از یک سوراخ دوبار گزیده شویم. حالا این ملت فلسطین است که از استراتژی «قوی شدن» می‌خواهد استفاده کند. چرا که نزدیک به ۷۵ سال است با مقوله غارت کشورش دست و پنجه نرم می‌کند.

بازدارندگی به سبک حماس

جنبش حماس یکی از چند گروه مقاومت اسلامی فلسطین است که پس از اشغال این سرزمین شکل گرفت. حماس کوته نوشت «حرک المقاومة الاسلامیة» است. از ابتدای شروع طوفان الاقصی، محدوده نوار غزه بدلیل جنگ و درگیری نیرو‌های مقاومت اسلامی و رژیم اشغالگر در محاصره شدیدی قرار داشت. با وجود نزدیکی به گذرگاه رفح که دروازه مصر به غزه است؛ رژیم اشغالگر در موارد بسیاری که با حماس وارد درگیری می‌شود این گذرگاه را می‌بندد. حماس چاره‌ای جز بومی سازی ادوات نظامی خود نداشت. در سال ۲۰۰۱ موشک‌هایی با برد کمتر از چهار کیلومتر ساخت و در زمان کمتری توانستند موشک‌هایی با برد ۱۶۰ کیلومتر بسازند. در نبرد «العصف الماکول» یک سلاح تک تیرانداز ۱۴.۵ میلی متری با برد کشنده ۲ کیلومتر به نام «الغول» را رونمایی کرد. گردان‌های قسام، بخش نظامی جنبش حماس در جریان نبردی که اسرائیل از آن به نام «لبه محافظ» یاد می‌کند، در ژوئیه ۲۰۱۴ از پهپاد‌های خود رونمایی کردند. تولید این پهپاد‌ها برای اولین بار در جهان عرب اتفاق می‌افتاد. این پهپاد‌ها توانستند وزارت جنگ رژیم صهیونیستی در تل‌آویو را شناسایی کنند. یکی دیگر از ابتکارات حماس استفاده از تونل در جریان حملات غافلگیرانه بود. گردان‌های قسام با استفاده از سلاح تونل توانستند «گلعاد شالیت» نظامی رژیم اسرائیلی را اسیر کنند. استفاده از ظرفیت دریا و توسعه بخش غواصان گردان قسام سبب شد تا در عملیات‌های سال ۲۰۱۴ به دستاورد‌های بزرگی برسند. گردان‌های قسام توانستند به پایگاه نظامی دریایی زیکیم حمله کنند. پس از موفقیت از این اقدام، «بینی گانتس» رئیس وقت ستاد ارتش اسرائیل در تعریف از نیرو‌های قسام گفت: «باید حقیقت را بگوییم. ما با جنگجویان شجاعی روبرو هستیم. کسی که دنبال یک تانک می‌دود تا بمبی را به آن بچسباند، کار مردان شجاع را انجام می‌دهد.»

بیهوشی صهیونیست‌ها

رژیم صهیونیستی از فناوری هوش مصنوعی برای کنترل مناطق فلسطین نشین استفاده می‌کرد. از آنجایی که هوش مصنوعی از دیتا و داده استفاده می‌کند؛ صهیونیست‌ها میلیارد‌ها دلار برای جمع‌آوری داده‎های موجود از طریق شنود موبایل، دسترسی به ایمیل‌ها و پیامک‌ها هزینه کردند. حماس با اطلاع از فرآیند هوش مصنوعی به‌گونه‌ای عمل کرد تا هوش مصنوعی تصور کند که تحرکاتی در حال انجام است، اما منجر به حمله نمی‌شود. ۱۰ روز قبل از حمله حماس، رئیس کمیته دفاعی ناتو به نوار مرزی غزه رفته تا عملکرد هوش مصنوعی را از نزدیک مشاهده کند. ناتوانی این سیستم‌های نوین در مطلع کردن نظامیان اشغالگر قبل از شروع عملیات حماس ضربه بزرگی به نیرو‌های اشغالگر وارد کرد. بطوری که یک افسر سابق اطلاعات نظامی آمریکا یکی از اشتباهات بزرگ دستگاه اطلاعات رژیم صهیونیستی در عملیات طوفان الاقصی را غره شدن به تجهیزات هوش مصنوعی می‌داند.

سمبل مقاومت

شیخ احمد اسماعیل یاسین اولین رهبر جنبش حماس بود که در سال ۱۹۸۷ به همراه جمعی از گروه‌های فلسطینی این تشکیلات را راه‌اندازی کرد. حماس و شخص شیخ احمد یاسین نقش بسیار پر رنگی در انتفاضه‌های اول و دوم و سخنرانی‌های مذهبی در مساجد نوار غزه ایفا کردند. رژیم اشغالگر چندین بار شیخ احمد را که ویلچر نشین بود به حبس‌های چند سال و ابد محکوم کرد، اما نتوانست از پس رهبر معنوی حماس بر بیاید. در نهایت شیخ احمید یاسین در مارس ۲۰۰۴ پس از اقامه نماز صبح در مسجد غزه هدف حمله بالگرد‌های رژیم غاصب قرار گرفت و به شهادت رسید. حماس و فلسطینیان از او به عنوان سمبل مقاومت یاد می‌کنند. عبدالعزیز رنتیسی رهبر دوم حماس بود که تنها ۲۴ روز پس از یاسین رهبری جنبش حماس را به عهده گرفت و در آوریل همان سال به همراه فرزند و محافظش توسط بالگرد‌های ژیم غاصب به شهادت رسید. خالد مشعل تا سال ۲۰۱۷ رهبر سوم حماس بود و در حال حاضر رئیس دفتر سیاسی حماس است. از سال ۲۰۱۷ اسماعیل هنیه رهبر جنبش حماس شد. هنیه تا پیش از آن در زمان ریاست خالد مشعل رئیس دفتر سیاسی حماس بود.

ساختار تشکیلاتی جنبش حماس مشابه ساختار کلی جنبش اخوان‌المسلمین و بر پایه اصول اسلامی، شورا و رهبری ناشی از بیعت عمومی و اطاعت از رهبری است. فعالیت‌های حماس را سه نهاد اصلی هدایت می‌کنند: دفتر سیاسی، دفتر تبلیغاتی و دفتر نظامی. شاخه نظامی این جنبش معروف به «گردان‌های عِزّالدین قَسّام» در سال ۱۹۹۱ تأسیس شد.

دو شمشیر در یک نیام نگنجند

جنبش حماس و جنبش فتح بدلیل مشی مبارزاتی متفاوت در قبال رژیم اشغالگر قدس با یکدیگر سر ناسازگاری دارند. جنبش فتح در سال ۱۹۵۹ توسط «یاسر عرفات» و «خلیل الوزیر» با هدف آزادی فلسطین ایجاد شد. سازمان آزادی‌بخش فلسطین، کنفدراسیونی متشکل از احزاب فلسطینی است که در سال ۱۹۶۴ میلادی تأسیس شده و در بیشتر کشور‌های جهان به عنوان نماینده رسمی مردم فلسطین شناخته می‌شود. ریاست سازمان آزادی بخش فلسطین از ابتدای تاسیس‌اش تحت رهبری یاسر عرفات بود. جنبش فتح بدلیل امکانات مالی، نیروی نظامی و منابع انسانی از سال ۱۹۶۹ بر سازمان آزادی بخش فلسطین سیطره دارد. یاسر عرفات تا سال ۲۰۰۴ در این مقام ماند و پس از آن محمود عباس یا همان ابومازن جانشین‌اش شد. در سال ۱۹۹۳ یاسر عرفات در شهر اسلو نروژ با نخست وزیر وقت اسرائیل، اسحاق رابین و نظارت رئیس جمهور وقت آمریکا، بیل کلینتون پیمانی بست، تحت عنوان پیمان اسلو. طبق این توافق در یک مدت ۵ ساله دو دولت در فلسطین و اسرائیل تشکیل می‌شد. هرچند که هیچ‌ وقت اتفاق نیافتاد. همچنین دو منطقه غزه و کرانه باختری که در سال ۱۹۶۷ اشغال شده بودند در صورتی به عنوان مناطق فلسطینی شناخته می‌شدند که عرفات اسرائیل را به رسمیت بشناسد. به رسمیت شناخته شدن اسرائیل توسط جنبش فتح و عرفات نقطه آغاز اختلاف حماس با فتح است. پیمان اسلو منجر به تشکیل دولت خودگردان فلسطین در سال ۱۹۹۶ شد. در این سال جیمی کارتر ناظر انتخابات دولت خودگردان بود. یاسر عرفات توانست به پیروزی در این انتخابات برسد. همچنین جنبش حماس اکثریت کرسی‌های انتخابات قانون‌گذاری فلسطین را کسب کرد. انتخابات بعدی که در سال ۲۰۰۵ برگزار شد نقطه اوج اختلافات بین حماس و فتح بود. در این سال ریاست دولت خودگران به محمود عباس رسید و اکثریت مجلس به حماس رسید. اسماعیل هنیه مسئول تشکیل دولت شد. اختلافات بین حماس و فتح منجر به جدایی کرانه باختری و نوار غزه از یکدیگر شد. جنبش فتح سر سازش و همکاری با رژیم اشغالگر داشت و این موضوع حماس را عصبانی می‌کرد. در نهایت کرانه باختری محل حکومت دولت خودگردان و غزه محل حکومت جنبش حماس شد. در سال ۲۰۰۷ پس از آن حماس نیرو‌های فتح و اسرائیلی را از محدوده نوار غزه بیرون راند.

حماس چگونه به وجود آمد؟

شکل‌گیری جنبش مقاومت اسلامی حماس در پی اشغال مناطق فلسطینی نشین در سال ۱۹۴۸ و شکست اعراب در جنگ ۶ روزه سال ۱۹۶۷ مربوط می‌شود. پس از سال ۱۹۶۷ حماس بصورت تدریجی در تلاش بود تا پایه‌های جنبش را تحکیم کند. از ۱۹۸۱ تا ۱۹۸۷ به توسعه دامنه جنبش پرداخت و در نهایت در دسامبر ۱۹۸۷ به مرحله جهاد با اشغالگران صهیونیست رسید. انتفاضه اول توسط یکی از نیرو‌های جنبش جهاد اسلامی آغاز شد، اما حضور رسمی جنبش حماس به شرکت در انتفاضه اول بر می‌گردد.

حماس پس از اعلام موجودیت در سال ۱۹۸۷ در اوت ۱۹۸۸ اساسنامه خود را تشریح کرد. روح کلی این اساسنامه بر تعامل میان اسلام و ملی‌گرایی در فلسطین تأکید داشت. نابودی رژیم اشغال‌گر و مبارزه ضد یهودی به صراحت در اساسنامه آن‌ها دیده می‌شود. سال ۲۰۱۷ خالد مشعل رییس دفتر سیاسی حماس از انتشار اساسنامه جدید این جنبش مشتمل بر ۴۲ بند خبر داد. اساسنامه جدید طبق نظر محمود الزهار، عضو برجسته جنبش مقاومت اسلامی فلسطین بر مبنای اصول تغییرناپذیر آن صادر شده و تغییر برخی ساز و کارها، هرگز به معنای به رسمیت شناختن رژیم صهیونیستی نیست. از تغییرات مهم اساسنامه جدید تغییر موضع از اقدامات ضد یهودی به ضد صهیونیستی است. همچنین، چون این جنبش برآمده از اندیشه‌های اخوان المسلمین است در اساسنامه جدید به آن اشاره خاصی نکرده بود. حماس در جریان توافق اسلو مخالفت خودش را با دولت خودگردان اعلام کرده بود، ولی در اساسنامه جدید کمی سازش به خرج داد بود. هدف از تغییر بعضی از این مواضع جلب حمایت خارجی است. اما آنچه مهم است و نباید به حاشیه برود، اصل مبارزه در جهت آزادی آرمان فلسطین است. در همین راستا آزادسازی فلسطین هدف راهبردی حماس است.