یک اشتباه دو تاوان / هر اقدامی در حوزه زنان و زایمان دو سوم جامعه را نجات خواهد داد

گروه اجتماعی خبرگزاری دانشجو- محبوبه یارمحمدی؛ خودم را پیچیده ام وسط شال و مانتو و توی ماشین چپانده ام. با پشت دست ابراز محبت‌های آفتاب را از پیشانی ام پاک می‌کنم. کولر را گرفته ام دقیقا روبروی صورتم که کمی حجم گرما را دور کنم. گرمای هوا همه‌ی اداره‌ها را مجبور کرده است یک ساعت شروعشان را جلوتر اعلام کنند و زودتر تعطیل شوند. بجز شغل همیشه فعال و در صحنه ما. فرار از گرما بهانه بعضی‌هاست برای فرار از انجام بعضی کارها، ولی برای ما هیچ چیزی و هیچ دلیلی نمی‌تواند باعث دیر رفتن، نرفتن یا انجام کار با کوچک‌ترین نقصی باشد. انگار کامل بودن را فقط از شغل ما انتظار دارند. روپوشم را می‌پوشم. خودم را می‌رسانم به وسط استیشن. دوباره شروع کار‌های منظم، سر ساعت و دقیق. انقدر سرگرم کار‌های بیماران می‌شوم که زمان از دستم در می‌رود.
صدایی می‌پیچد: «کد احیا نوزادان بلوک زایمان»
مثل زنگی مرا به خودم می‌آورد. ساعت را نگاه می‌کنم حوالی ۳:۴۵ دقیقه است. چقدر هم این نوزاد عجله آمدن داشته است. دقیقاً وسط گرمای استخوان سوز تابستان. آن هم ساعت حوالی ۴. خدا کند که صحیح و سالم باشد. نه ماه انتظار با هزار امید و آرزو برای دیدن موجودی دوس داشتنی، شیرین و پرچالش. پروسه نه ماهه‌ای پردغدغه با سختی‌هایی که به بهانه‌ای شیرین تحمل و گذران می‌شود.

دوباره صدا می آید: «کد احیا نوزادان بلوک زایمان»

 چه خبر است امروز. حوالی ساعت ۵ به بچه‌های تیم احیا زنگ می‌زنم. ماجرا را می‌پرسم که سرانجام نوزاد پر داستان امروز چه شد. از بین حرف‌های پر از دلسوزی، حسرت و بیشترعصبانیتشان، می‌فهمم که دوباره داستان تکراری شروع از صفر است. شروع صفر اصطلاح رایجی است برای رزیدنت‌های جدیدی، که حالا برای گذراندن طرح اجباری روانه شهر‌هایی می‌شوند که کیلومتر‌ها از خانه و محل تحصیلشان دور است. اولین تجربه گرفتن نوزاد، بعد از رزیدنتی، بدون استاد و ... . درد غربت هم اضافه کنیم به همه‌ی داستان. بار اول نیست! امیدوارم بار آخر باشد. گذراندن طرح برای کادر درمان و ویژه متخصصین اجباری است. شاید برای برطرف شدن مقطعی کمبود پزشک ومتخصص این موضوع درمان موضعی و زودگذر باشد. هر رزیدنتی که وارد دوره طرح می‌شود، در واقع در زمان طبابت در حال تجربه آموخته‌های خود است؛ و هزینه این تجربه بر بدنه افراد شهر میزبان تحمیل می‌شود. در ظاهر تجربه اندوزی مورد تحسین و آفرین گیری است. آنچه از نگاه سطحی به مسئله دور مانده است، تکرار این تجربه‌ها به دفعات و در بازه‌ی زمانی دو-سه ساله است. رزیدنتی که چمدان خود را برای یک سفر دو-سه ساله می‌بندد، با امید مقطعی بودن و محیط کسب تجربه، به شهر میزبان می‌نگرد. اگر متخصص مذکور از مردم همان شهر بود هزینه تجربه اندوزی او یک مرتبه بود و بدلیل بومی بودن هزینه‌های تحمیلی به مردم و کشور کمتر می‌شد.

تولد زیباترین و خواستنی‌ترین اتفاق برای خانواده استغ اما ممکن است گاهی خستگی‌های جسمی، روانی، عدم تبحر لازم، آشنا نبودن با فرهنگ و آداب مردم منطقه و... این انتظار طولانی ۹ ماهه شیرین را به تلخ‌ترین و دل آزرده کننده‌ترین خاطره افراد تبدیل کند. در بحث درمان همیشه با جان یک نفر سروکار داریم و در صورت هرگونه اشتباه، با سلامتی و جان یک نفر که خود جزء خسارات سنگین و تامل برانگیزترین موارد است مواجه هستیم. در بحث پر چالش زنان و زایمان ما با جان دو نفر همزمان درگیریم. کوچکترین اشتباه و سهل انگاری می‌تواند به گران بارترین اشتباه تبدیل شود. چرا که بروز هرگونه حادثه برای مادر با خسارات سنگین بر بدنه خانواده و از دست رفتن نیروی انسانی بالغ و کارآمد جامعه همراه است. پیامد‌های ناشی ازآن در طیف بستری‌های کوتاه مدت در بیمارستان، تا از بین رفتن توان بارداری مجدد و در سهمگین‌ترین موارد مرگ مادر باشد. مادر که به عنوان ستون خانه نقش آفرینی می‌کند در صورت مواجهه با هر آسیبی؛ دچار خدشه در نقش همسری، والدی و در صورت اشتغال، کارمندی است. از سوی دیگر در صورت بروز خطا یا حادثه در حین بارداری یا زایمان، جنین یا نوزاد با عوارضی روبرو می‌شوند که موجب بیماری‌های کوتاه مدت، موجب بستری شدن در بخش‌های مراقبت ویژه نوزادان NICU می‌شود. حتی ممکن است بیماری‌ها و عوارض غیرقابل درمان و جبران ناپذیری مانند فلج مغزی CP و در بدترین حالت مرگ نوزاد را در پی داشته باشد.

ایرج حریرچی چند سال پیش در نشست خبری وزارت بهداشت با بیان اینکه کاهش مرگ و عوارض ناشی از بارداری و زایمان در مادران باردار یکی از شاخص‌های مهم بهداشتی درمانی در هر کشوری است؛ گفت: همه کشور‌های جهان تحت عنوان اهداف توسعه هزاره متعهد به کاهش ۷۵ درصدی میزان مرگ و میر مادران باردار در دوره ۲۵ ساله ۱۹۹۰ تا ۲۰۱۵ شده بودند. در گزارش سازمان جهانی بهداشت که در سال ۲۰۱۶ منتشر شد کشور ایران جزو موفق‌ترین کشور‌ها در دستیابی به این هدف توسعه هزاره اعلام شده است و جمهوری اسلامی ایران بیش از ۷۵ درصد مرگ و میر مادر را کاهش داده است. هدف اصلی ایران و دیگر کشور‌ها در مقطع زمانی کنونی پایان دادن به مرگ‌های قابل اجتناب مادران باردار است. کاهش مرگ و عوارض ناشی از بارداری و زایمان در مادران باردار یکی از شاخص‌های مهم بهداشتی درمانی در هر کشوری است. حریرچی افزود: با این که در سال‌های اخیر تعداد متخصصین در کشور افزایش قابل توجهی یافته است و افزایش حدود ۱۰ برابری نسبت به قبل از انقلاب داریم، ولی هنوز نارضایتی و شکایات متعددی در مورد کمبود نیروی متخصص خصوصا در مناطق کم برخوردار وجود دارد. یک علت اصلی در این زمینه کمبود کلی پزشک و متخصص در کشور نسبت به جمعیت و نسبت به کشور‌های مشابه است.

وی ادامه داد: تعداد ۳۹ هزار و ۳۹۸ متخصص نشان دهنده نسبت ۴.۸ متخصص به ازای هر ۱۰ هزار نفر جمعیت است که در کشور‌های مشابه و برخوردار دو تا پنج برابر و حتی بیش از پنج برابر متخصص به ازای جمعیت کشور وجود دارد. به عبارت دیگر هنوز در کشور کمبود متخصص به طور کلی و در بعضی رشته‌ها به طور خاص وجود دارد. علت اصلی دیگر مشکل توزیع و نحوه استقرار متخصصین در کشور است. به عنوان مثال در بعضی رشته‌های تخصصی بیش از ۵۰ درصد متخصصین در تهران و در بعضی رشته‌ها در مجموع بیش از ۷۰ درصد متخصصین در تهران و کلان شهر‌ها مستقر هستند.
اکثر متخصصین بعد از فارغ التحصیلی به طور متوسط حدود سه سال برای انتخاب محل خدمت در اختیار وزارت بهداشت هستند و محل انجام خدمت در مابقی دوره فعالیت را خود انتخاب می‌کنند که به دلیل استاندارد‌های زندگی و ترجیح خانوادگی، معمولا در کلان شهر‌ها و نقاط برخوردار مستقر می‌شوند. با افزایش ظرفیت سال‌های اخیر و مصوبات چند ساله اخیر در مورد اختصاص سهمیه خاص به مناطق محروم و تعهد خدمتی معادل سه برابر دوره خدمتی، امید می‌رود که قسمت عمده‌ای از این مشکلات حل شود.

دکتر رئیس زاده، رئیس کل سازمان نظام پزشکی نیز گفته بود: اهمیت سلامت مادران به عنوان رکن اصلی سلامت خانواده غیرقابل اغماض است و کلید حفظ سلامتی مادران و جنین آنان در دست متخصصان محترم زنان و زایمان است که توانسته‌اند اقدامات درخشانی در این زمینه رقم بزنند.

او با اشاره به تعداد زایمان انجام گرفته در کشور گفت: در سال گذشته درمجموع یک میلیون و صد و سیزده هزار زایمان در کشور داشتیم و تمام این مادران خدمات و مراقبت‌های بسیار مهم بارداری را توسط متخصصان محترم زنان و زایمان و نیز جامعه مامایی دریافت کرده‌اند. سازمان بهداشت جهانی هدفش را رساندن میزان مرگ و میر مادران باردار در سطح جهان تا سال ۲۰۳۰ به عدد ۷۰ در یکصد هزار بارداری تعیین کرده است، که امروز این آمار در ایران به حدود بیست در یکصد هزار کاهش یافته است که کاهشی ده برابری را نشان می‌دهد. این آمار در سطح منطقه و حتی جهان قابل افتخاراست، که ما همین حالا بسیار جلوتر از هدف تعیین شده توسط سازمان بهداشت جهانی هستیم.

طبق گزارش کمیسیون اصل ۹۰ مجلس سرانه پزشک عمومی در کشور ما در حال حاضر ۱۳۰ پزشک به ازای ۱۰۰ هزار نفر است؛ یعنی۱۳ پزشک به ازای هر ۱۰ هزار نفر، در حالی که در کشور‌های پیشرفته این عدد بین ۳۰۰ تا ۵۰۰ پزشک است. حسین شمالی، پژوهشگر و کارشناس حوزه سلامت نیز در فروردین ۱۴۰۰ گفته بود سرانه پزشک در ایران در مقایسه با بسیاری از کشور‌ها خیلی پایین است، برای مثال در مقایسه با کشور‌های گروه ۲۰، در ایران ۷/۱۱ پزشک به ازای هر ۱۰ هزار نفر داریم، اما در بسیاری از کشور‌هایی که از نظر نظام سلامت کشور‌های پیشرفته‌تری هستند، این عدد بالای ۳۰ و ۴۰ پزشک است.

در کنار این پیشرفت‌ها و آمار دلپذیر، که تلاش و همت متخصصان کشور را خاطرنشان می‌کند؛ حضور مقطعی و صرفا گذراندن دوره طرح اجباری متخصصین و کسب تجربه عملی متخصصان، ویژه در رشته حساس و حیاتی زنان و زایمان از مواردی است که جای تامل، برنامه ریزی و اجرای برنامه‌های کارشناسی شده کلان و آینده محوری را می‌طلبد که نواقص و نادیده انگاری جمعیت حداکثری مردم در شهر‌های بجز پایتخت و مراکز استان‌ها نیاز دارد. آنچه هم اینک به عنوان راهکاری در جهت تامین حداکثری منابع انسانی با حداکثر بهره وری از نیروی علمی و عملیاتی تحصیل کرده پیش روی سازمان سنجش و برنامه ریزی کشور و وزرات بهداشت، درمان و آموزش پزشکی است تخصیص سهمیه ویژه این مناطق از افراد بومی ساکن و بدون دخالت سلایق، و با تعهد خدمت بلند مدت می‌باشد که با بررسی پیش نیاز‌ها و تامین بستر مورد تقاضا، این دغدغه پرچالش کشور بخصوص مناطق کم برخوردار را پاسخ شایسته و کاربردی داد.