فضای علوم انسانی دچار سیاست زدگی است

به گزارش خبرنگار مهر، حجت الاسلام رضا غلامی، رئیس شورای سیاست‌گذاری مجمع عالی علوم انسانی اسلامی در نشست خبری هفتمین کنگره بین المللی علوم انسانی اسلامی و ششمین جایزه جهانی علوم انسانی اسلامی که دوشنبه ۱۵ آبان ماه برگزار شد با اشاره به اینکه زمانی می‌توان به تحول بنیادین امیدوار بود که فضای علوم انسانی در کشور زنده و با نشاط و رقابت برای نقد و نوآوری ملموس باشد، گفت: برای تحول بنیادین بایداشراف لازم از سوی استادان و محققان نسبت به نظریات جدید جهانی وجود داشته باشد و گفتگوهای آزاد علمی میان صاحبان نظریه‌های متفاوت چه در داخل و چه در سطح جهانی در حد بالایی انجام بگیرد.

وی ادامه داد: واقعیتی که نمی‌توان آن را نادیده گرفت این است که سرمایه گذاری پژوهشی به ویژه در زمینه تحول در علوم انسانی بسیار اندک و چه بسا در حد صفر است. باید از مسئولان پرسید که سهم بودجه پژوهش علوم انسانی از کل بودجه پژوهش کشور چقدر است؟ چرا دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی علوم انسانی بودجه چندانی برای فعالیت‌های پژوهشی و پیراپژوهشی ندارند؟ امروز گاهی از حمایت‌های صندوق حمایت از پژوهشگران یا حمایت معاونت علمی و فناوری رئیس جمهور و بنیاد نخبگان از استعدادهای برتر و از نخبگان علوم انسانی می‌شود اما این حمایت‌ها و حد و اندازه آنها بیشتر شبیه یک شوخی است.

وی با اشاره به اینکه فضای علوم انسانی دچار سیاست زدگی است، افزود: بعضی از جناح‌ها به دنبال استفاده ابزاری از دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی علوم انسانی به نفع خود هستند و به همین دلیل، نه تنها آزاداندیشی در دانشگاه‌ها کم شده است بلکه سایه نگاه‌های امنیتی بر سر استادان علوم انسانی دیده می‌شود.

غلامی مساله دیگر در بحث تحول در علوم انسانی را به تصمیماتی که برای ارتقا علوم انسانی گرفته می‌شود، مرتبط دانست و ادامه داد: خیلی از این تصمیمات، نه توسط متخصصان درجه یک این عرصه گرفته می‌شود و نه از پختگی کافی برخوردار است. این مطلب بارها و به درستی تکرار شده که مهندسین یا متخصصان علوم پایه با نهایت احترامی که برایشان قائل هستم، درک درست و عمیقی از علوم انسانی ندارند و معمولاً رفتار تحقیر آمیز و مخربی با این علوم دارند.

وی منطق آئین نامه ارتقا اعضای هیأت علمی را متناسب با عقلانیت حاکم بر علوم انسانی ندانست و افزود: این آئین نامه ناقدپرور و نوآور پرور نیست و علوم انسانی را به شدت سطحی و کم عمق کرده است. برخی از بزرگان مشهور فلسفه در دنیا، بعد از ۲۰ سال یا در مواردی بیشتر، مطالعه و تأمل عمیق، تازه توانستند یک نظریه تحول آفرین ارائه کنند. دانشمندان ما در علوم انسانی و اسلامی زمانی می‌توانند نوآوری کنند که با آنها مانند کارمند ادارات رفتار نشود.

رئیس شورای سیاست‌گذاری مجمع عالی علوم انسانی اسلامی بیان کرد: من زمانی که در اوایل دهه ۸۰ دبیر هیأت حمایت از کرسی‌های نظریه پردازی بودم، آن زمان به مسئولان می‌گفتم تا زمانیکه بستر طبیعی و مساعد و شوق انگیز برای نظریه پردازی وجود نداشته باشد، برگزاری کرسی‌های عرضه نظریه فایده زیادی ندارد اما همکاران من ترجیح دادند به جای ایجاد بسترهای نظریه پردازی، کرسی‌های ارزیابی نظریاتی که وجود ندارد را تأسیس کنند!

غلامی روند اصلاح و تقویت آئین نامه ارتقا را هم غلط دانست و گفت: بعضی مسئولین عمل‌گرای ما، نه فقط از علوم انسانی چیز چندانی نمی‌دانند، بلکه حاضر نیستند صورت مساله را عمیقاً درک کنند. ما اخیراً یک متن ۸۰ صفحه‌ای درباره نقد و ارزیابی آئین نامه ارتقا برای مسئولین فرستادیم اما آن مقام مسئولی که می‌خواست درباره آئین نامه یک کاری انجام دهد، به من گفت که من حتی یک جمله هم از این متن مفصل شما نتوانستم برای درج در آئین نامه پیدا کنم! من دوست داشتم به ایشان بگویم، ما نجار یا خیاط نیستیم. کار ما یک کار عمیق فکری است. اول آن ۸۰ صفحه را دقیق مطالعه کن و درباره محتوای آن تعمق کافی داشته باش تا تدریجاً متوجه بشوی اشکال کار کجاست، بعداً به طور طبیعی راه برای اصلاح آئین نامه باز خواهد شد.

وی یادآور شد: بنده قبلاً هم عرض کرده‌ام که ارتباط دستگاه‌های تصمیم ساز و تصمیم گیر با دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی برای حل مسائل خودشان بسیار کم است یا مراجعات به آنان، بیشتر جنبه تشریفاتی و تزئینی دارد. این عدم مراجعه و نداشتن مساله جدی علمی به فقدان جریان پیدا کردن حکمرانی علمی در ایران بر می‌گردد. در طرف مقابل، دانشگاه‌ها هم انگیزه چندانی برای حل مبتکرانه مسائل کشور ندارند و این مشکل به فضای مرده و بی رمق علوم انسانی و کمبود انگیزه در دانشگاه بر می‌گردد.

غلامی با اشاره به اینکه طی ۱۵ سال گذشته تلاش‌های زیادی برای تحول علوم انسانی صورت گرفته است، افزود: من حقیقتاً، عملکرد مجمع عالی علوم انسانی اسلامی با دست خالی چه در توسعه فکر علوم انسانی اسلامی و چه در گفتمان سازی در این ساحت را قابل دفاع می دانم اما معتقدم مادامی که این رفتارها با تحول در علوم انسانی هست، حرکت تحولی جلو نخواهد رفت و در حد مقدمه چینی باقی خواهد ماند.

وی به عرضه مقاله توسط کنگره علوم انسانی اسلامی اشاره کرد و گفت: کنگره بین المللی علوم انسانی اسلامی به منزله یکی از توابع مجمع عالی علوم انسانی اسلامی و البته به عنوان یک کنگره غیر دولتی، تا الان بیش از ۷۰۰ مقاله علمی خوب در ۱۶ رشته اصلی علوم انسانی عرضه کرده و این، کار کمی نیست. این ۷۰۰ مقاله که اغلب با داوری‌های سخت پذیرفته شده است، امروز به منبع علمی قابل توجهی برای محققان و دانش پژوهان این عرصه تبدیل شده است.

غلامی ادامه داد: ما در کنار برپایی کنگره، متون علمی گوناگونی را منتشر کرده‌ایم که امروز از آنها به عنوان متن آموزشی یا کمک آموزشی استفاده می‌شود. یکی از مزیت‌های فعالیت‌های علمی کنگره علوم انسانی اسلامی، توجه جدی به نقد و تضارب آرا است. چه تضارب آرا با موافقان این علوم و چه مخالفان این علوم و در این ۱۵ سال، آغوش خودمان را به روی نقدهای عالمانه باز کردیم و حتی در برگزاری نشست‌های نقد علوم انسانی اسلامی پیشقدم شدیم.

وی در پایان یادآور شد: همکاری با محققان دنیای اسلام یکی دیگر از اقدامات کنگره علوم انسانی اسلامی بوده است به طوری که موفق شدیم علاوه بر شناسایی محققان برجسته در زمینه علوم انسانی اسلامی در نقاط گوناگون دنیا، با برخی از آنها رابطه علمی برقرار کنیم. امیدوارم کنگره هفتم نیز یک کنگره ممتاز در جهت تکمیل راهی باشد که از ۱۵ سال پیش آغاز شده است.