مخاطبان تئاتری به موتزارت علاقه‌مند شدند/جذابیت «آمادئوس» چه بود؟

خبرگزاری مهر-گروه هنر-فریبرز دارایی؛ تئاتر ایران پس از پیروزی انقلاب اسلامی و با سپری کردن بیش از ۴ دهه پا به قرنی تازه گذاشت؛ در این عمر سپری شده ۴۵ ساله، آثار مختلفی با موضوعاتی متنوع از دفاع مقدسی، دینی، کمدی، اجتماعی و … تولید و در سالن‌های تئاتر به صحنه رفتند. برخی از این آثار بسیار جریان ساز بودند و برخی آثار خاطره‌انگیز و پرمخاطب.

شاید خالی از لطف نباشد مروری داشته باشیم بر آثاری که طی دهه‌های ۶۰، ۷۰، ۸۰ و ۹۰ تولید و اجرا شدند، روندی که این آثار برای تمرین و تولید طی کردند، گروهی که در تولید و اجرای اثر حضور داشتند و دیدن تصاویر این اجراها اعم از عکس یا فیلم.

از این رو در گروه هنر تصمیم بر این شد که از آغاز سال ۱۴۰۰ با جمع‌آوری اطلاعات مختلف اجراهای ۴ دهه گذشته، مروری‌ بر تولیدات تئاتر ایران در این بازه زمانی داشته باشیم که این گزارش‌ها تا نیمه سال ۱۴۰۱ ادامه داشت و بعد از وقفه‌ای چند ماهه از ابتدای سال ۱۴۰۲ این روند مجدداً ادامه پیدا کرد.

در شصت و هفتمین گام از «چهار دهه خاطرات صحنه» به سراغ نمایش «آمادئوس» به کارگردانی جواد مولانیا رفتم که در بهار سال ۱۳۹۷ در تالار حافظ روی صحنه رفت.

نمایشنامه «آمادئوس» نوشته پیتر شفر نمایشنامه‌نویس انگلیسی است. شفر که با نگارش نمایشنامه «اسب» موفقیت قابل توجهی را کسب کرد با نگارش نمایشنامه «آمادئوس» در سال ۱۹۷۹ به موفقیت خود ادامه داد. «آمادئوس» داستان ۱۰ سال از زندگی ولفگانگ آمادئوس موتزارت و تقابل آهنگساز دربار آنتونیو سالی‌یری با وی را روایت می‌کند. سالی‌یری که تاب و تحمل موفقیت موتزارت را ندارد نسبت به او گرفتار حسادت شدیدی می‌شود.

نمایش «آمادئوس» در اجرای برادوی خود توانست جایزه تونی نمایشنامه‌نویسی را در سال ۱۹۸۱ از آن خود کند. از این اثر نمایشی اقتباسی سینمایی نیز در سال ۱۹۸۴ ساخته شد و توانست ۸ جایزه اسکار را کسب کند.

جواد مولانیا بازیگر و کارگردان تئاتر در سال ۱۳۹۷ نمایشنامه «آمادئوس» پیتر شفر را در تالار حافظ بنیاد فرهنگی هنری رودکی روی صحنه برد. در این اجرا که به شیوه‌ای مدرن و متفاوت از شیوه اجرایی نمایشنامه شفر روی صحنه رفت، مجید نوروزی، فربد فرهنگ، نسرین درخشان‌زاده، عارف عباسی، نسیم شجاعی، محمد صادقی، تیفن دلمس، مهرناز فراهانی، دلوین ذبیحی، فاطره اصحابی، مهشاد بهرامی‌نژاد، نسترن خطیب‌پور، دریا دریایی، شیدا سفیدگری، مریم صبوری، رعنا مورعی، به ایفای نقش پرداختند.

مینو جان‌محمدی مترجم و بازنویس متن، کهبد تاراج مدیر تولید، نادر مشایخی مشاور موسیقی و حمید پورآذری طراح صحنه نمایش «آمادئوس» بودند.

جواد مولانیا کارگردان این اثر در گفت‌وگویی با خبرنگار مهر، به ارایه توضیحاتی درباره انگیزه خود از اجرای نمایش «آمادئوس»، روند تولید این اثر، ویژگی‌هایی که اجرای «آمادئوس» داشت و همچنین احتمال بازتولید این اثر نمایشی پرداخت.

مولانیا درباره انگیزه خود برای اجرای نمایش «آمادئوس» در آن مقطع زمانی، به خبرنگار مهر گفت: همیشه یکی از متونی که از دوران دانشجویی زیاد آن را خوانده بودم و خیلی دوست داشتم آن را اجرا کنم، متن «آمادئوس» پیتر شفر است. همیشه و به صورت خیلی عجیبی علاقه‌مند به موسیقی کلاسیک بودم و زیاد علاقه‌ای به موسیقی پاپ و حتی سنتی نداشتم. ما چند دوست در دوران دبیرستان بودیم که نوارهای باخ، موتزارت و بتهوون را گوش می‌دادیم از این رو وقتی «آمادئوس» را در دوران دانشجویی خواندم همه این حس و حال و شرایط برایم دارای پیوند مشترکی بود و آرزو داشتم این نمایشنامه را اجرا کنم.

وی ادامه داد: علاقه ام به اپرا، موسیقی کلاسیک و قطعه مورد علاقه‌ام «فلوت سحرآمیز» من را به اجرای این نمایش ترغیب کرد. احساس می‌کردم «آمادئوس» را باید اجرا کنم و متن را خیلی دوست داشتم و برایم جذاب بود.

مولانیا درباره ویژگی‌های نمایش «آمادئوس» از دیدگاه خود او در مقام کارگردان اثر، توضیح داد: در «آمادئوس» خیلی به موزیک کلاسیک و قطعات موتزارت وفادار بودیم. خیلی اصرار داشتم قطعه‌هایی مثل کنسرتویی برای فلوت و قطعه «ملکه شب» که یکی از زیباترین تک‌خوانی‌های تاریخ موسیقی است و بسیار مورد علاقه‌ام بودند، در نمایش باشند. روی طراحی لباس‌ها هم خیلی نظارت داشتم و دوست داشتم بازیگران روی سرشان تاج یا کلاه داشته باشند. برای گروه فرم نمایش به دنبال کفش بودیم ولی من پیشنهاد دادم که از کتانی استفاده کنند، در ابتدا از سوی گروه خیلی در این خصوص مخالفت شد ولی من ایمان داشتم که این طراحی مورد توجه قرار می‌گیرد. این کتانی‌ها فضای زیادی را به لحاظ رنگی اشغال کردند و برای تماشاگر اینگونه لباس پوشیدن بازیگران سوال‌برانگیز بود؛ این سوال ایجاد کردن برای مخاطب را خیلی می‌پسندم.

وی افزود: برای طراحی نور هم ابتدا طراح نوری آمد ولی دیدم متوجه فضای مدنظر من نمی‌شود. معمولا طراحان نور از نور کم روی صحنه استقبال نمی‌کنند در حالی که من خیلی به دنبال نور کم بودم و در نهایت طراحی نور را خودم انجام دادم. در بازیگری هم ذهنیت من با بازیگران فرق می‌کرد و اینکه به زبان مشترکی با هم برسیم زمان برد. من به دنبال اغراق در بازی‌ها، دویدن و در حین دویدن دیالوگ‌ گفتن بودم. شیوه اجرایی نمایش هم دوسویه بود و این بازیگران را کمی سردرگم می‌کرد ولی من روی ایده‌هایم ایستادم و در نهایت به شکل بازی مدنظر رسیدیم.

کارگردان «آمادئوس» درباره طراحی صحنه این اثر، یادآور شد: در طراحی صحنه با چند نفر طراح صحنه صحبت کردم که آن‌ها هم از ذهنیت مدنظر خیلی دور بودند و مدام می‌خواستند که طراحی صحنه شلوغی را روی صحنه انجام دهند. من صحنه‌ای خلوت می‌خواستم که بازیگران بتوانند روی صحنه بدوند. در عمارت روبه‌رو با آقای حمید پورآذری صحبت کردم و وی به من گفت که فقط یک ماکت پیانو در گوشه‌ای از صحنه بگذارم. من هم خیلی این ایده را دوست داشتم و فقط ۲ سکو استفاده کردم تا اختلاف سطحی ایجاد کنم.

مولانیا درباره روند تولید نمایش «آمادئوس»، تأکید کرد: وقتی متن را خواندم، دیدم که به لحاظ شیوه‌های اجرایی خیلی قدیمی است. به همین دلیل از خانم مینو جان‌محمدی خواستم تا متن را دراماتورژی و بازنویسی کند. ایده‌های‌مان را با هم به اشتراک گذاشتیم و در نتیجه تغییرات خیلی بزرگی در متن ایجاد کردیم و تنها ساختار اصلی اثر همان ساختار «آمادئوس» پیتر شفر بود. صحنه‌های زیادی به نمایشنامه اضافه شد و این امر با تست گرفتن از افراد مختلف برای گروه فرم آغاز شد.

وی با اشاره به اینکه تمرین‌های «آمادئوس» ۶ ماه به طول انجامید، گفت: من از صبح تا شب با گروه‌های مختلف تمرین می‌کردم و حدود ۴۰ نفر هنرمند همزمان درگیر تولید و تمرین این نمایش بودند. پروسه تمرین‌های ما پیچیده بود و روزی ۸ تا ۹ ساعت در پلاتو تمرین می‌کردیم.

کارگردان «آمادئوس» درباره اینکه آیا به فکر بازتولید این اثر نمایشی است یا خیر، تصریح کرد: همیشه به فکر بازتولید «آمادئوس» بودم و بارها هم شرایطش پیش آمد و خیلی هم دوست دارم این کار را انجام دهم. مجید نوروزی بازیگر نقش «آمادئوس» هم که برای این نقش‌آفرینی درخشان برنده جایزه شد بارها به من پیشنهاد داد که این نمایش را بازتولید کنیم. این کار تهیه‌کننده نترسی می‌خواهد به همراه زمان کافی و سالنی بزرگ و به طور حتم به لحاظ تجاری هم موفق خواهد شد. این نمایش یک بار اجرا شده و تجربه من و گروه نسبت به ۵ یا ۶ سال پیش بیشتر شده است. نکته‌های سخت این بازتولید هم تعداد بالای بازیگران و گروه و تمرین مجدد اثر است اما نقاط قوت و مثبت نمایش بسیار بیشتر هستند.

مولانیا درباره بازخورد مخاطبان از اجرای نمایش «آمادئوس» گفت: بازخورد مخاطبان بسیار خوب و قابل توجه بود. مخاطبانی داشتیم که از شهرستان می‌آمدند. خانواده‌ای ۲ بار از اصفهان آمدند و کار را دیدند و رفتند. مخاطبی داشتیم که همزمان نمایش «آمادئوس» را که در لندن روی صحنه رفته، دیده بود و بعد از دیدن نمایش به من گفت که این اجرا را از اجرای خارجی آن بیشتر دوست داشته است. اجرای ما در فضایی گرم و به شیوه‌ای امروزی اجرا شد.

عکس‌ها از سهیل صحرانورد، فهیمه حکمت و مصطفی قاهری است.