تلاقی تخت‌حوضی و شبیه‌خوانی در یک نمایش/ اجرا با لباس سعدی‌افشار

محمد حاج‌محمدی نویسنده و کارگردان نمایش «تقلیدنامه زال و رودابه» که این روزها در تماشاخانه سنگلج روی صحنه است درباره ایده شکل گیری این اثر نمایشی به خبرنگار مهر گفت: ایده ابتدایی نگارش این نمایشنامه از شاهنامه آمد. در واقع در نگارش متن زیربنای ناملموسی که در آثار فرهنگی شاهنامه وجود دارد و مطابق شرایط زیست امروز خودمان است، مورد توجه قرار گرفت چون فقط کافی است تمثیل‌ها را عوض کنیم و در ادامه می‌توانیم داستان‌های شاهنامه را با اتفاقات امروز جامعه خودمان مورد بررسی تطبیقی قرار دهیم. من از این دغدغه استفاده کرده‌ام و نمایش را به شیوه تخت حوضی که زبان آن عامیانه محسوب می‌شود نوشتم تا در حالی‌که همزمان به کهن الگوها می‌پردازیم، نیاز امروز جامعه را نیز به تصویر بکشیم.

وی ادامه داد: نگارش متن و آرایه های نمایشی‌که در ساختار دراماتیک نمایشنامه وجود دارد، بر اساس نسخه‌های قدیمی تخت حوضی انجام شده است برای مثال شاه یا حاجی یا میرزا طبق نسخه‌های قدیمی در موضع قدرت هستند و غلام سیاه در موضع همیشگی خودش که صدای قشر ضعیف جامعه است، قرار دارد. عناصری مثل زن پوش، سیاه پوش، ژولی پوش که عناصر نمایش‌های شادی آور هستند نیز در نمایش حضور دارند اما شیوه اجرا برگرفته از شبیه خوانی‌است و شاهد تلاقی این ۲ قطب مخالف نمایش ایرانی با یکدیگر هستیم.

حاج محمدی با اشاره به اینکه این نمایش برایش جنبه پژوهشی داشته است، یادآور شد: طبق آموزه‌های استاد فتحعلی بیگی که بر سه اصل آموزش، پژوهش و آفرینش است، سعی کردم از همین اصول پیروی کنم و یک اثر پژوهشی را به صحنه ببرم که خوشبختانه در نهایت هم جواب گرفتم. با بازخوردی که از مخاطبان گرفتم به این نتیجه رسیدم که شبیه خوانی و تخت حوضی می‌توانند در کنار هم قرار بگیرند.

این کارگردان تئاتر درباره مدت زمان تمرین و آماده سازی نمایش توضیح داد: ما حدود یک ماه و نیم در اداره ارشاد استان البرز (کرج) تمرین داشتیم و در شروع نمایش از پیشکسوت‌های تخت حوضی و شبیه‌خوانی و مشورت‌های آقای فتحعلی بهره بردیم و آماده راهی شدن برای حضور در بخش ویژه جشنواره نمایش‌های آئینی و سنتی شدیم اما تا اجرای عموم حدود دو ماه و نیم فرصت دوباره برای تمرین داشتیم تا نمایش به شرایط ثابتی برسد. چند شب اجرا در کرج داشتیم و در ادامه هم در تماشاخانه سنگلج به صحنه رفتیم.

وی درباره آماده شدن بازیگران برای اجرا بیان کرد: با توجه به اینکه نمایش موسیقایی است و تلفیقی از شیوه‌های اجرایی مجالس شبیه‌خوانی و تخت حوضی و نقالی، روند رسیدن بازیگران به نقش متفاوت‌تر از شیوه مرسوم باقی نمایش‌ها بود. ما سعی کردیم به همان شیوه‌ای که در لاله زار نمایش‌ها را تمرین و اجرا می‌کردند پیش برویم به این ترتیب که در هر نوبت تمرین یک خط داستانی را با توجه به نمایشنامه برای خودمان به عنوان قرارداد می‌گذاشتیم و بر اساس آن بداهه پردازی انجام می‌گرفت. کلیت نمایشنامه مشخص بود اما قسمت‌هایی از اجرا براساس بداهه پردازی شکل گرفت. تمام بازیگران از هنرمندان حرفه‌ای و کار بلد استان البرز هستند، عده‌ای از بازیگران فارغ‌التحصیل دانشگاه سوره و دانشگاه هنر و معماری هستند. همچنین از پیشکسوتان نمایش‌های آئینی و سنتی هم در نمایش حضور دارند. به دلیل نوع نمایش که در لاله‌زار هم همین طور بوده است، اگر چند بازیگر تازه کار روی صحنه می‌آیند چند نفر هم از کسانی که با این نوع اجرا آشنا هستند باید در صحنه باشند تا بتوانند ریتم را حفظ کنند.

حاج‌محمدی با اشاره به اجرا در جشنواره نمایش‌های آئینی و سنتی گفت: جشنواره آئینی و سنتی یک فستیوال غیررقابتی دوسالانه است و این بزرگترین ضعفی است که این جشنواره دارد چون با ۲ سال یک بار برگزار شدن جشنواره در حق نمایش‌های ایرانی کم لطفی می‌شود. البته به عنوان آثار منتخب بخش ویژه تعدادی از آثار برای اجرا معرفی شدند که نمایش ما هم جزو آن آثار است. از اینکه در تماشاخانه سنگلج که یکی از قدیمی‌ترین تماشاخانه‌های مختص نمایش‌های ایرانی است نمایش «تقلیدنامه زال و رودابه» نیز اجرا می‌شود خیلی خوشحالم چون در تماشاخانه‌ای به صحنه می‌رویم که بزرگانی چون علی نصیریان، عزت الله انتظامی و هنرمندان بزرگ دیگری روی صحنه رفته اند.

وی با اشاره به اینکه در این اجرا با لباسی از سعدی افشار به صحنه می‌رود، بیان کرد: در افتتاحیه نمایش امانتی از دست یک دوست به بنده رسید که خرقه سیاه‌پوشی آقای سعدی افشار بود. این بزرگترین افتخار بنده است که در تماشاخانه سنگلج با لباس سعدی افشار اجرا می‌روم.

وی یادآور شد: معتقدم این نمایش بعد ملی دارد و تا امروز نیز از مخاطبانی که به تماشای نمایش نشسته اند بازخورد خوبی گرفتیم، اما باز جای تأسف دارد که تماشاخانه سنگلج که قدمتی اینچنینی دارد این روزها به نسبت کم مخاطب است.

در خلاصه داستان نمایش آمده است: زال و رودابه حدیث یکدیگر را از ندیمان و کنیزکان شنیده‌اند. اکنون نوبت آن است که با یکدیگر دیدار کنند. یاقوت (غلام سیاه پادشاه) مأمور می‌شود تا این ۲ را به هم برساند. زال را می‌آورد پای ایوان رودابه، در لحظه دیدار آگاه می‌شوند که رودابه ناپدید شده است. حال با نقشه یاقوت، پادشاه و وزیر در لباس مبدل راهی شهر می‌شوند تا او را بیابند.

در این نمایش بازیگرانی همچون علی صابر، بهاره سیجانی، زینب دلی‌لر، هلیا وهاب، ریحانه یزدان‌یار، محمد حاج‌محمدی، محمد امیری، علیرضا داننده‌فرد، هادی ملکیان، پدرام عزیزی و مصطفی پیروزی به ایفای نقش می‌پردازند.

نمایش «تقلیدنامه زال و رودابه» تا سی آبان در تماشاخانه سنگلج روی صحنه می‌رود.