شپش‌ها و راز دیرینه منشأ پیدایش لباس؛ انسان‌ها از چه زمانی دیگر برهنه نزیستند؟

لباس برای انسان‌ها مهم است. از ما در برابر سرما و گرما محافظت می‌کند، راهی برای تمایز سلیقه در اختیار انسان‌ها می‌گذارد و البته باعث می‌شود پلیس نتواند ما را به دلیل برهنگی در انظار عمومی بازداشت کند. اما از چه زمانی شروع به پوشیدن آن کرده‌ایم؟

دشوار است که بدانیم دقیقاً چه زمانی به فکر گونه ما، انسان خردمند یا همان «هومو‌ساپین‌»، رسید که لباس بر تن کند. گونه ما اولین بار بیش از ۳۰۰ هزار سال پیش در آفریقا ظاهر شد و پس از آن در نقاط مختلف جهان گسترش یافت.

هرچند شواهد باستان‌شناسی مختلفی در این باره وجود دارد، با این حال هیچ‌کدام از آنها پاسخ قطعی و محکمی ارائه نمی‌کنند. 

یکی از علت‌های اصلی چنین مسئله‌ای دوام نداشتن پارچه و پوشاک در گذر زمان است. درحالی که ابزارهای سنگی، چوبی و آهنی می‌توانند بسته به شرایط برای هزاران سال دست‌نخورده حفظ شوند، الیاف گیاهی به حدی آسیب‌پذیرند که غالبا پس از گذشت چند صد سال تجزیه شده و ردی از آنها باقی نمی‌ماند.

قدیمی‌ترین شواهد مستقیمی که از پوشاک انسانی به ما رسیده یک دست لباس ترخان است؛ یک پیراهن کتانی یقه هفت که در مقبره دودمان نخست مصر در قبرستان باستانی ترخان توسط «فلیندرز پتری»، مصرشناس برجسته، کشف شد. با این حال، تنها در سال‌های اخیر بود که تاریخ‌گذاری رادیوکربن نشان داد که این لباس بیش از ۵ هزار سال قدمت دارد و بین سال‌های ۳۴۸۲ تا ۳۱۰۲ قبل از میلاد بافته شده است.

ممکن است اینطور تصور شود که پس مطمئناً مردم قبل از این تاریخ لباس می‌پوشیده‌اند. با این حال تا کنون باستان‌شناسان لباسی قدیمی‌تر از پیراهن ترخان پیدا نکرده‌اند، امری که لزوماً تعجب‌آور نیست.

 برخلاف امروز که بسیاری از لباس‌ها از الیاف مصنوعی غیرقابل تجزیه بیولوژیکی ساخته می‌شوند، لباس‌های قدیمی‌تر از الیاف زیستی تخریب‌پذیر حیوانی یا گیاهی مانند پشم یا کتان ساخته می‌شدند و لباس ترخان به احتمال زیاد تنها به این دلیل در گذر زمان سالم مانده است که در یک محیط بسیار خشک قرار داشته و همین امر مانع از تخریب آن شده است.

• دیوان‌عالی آمریکا با بازنگری در قانون منع برهنگی بالاتنه زنان مخالفت کرد
• کشف شواهد از قدیمی‌ترین لباس جهان با قدمت ۱۲۰ هزار سال در غاری در مراکش

هرچند پیراهن ترخان نخستین لباس کاملی است که پیدا شده، با این حال اولین شواهد از منسوجات بافته‌شده به حساب نمی‌آید. به عنوان مثال، باستان‌شناسان تکه‌هایی از منسوجات بافته شده با پایه گیاهی را در بقایای محله باستانی «چاتال‌هویوک» ترکیه مربوط به دوره نوسنگی کشف کردند که تصور می‌شود حدود ۸۵۰۰ سال قدمت داشته باشد. امری که می‌تواند نشان دهد مردم در آن زمان لباس تولید می‌کردند و می‌پوشیدند.

اگر یافتن الیاف را مد نظر قرار دهیم، شواهد حتی بسیار قدیمی‌تری نسبت به تکه پارچه‌های یافت‌شده در ترکیه وجود دارند. در غار «زوزونا» در ایالت جورجیای آمریکا محققان الیاف‌هایی از کتان وحشی را یافتند که برخی از آنها با رنگدانه‌های طبیعی رنگ شده بودند. چیزی که می‌توان به عنوان مدرکی برای نخستین دوخت لباس توسط انسان‌ها به حساب آورد. این الیاف‌ها حدود ۳۰ هزار سال قدمت دارند، که یک جهش بسیار قابل توجه در زمان برای منشاء نخستین لباس محسوب می‌شود.

شپش‌ها راز قدمت لباس را فاش می‌کنند؟

برای به دست آوردن قدمت استفاده انسان از لباس، محققان همچنین به روش‌های غیرمعمول‌تری روی آورده‌اند که «شپش» یکی از آنهاست.

دو نوع شپش وجود دارد که وجودشان وابسته به انسان است: شپش سر که از پوست سر ما تغذیه می‌کند و شپش بدن که از تن ما تغذیه می‌کند. شپش بدن در لباس‌های ما نیز زیست می‌کند، بنابراین دانشمندان این فرضیه را مطرح کردند که اگر بتوانند بفهمند چه زمانی شپش بدن ایجاد شده می‌تواند شواهد غیرمستقیمی برای زمانی که انسان‌ها لباس پوشیدن را شروع کرده‌اند ارائه کنند.

به کانال تلگرام یورونیوز فارسی بپیوندید

در تعدادی از مطالعات، محققان دی‌ان‌ای شپش سر و بدن را برای تعیین زمان پیدایش شپش بدن مقایسه کردند. یکی از تخمین‌های اخیر نشان می‌دهد که شپش بدن می‌توانسته بین ۸۳ تا ۱۷۰ هزار سال پیش از شپش سر جدا شده باشد. زمانی تقریبی که می‌تواند مبدأ به وجود آمدن لباس را نشان دهد.

در این میان نئاندرتال‌ها نیز که پیش از انسان‌های خردمند در زمین می‌زیسته‌اند می‌توانند از نخستین گونه انسان‌هایی باشند که لباس بر تن کرده‌اند، هرچند تا به امروز شواهدی از یک دست لباس کامل از آنها به دست نیامده است. به این دلیل که خز، چرم و سایر مواد پوشاکی طبیعی با گذشت زمان بسیار طولانی فاسد می‌شوند و به همین خاطر هیچ لباس واقعی در غارها پیدا نشده است.

با این وجود دانشمندان از طریق غیرمستقیم به وجود پوشاک پی برده‌اند. در واقع الگوی بریدگی روی استخوان‌های روباه، شغال و گربه وحشی که در غار «کانترابندیر» در مراکش به دست آمده نشان می‌دهد این حیوانات برای گوشت‌شان پوست‌ کنده نشده‌اند، بلکه هدف انسان‌های اولیه در حدود ۱۲۰ هزار سال پیش جدا کردن پوست آن‌ها به صورت یکپارچه و برای تولید لباس بوده است.

امیلی هالت، باستان‌شناس تکاملی در موسسه ماکس پلانک آلمان، می‌گوید: «برای اینکه بشر بتواند در زیستگاه‌های سرد دوام بیاورد و گسترش پیدا کند، لباس وسیله‌ای لازم و ضروری بوده است.»

در نتیجه فاکتور آب‌و‌هوایی نیز می‌تواند عاملی مهم در شکل‌گیری لباس بوده باشد. هر چه در تاریخ به عقب‌تر برگردیم، یافتن شواهد مستقیم دشوارتر می‌شود و شاید ما هرگز نتوانیم به حقیقت برهنگی و مبدأ زمانی لباس پوشیدن انسان پی ببریم.