نگاه مقام معظم رهبری به علم، متمایز از دیگران است

به گزارش خبرگزاری مهر به نقل از دانشگاه آزاد اسلامی، دکتر محمدمهدی طهرانچی رییس دانشگاه آزاد اسلامی در نخستین کنگره بین‌المللی اندیشه‌های قرآنی حضرت آیت‌الله العظمی خامنه‌ای که در سازمان مرکزی دانشگاه آزاد اسلامی برگزار شد، با قدردانی از دست‌اندرکاران برگزاری این کنگره گفت: ان‌شاءالله بتوانیم از طریق مطلب ویژه‌ای که با پرداختن به اندیشه‌های قرآنی مقام معظم رهبری که می‌تواند نوعی نگاه جدید و آوردن قرآن به سفره زندگی باشد، اقدام شایسته‌ای انجام دهیم.

وی خاطرنشان کرد: براساس آیه ۳۰ سوره فرقان؛ ما مورد گلایه پیامبر مکرم اسلام (ص) واقع می‌شویم چراکه قرآن را در زندگی‌مان مهجور گذاشته‌ایم. مهجور گذاشتن قرآن ابعاد مختلفی دارد و باید تلاش کنیم آن را از مهجوریت خارج کنیم. واقعیت این است که قرآن، «مأدبه الله» یا سفره‌ای است که می‌توانیم بر سر آن بنشینیم یا فرهنگستان و ادبستان است که با تمسک و ابتناء به آن می‌توانیم تعلیم و تربیت، سبک زندگی، حکمرانی و سایر امور را مبتنی بر آن پایه‌گذاری کنیم.

رییس دانشگاه آزاد اسلامی با اشاره به حدیث امیرالمومنین (ع) گفت: قرآن کریم فقط حدیث گذشته و متوقف به گذشته نیست، بلکه علم آینده است که سخن از گذشته در آن وجود دارد و دوای درد و باعث نظم و ساماندهی است. نکته قابل تأمل درباره قرآن این است که کتاب هدایت است اما اشاره‌های جدی به پدیده‌های انسانی، طبیعی و اجتماعی دارد. همچنین گزاره‌های زندگی‌ساز و درهم‌تنیدگی حکمرانی و سبک زندگی در قرآن کریم وجود دارد که باید آنها را استخراج کرد. البته نوع برخورد با قرآن نباید فقط «نقلی» باشد یعنی باید با قرآن ضمن بهره‌گیری از همه ارکان شناخت (سمع، ابصار و افئده) برخورد کرد.

طهرانچی با اشاره به مفاهیم «جامعه دانش‌بنیان»، «اقتصاد دانش‌بنیان» و «حکمرانی دانش‌بنیان» گفت: امروزه این مفاهیم زیاد شنیده می‌شود. این سوال پیش می‌آید که آنچه قرآن برای ما به عنوان الگو تعیین کرده، این مفاهیم است یا فراتر از آنها؟ وقتی به حکمرانی یا سیاست مُدُن نگاه می‌کنیم، می‌بینیم دارای چیستی، چرایی و چگونگی است اما عمدتاً ما در چگونگی یا حداکثر در مفهوم چیستی به اندیشه می‌پردازیم و به چرایی که پارادایم، مکاتب، رویکرد، نظریه‌ها، اهداف و گزاره‌هاست، کمتر عنایت داریم.

وی با بیان اینکه ما در حکمرانی، سیاستگذاری را وارد، برنامه‌ریزی را تقلید و قالب‌ها را الگوگیری کرده‌ایم، تصریح کرد: در ادامه این مسیر که به قوانین می‌رسیم، می‌خواهیم بررسی کنیم که آیا با قوانین شرع مطابق است یا خیر، درحالیکه در حکمرانی باید در چرایی تأمل کرد. چرایی مانند ریل و چگونگی مثل قطار است و قطار در هر ریلی قرار بگیرد، مسیر آن را طی می‌کند و این نکته بسیار مهمی است. به همین دلیل وقتی تمایز جمهوری اسلامی ایران با دیگر کشورهای مسلمان را می‌بینیم، متوجه می‌شویم که بحث بر سر ریل است نه چگونگی و اینکه چگونه ریل را بنا نهاده‌ایم، بحث اصلی است.

رییس دانشگاه آزاد اسلامی خاطرنشان کرد: وقتی سخن از حکمرانی می‌شود، سیاستگذاری، برنامه‌ریزی و قانون‌گذاری در حوزه‌های سلامت، فرهنگ، اقتصاد، سیاست، محیط زیست، دفاع و امنیت، علم و فناوری و امور اجتماعی را دربرمی‌گیرد. البته سیاستگذاری انتخاب بین چند راه است و از امور اداری متفاوت و غالب بر آن است.

طهرانچی ادامه داد: وقتی به چرایی نگاه می‌کنیم، می‌بینیم در سیاستگذاری، فلسفه‌ها، مکاتب و رویکردهای متعدد و متفاوتی وجود دارد و نکته مهم این است که فلسفه و رویکرد سیاستگذاری بسیاری از نظامات، ناخواسته تقلید از آنچه در غرب پرورش‌ یافته، است.

رییس دانشگاه آزاد اسلامی با طرح این سوال که آیا علم می‌تواند بر سیاستگذاری حاکم شود، به سوره یوسف اشاره کرد و گفت: خداوند در احسن القصص برای حضرت یوسف مراتبی را قرار داده است که اولین آن تعلیم تأویل حدیث است که حضرت یوسف براساس آن؛ آینده‌نگری و آینده‌نگاری می‌کرد. مرتبه دیگر، دانش و حکمتی بود که به ایشان داده شد و با آن سیاستگذاری می‌کرد و مرتبه بعدی دانش و امانتداری است که حضرت یوسف با آن برنامه‌ریزی و اجرا را انجام می‌داد.

وی تأکید کرد: خداوند در سوره یوسف مسیر حکمرانی را براساس آینده‌نگری، آینده‌نگاری، سیاستگذاری، قانون‌گذاری و برنامه‌ریزی ترسیم می‌کند. براساس این سوره مبارکه؛ حکمرانی دارای ابعاد خاصی است و باید از مشاوران عالم و حکیم، برنامه یا دوره زمانی مطابق با محیط پیرامونی، تغییر سبک زندگی، استفاده از فناوری و انتخاب مدیران علیم و امین استفاده کرد.

طهرانچی با اشاره به آیه ۲۵۱ سوره بقره گفت: وقتی بحث حکمرانی و اداره جوامع مطرح می‌شود، با دوگانه علم و حکمت مواجه هستیم. این دوگانه در سوره‌های نساء و صاد نیز دیده می‌شود و همواره در بحث حکمرانی، در قرآن حکمت و علم به عنوان دو لازمه حکمرانی مطرح است. حکمت چیزی است که پیامبران به بشر تعلیم دادند و یک خیر کثیر است.

وی افزود: نکته دیگری که در حکمرانی اهمیت دارد، جهت‌دار بودن ابزار علم است. خداوند در آیه ۲۵ سوره حدید به شناخت پدیده و کارکرد و جهت‌مندی آن اشاره کرده است. همچنین درباره فناوری نیز در آیه ۸۰ سوره انبیاء به کارکرد علم و فناوری اشاره شده که باید جهت‌دار باشد. جهت سیاست «لِتُحْصِنَکُمْ مِنْ بَأْسِکُمْ» است.

طهرانچی ادامه داد: خداوند در آیه ۲۱۹ سوره بقره درباره سؤالی که از حضرت محمد (ص) در مورد حکم شراب و قمار می‌پرسند، با منطق دو وجه «اثم کبیر» و «منافع للناس» را بیان می‌کند و در ادامه می‌فرماید «إِثْمُهُمَا أَکْبَرُ مِنْ نَفْعِهِمَا». یعنی یکی از حکمت است و دیگری منافع للناس است که از علم می‌آید. قاعده‌گذار به حکمت و علم اشاره دارد و جمع این دو، حکمی است که تبیین می‌شود.

وی در بخش دیگری از سخنان خود، با اشاره به ویژگی اندیشه‌های رهبری در راهبری نظام جمهوری اسلامی گفت: وقتی اندیشه‌های رهبر معظم انقلاب در راهبری نظام را مرور می‌کنیم، شاهدیم که این اندیشه‌ها ابتنای به قرآن، مکتب اهل بیت (ع) و باورمندی مطلق به سنت‌های الهی دارد. در جمهوری اسلامی ایران سیاستگذاری که ابتدای «چگونگی» است، برعهده رهبری است. سوال این است که آیا فقط یک مجتهد در مقام رهبری کفایت می‌کند یا رهبر باید دارای مکتب سیاستگذاری باشد.

رییس دانشگاه آزاد اسلامی با بیان اینکه حکمرانی را باید با تعیین پارادایم، مکتب، هدف و رویکرد انجام داد، گفت: ما از مقام معظم رهبری گزاره‌ها را می‌شنویم اما پشت این گزاره‌ها، یک الگوی ذهنی است که این الگو همان اندیشه‌های راهبری ایشان است. اندیشه‌هایی که ایشان در این ۳۰ سال مطرح کرده‌اند، یک نگاه به قرآن کریم در حوزه حکمرانی و سبک زندگی است که قرآن را برای حکمرانی، پاسخگویی به نیازهای امروز بشر و مواجهه با نظم جهانی به زندگی ما آورده‌اند.

وی به دیدگاه مقام معظم رهبری درباره تحول اشاره کرد و افزود: تحول مشخصه نظام جمهوری اسلامی ایران است و زمانی که رهبر معظم انقلاب از تحول سخن می‌گویند، اشاره‌ای به استفاده از علم غرب ندارند، بلکه می‌فرمایند بدون پشتوانه فکری، تحول اتفاق نمی‌افتد و باید از دارایی معنوی خود استفاده کنیم. این نگاه نشان می‌دهد که ما یک دارایی معنوی داریم و باید به آن اتکا کنیم.

طهرانچی خاطرنشان کرد: مقام معظم رهبری در تفسیر سوره تغابن درباره انتخاب جزء ۲۷ و ۲۸ قرآن کریم برای تفسیر، می‌فرمایند که سوره‌های این دو جزء غالباً مدنی است و مربوط به بعد از تشکیل حکومت اسلامی توسط پیامبر اعظم (ص) می‌شود؛ یعنی اندیشه‌های قرآنی مقام معظم رهبری مربوط به دوران تشکیل حکومت اسلامی است و این بحث ویژگی منحصربه‌فرد و نگاه قرآنی ایشان به عنوان یک عالم قرآنی است که دوران پس از تشکیل حکومت اسلامی را در همه ابعاد نگاه می‌کنند.

وی افزود: مقام معظم رهبری به وجود موضوعات مهم اسلامی در سوره تغابن اشاره می‌کنند و وقتی به «لَهُ الْمُلْکُ» می‌رسند، می‌فرمایند: اساس حکمرانی ما در «لَهُ الْمُلْکُ» است و توضیح می‌دهند که «مُلک به معنای حکومت و سلطنت است. «لَهُ الْمُلْکُ» یعنی اختیار و اراده آفرینش در دست خداست. مُلک حقیقی، مُلک الهی است. همچنین «لَهُ الْمُلْکُ» مبنای فلسفه سیاسی و نظام سیاسی و اجتماعی اسلام هم هست. نظام سیاسی اسلام، نظام حکومت الهی است. حاکمیت الهی است. حاکمیت الهی به معنای همه‌جانبه و کامل. یعنی هم قانون از سوی خداست و هم مجری قانون منصوب خداست.» این نگاه که اساساً ما چگونه می‌خواهیم حکمرانی کنیم، از «لَهُ الْمُلْکُ» شروع می‌شود.

طهرانچی ادامه داد: مقام معظم رهبری در تفسیر آیه «خَلَقَ السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ بِالْحَقِّ وَ صَوَّرَکُمْ فَأَحْسَنَ صُوَرَکُمْ وَ إِلَیْهِ الْمَصِیرُ» از سوره تغابن می‌فرمایند قوانین اسلام مطابق با قوانین طبیعت است و به همین دلیل این نگاه به علم، ایشان را متمایز کرده است. همچنین ایشان در تفسیر این سوره مبارکه «وضوح شعارهای انقلاب شبیه شعارهای انبیاء (ع)»، «سوءاستفاده زورگوها از تحقیر مردم در گذشته و حال»، «تفاوت رویکرد انسان معتقد به معاد با منکر آن» و «نقش ایمان به خداوند در تحول مسائل» را مطرح می‌کنند.

رییس دانشگاه آزاد اسلامی خاطرنشان کرد: «نقش ایمان به خداوند در تحول مسائل» بحثی است که در مسئله غزه نمود آن را می‌بینیم. همچنین یکی از دلایلی که گرویدن به اسلام در دنیا افزایش پیدا کرده است، این آیه شریفه است که خداوند می‌فرماید «مَا أَصَابَ مِنْ مُصِیبَةٍ إِلَّا بِإِذْنِ اللَّهِ».

وی افزود: مقام معظم رهبری درباره بحث حکمت در تفسیر آیه «وَمَنْ یُؤْمِنْ بِاللَّهِ یَهْدِ قَلْبَهُ وَاللَّهُ بِکُلِّ شَیْءٍ عَلِیمٌ» می‌فرمایند اگر انسان خداوند را با صفات حقیقی خدا، یعنی همان صفاتی که وجود پروردگار و بندگان شایسته آن، ما را به آن صفات هدایت کردند، بشناسند، دل انسان به حوادث عالم هدایت می‌شود. یعنی خود افراد باایمان را هدایت می‌کنند، دل‌های مؤمن را با زوایای پنهان و مخفی زندگی که انسان نمی‌تواند آن زوایا را با عقل و فهم معمولی خود بفهمد، هدایت می‌کند، این حکمت است.

رییس دانشگاه آزاد اسلامی گفت: این تعریف حکمت که مقام معظم رهبری دارند، حکمرانی است که فقط مُلکی نیست، بلکه اثر ملکوت بر مُلک را هم درک می‌کند.

طهرانچی خاطرنشان کرد: اگر نوع رهبری مقام معظم رهبری را دقیق ببینیم، مالامال از نکات ویژه‌ای است که می‌شود هدایت خداوند بر قلب مؤمن را، که حکمتی است که خداوند به عنوان خیر کثیر به ایشان داده است، استخراج کرد. براساس آیه ۳۰ سوره روم؛ انسان‌ها فضایی ساخته‌اند که نتیجه آن تلخ بود و نیاز به یک ارجاع و بازگشت دارند که بازگشت به حکمرانی علم و حکمت‌بنیان، بر ابتنای قرآن کریم و مکتب اهل بیت (ع) است که در اندیشه مقام معظم رهبری به نیکی می‌توان یافت.