روابط چین و آمریکا؛ معادله‌ای با هزاران مجهول

ایسنا/خراسان رضوی پس از مدت‌­ها تلاش و زمینه‌­چینی، در حاشیه اجلاس همکاری‌­های اقتصادی آسیا و اقیانوسیه (اپک) شی جین پینگ، رئیس‌جمهور و رئیس حزب کمونیست چین پس از شش سال پا در خاک آمریکا گذاشت و در سانفرانسیسکو با جو بایدن، رئیس‌جمهور آمریکا دیدار کرد. آنان در این گفت‌وگوی چهار ساعته به بخشی از طومار بلند اختلافاتشان پرداختند.

پس از این ملاقات بایدن اظهار کرد به نظر من این یکی از سازنده­‌ترین و مفیدترین گفت‌­وگوهایی بود که تاکنون با شی داشته‌­ایم و پیشرفت‌­های مهمی به دست آوردیم. همچنین وانگ یی، وزیر امور خارجه چین نیز چندی پس از این ملاقات اعلام کرد که این دیدار نقطه عطفی در روابط آمریکا و چین خواهد بود و دو رئیس جمهور طرحی با عنوان توسعه سالم و پایدار در جهت روابط دوجانبه خود ارائه داده‌­اند.

پس از این دیدار خبرهایی حاکی از توافق بایدن و شی در رابطه با هوش مصنوعی و مواد مخدر نیز شنیده شد. گمان می‌رود در این دیدار چین و آمریکا برای جلوگیری از شدت پیدا کردن تنش­‌های موجود و تبدیل شدن‌شان به منازعه‌­ای تن‌به‌تن، به سمت مسائلی رفته‌اند که در آن منفعت مشترک دارند. این در حالی است که طی شش سال گذشته جنگ سردی بین آمریکا و چین سایه انداخته که رابطه دو کشور را در تمامی ابعاد اقتصادی، سیاسی، نظامی و امنیتی درگیر خود کرده است.

از زمانی که ترامپ در سال ۲۰۱۸ تعرفه‌­های سنگین گمرکی را بر کالاهای چینی اعمال کرد، روابط تجاری دو کشور به شکلی روزافزون و متقابل به جنگی تجاری سوق داده شد. از زمانی که بایدن روی کار آمد، این تعرفه­‌های گمرکی نه ­تنها حفظ شدند، بلکه رئیس جمهور آمریکا تلاش کرد اتکا به کارخانه­‌های چینی را هم کاهش دهد. هم­‌اکنون نرخ مالیات ایالات متحده بر واردات چین بیش از ۱۹ درصد است، در حالیکه تا پیش از وضع تعرفه‌­های گمرکی توسط ترامپ تنها سه درصد بود.

بایدن همچنین یک سری محدودیت­‌های گسترده برای جلوگیری از دستیابی چین به تراشه­‌های کامپیوتری هوش مصنوعی وضع کرد و از طرف دیگر چین بزرگترین تولیدکننده و صادرکننده گرافیت در جهان، ماه گذشته محدودیت‌­های صادراتی جدیدی بر گرافیت که یک ماده معدنی حیاتی در صنعت خودروهای الکترونیکی است وضع کرد. این اقدام چین می‌­توانست صنعت تولید خودرو برقی در آمریکا را با تکانه­‌های جدی روبه­‌رو کند. آخرین تقابل­‌های تجاری بایدن و شی به واپسین روزهای مانده به دیدار آن­ها بازمی‌­گردد. هفته گذشته چین اعلام کرد بر کنترل صادرات عناصر استراتژیک خاکی کمیاب می‌افزاید. این در حالی است که بنا بر تجزیه و تحلیل­‌های آژانس بین­‌المللی انرژی اتمی، چین ۶۰ درصد استخراج این عناصر را به خود اختصاص داده است. این اقدام می‌تواند میزان دسترسی آمریکا به مواد معدنی حیاتی مورد نیاز در تولید خودروهای الکتریکی و موشک‌ها را با مشکل جدی روبرو کند.

اما به‌رغم تمام مسائلی که میان آمریکا و چین پابرجاست، به بیان شی خطرناک­ترین موضوع اختلاف آن­ها به تایوان معطوف است. تایوان بیشترین پتانسیل را برای برخورد نظامی آمریکا و چین دارد و دو کشور در این محل سابقه انجام مانور نظامی دارند. حال شی در دیدار اخیرش با بایدن سعی کرده به آمریکایی‌ها اطمینان دهد که ترجیح می‌­دهد با استفاده از راه­‌های مسالمت­‌آمیز به اتحاد مجدد با تایوان برسد و تنها در شرایط خاص به استفاده از زور متوسل می‌­شود.

از سال ۱۹۴۹ چین رویای بازپس‌­گیری تایوان و تشکیل چین واحد را در سر می­‌پروراند و همین امر باعث شده نسبت به مسائل تایپه جدیت زیادی به خرج دهد. از همان ابتدا هم آمریکا از این موضوع برای تحت فشار قرار دادن چین نهایت استفاده را برد و با هر اقدام کوچک و نظامی چین در قبال تایوان، اقتصاد آن را تحت فشار قرار داده است. از سوی دیگر چین هم نسبت به تحرکات آمریکا در این جزیره واکنش جدی نشان داده است.

سفر سال گذشته نانسی پلوسی، رئیس مجلس نمایندگان آمریکا به تایوان تنش‌­های آمریکا و چین را به سطح بالایی رساند. در واکنش به این موضوع چین ضمن انجام برخی اقدامات دیپلماتیک و اقتصادی نسبت به تایوان و آمریکا و محدود کردن تجارتش با آن­ها، رزمایش نظامی ‌گسترده‌­ای را در تنگه تایوان برگزار کرد. همچنین این کشور در واکنش به سفر پلوسی به تایوان تمام روابط نظامی‌ خود با ایالات متحده را قطع کرد. این اقدام می‌­توانست خطر افزایش تقابلات ناخواسته نظامی بین دو قدرت نظامی را در پی داشته باشد.

سید محمدحسین ملائک، سفیر سابق ایران در چین در گفت‌­وگو با ایسنا در پاسخ به اینکه آیا مسئله تایوان می‌تواند به کلی روابط آمریکا و چین را بر هم بزند، اظهار کرد: به هیچ وجه چنین نیست. در خصوص تایوان چینی‌ها فقط به آمریکایی‌ها فشار می‌آورند که اگر کاری را در این جزیره انجام می‌دهید، تبلیغاتی نکنید. وگرنه آمریکا همیشه حمایت مالی و تسلیحاتی از تایوان داشته و پایگاه و مستشار در اختیارش گذاشته است. برای نمونه چینی‌ها با سفر رئیس مجلس آمریکا به تایوان مخالف هستند، اما آمریکایی‌ها می‌گویند که رئیس مجلس ما به تایوان می‌رود و شما هم نمی‌توانید کاری انجام دهید. 

وی ادامه داد: به خاطر اثبات همین موضوع، هر چند سال یکبار رئیس مجلس آمریکا به تایوان سفر می‌کند. لذا تایوان برای شی موضوع مهمی است، زیرا در این قضیه حال چین گرفته می‌شود. چین در سفر سال گذشته پلوسی به تایوان انواع موشک‌ها را شلیک و حتی جزیره تایوان را محاصره کرد، اما خارج از آب‌های تایوان. حتی از خط مشترک تنگه تایوان یک هواپیمای چینی عبور نکرد که مبادا تایوان اقدام متقابل انجام بدهد و وضعیت بحرانی شود.

منازعاتی که به این زودی‌ها حل نخواهد شد

تقابلات چین و آمریکا به تایوان محدود نمی­‌شود. دو کشور به اندازه‌­ای در ابعاد مختلف با یکدیگر اختلاف نظر دارند که کوچک­ترین موضوعی را به مسئله­‌ای امنیتی تبدیل می‌­کنند. در ماه فوریه سال جاری بالنی چینی بر فراز آسمان آمریکا دیده شد که به گفته مقامات ایالات متحده بالنی جاسوسی و تجسسی برای جمع­‌آوری اطلاعات سری آمریکا بوده است و به همین دلیل جنگنده‌­های آمریکایی آن را ساقط کردند.

در واکنش به این موضوع چین بارها اعلام کرد که این بالن­‌ها اهداف غیرنظامی دارند، با اهداف تحقیقاتی و هوانشناسی فعالیت می‌­کنند و به صورت غیرمنتظره وارد حریم هوایی آمریکا شده­‌اند. چین حتی برای اینکه حسن نیت خود را به آمریکا نشان دهد، برنامه نظارتی بالن‌­های خود را به حالت تعلیق درآورد. اما در این جریان همچنان بایدن شی را دیکتاتور خواند و تنش‌­های دو کشور تشدید شد.

پس از قضیه بالن، بلینکن وزیر امور خارجه ابالات متحده در بحبوحه سردی روابط چین و آمریکا، به پکن سفر کرد تا به مکانیسمی برای مدیریت تنش‌­های بین دو کشور دست یابد و در رابطه با مسائل نگران‌کننده و زمینه‌­های همکاری بالقوه دو کشور با مقامات چین به گفت­‌وگو بنشیند. به باور بسیاری از تحلیلگران این سفر تنها کورسوی امیدی برای کنار گذاشتن تنش‌­­های دو کشور و ایجاد زمینه همکاری بین آن­ها بود که نتایج چشم­گیری در پی نداشت.

بعد از سفر بلینکن به پکن، دیدار روسای جمهور آمریکا و چین امید دیگری بود تا برای بسیاری از مسائل دوجانبه‌­شان اعم از مسئله ریشه­‌ای و دنباله­‌دار­ تایوان، مسائل اقتصادی و نظامی، مباحث زیست‌محیطی، هوش مصنوعی و مواد مخدر و برخی مسائل جهانی مانند مسئله هسته­‌ای ایران، اوکراین و جنگ غزه پاسخی پیدا شود. به نظر می­‌رسد روسای جمهور دو کشور تنها در رابطه با بخشی از مسائل دوجانبه خودشان به توافق رسیده­‌اند و به رغم برخی توافقات حاصل‌ شده، پس از این دیدار برای دومین بار بایدن، شی جین پینگ را دیکتاتور خطاب کرد. افزون بر این هنوز پاسخی شفاف برای چگونگی کنترل و کاهش تنش‌­های بین چین و آمریکا ارائه نشده و معلوم نیست چه نسخه‌­ای می­‌تواند این میزان سردی در روابط دو کشور را التیام بخشد.

ملائک در این خصوص معتقد است روابط چین و آمریکا معادله‌ای هزارمجهول است که نمی‌توان آن را با فرمول‌های خیلی ساده حل کرد یا یکی دو موضوع را مطرح کنیم و بگوییم یک اتفاق استراتژیک در روابط آمریکا و چین در حال وقوع است. 

وی با بیان اینکه گستره منازعات در روابط اقتصادی آمریکا و چین زیاد است و به سادگی قابل کنترل نیست، اظهار کرد: در این خصوص جانت یلن، وزیر خزانه‌داری آمریکا به درستی اشاره می‌کند که ارتباط دو اقتصاد بزرگ جهانی به سادگی قابل کنترل نیست و نمی‌توان آن‌ها را تحت فشار قرار داد، زیرا چنین اتفاقی باعث بی‌ثباتی جهانی می‌شود و خسارات زیادی در پی خواهد داشت. درنتیجه وقتی دو اقتصاد بزرگ با یکدیگر درگیر هستند، نمی‌توان از موضوعات اختلاف‌زا بین آن‌ها برداشت استراتژیک و بلندمدت داشت، زیرا آن‌ها مجبور هستند به نحوی اختلافاتشان را حل‌وفصل کنند.

این تحلیلگر مسائل چین با اشاره به توافقات حاصل از دیدار اخیر بایدن و شی در سانفرانسیسکو، به بیان راه‌های کنترل تنش‌های دو کشور پرداخت و عنوان کرد: اولین توافق دیدار اخیر این بود که بهتر است بین دو رئیس جمهور خط تلفنی وجود داشته باشد که اگر احساس کردند باید در مسئله‌ای دخالت کنند، یک راه ارتباطی مستقیم بین آن‌ها برقرار باشد. همچنین چینی‌ها که مذاکرات مربوط به طرف‌های نظامی را به خاطر سفر پلوسی به تایوان قطع کرده بودند، قبول کردند که ارتش دو کشور باهم دیالوگ داشته باشند و مشکلاتشان را با یکدیگر برطرف کنند.

ملائک ادامه داد: در همین دیدار شی به طرف آمریکایی گفت که ما علاقه‌مندیم ثابت کنیم که دوست و شریک آمریکا هستیم‌. یا حتی در جلسه سرمایه‌داران و شرکت‌های بزرگ آمریکایی بایدن رسما، شفاف و واضح اعلام کرد ما طرح جداسازی اقتصاد آمریکا از چین را کنار گذاشته‌ایم و این جداسازی اصلا برای ما قابل قبول نیست. این حرف تقریبا برای تمام شرکت‌های بزرگ آمریکایی که قصد داشتند برنامه‌های خود با چین را دنبال کنند، یک مسکن بود. لذا دو کشور با این روش‌ها می‌توانند مشکلات فی‌مابین را حل‌وفصل کنند. به قول شی دنیا آنقدر بزرگ هست که برای هر دو کشور جا داشته باشد. 

وی در خصوص دیکتاتور خوانده شدن شی‌ توسط بایدن، گفت: چین جزو کشورهایی است که تقریبا تمام هنجارهای بین‌المللی لیبرال دموکراسی پس از جنگ جهانی دوم را قبول دارد. با این حال مباحثی بین دو کشور درباره حکومت‌داری وجود دارد و در همین راستا آمریکایی‌ها به سران چین می‌گویند دموکراتیک نیستید و حکومتی اقتدارگرا دارید. به نظر من این مباحث خیلی مهم نیست، چون هر دو اتاق بررسی اختلافاتشان را همان هنجارها و ساختارهایی می‌دانند که برپایه لیبرال دموکراسی بنا شده است و هر دو سازمان ملل، سازمان‌های اقتصادی بین‌المللی و واحد پول کشورهای جهان را قبول دارند.

چین هیچ کاری به نفع حماس یا اسرائیل انجام نخواهد داد

سفیر سابق ایران در چین اضافه کرد: اخیرا در مسئله غزه سازمان ملل فرصتی را فراهم آورد که چین به طرف آمریکایی بگوید ما علیه شما و نظام حاکم بین‌الملل نیستیم. پس از مدتی وقفه و مشکلات پیش‌آمده در روابط آمریکا و چین، علی‌رغم اینکه چین در شورای امنیت در ارتباط با غزه رفتار ناخوشایندی در قبال حماس نداشت، رفتاری ضدآمریکایی هم از خودش نشان نداد. در واقع چینی‌ها کاری نکردند که طرف آمریکایی، آن‌ها را در مقابل خودش ببیند و موضعی خنثی و بی‌طرف اتخاذ کرد.

ملائک هرگونه همکاری شی با بایدن برای حل قضایای غزه را بعید دانست و اضافه کرد: چین وارد چنین فضایی نشده و نخواهد شد. چین به هیچ یک از قضایای  تبادل گروگان‌ها، فشار آوردن به اسرائیل برای خروج از غزه و حمایت از حماس ورود نخواهد کرد. این کشور ممکن است زمانی در غزه حاضر شود که سازمان ملل تصمیم بگیرد به جای اسرائیل در غزه مستقر شود. در آن زمان چین به عنوان نیروهای حافظ صلح در غزه حضور پیدا خواهد کرد.

انتهای پیام