محمد معتمدی«چالش چاله» را چگونه پذیرفت؟/ هشدار جدی به حاشیه سازان

خبرگزاری مهر -گروه هنر-آروین مؤذن زاده، فریبرز دارایی، علیرضا سعیدی؛ «موسیقی» و «نمایش»؛ عجب واژه‌های عجیب و غریبی هستند که وقتی جدای از هم، پیش روی مخاطبان قرار می‌گیرند، بدون هیچ اما و اگری معرف فرآیندی هستند که می‌توانند برای مخاطب دربرگیرنده مفاهیم متعدد در حوزه‌ها و ساحت‌های مختلف هنر باشند. شرایطی که چه برای علاقه مندان هنر نمایش و چه علاقه مندان موسیقی در قالب وجوه مختلفی از زیبایی شناسی هنری معرفی می‌شوند که می‌توانند تا مدت‌ها به دلیل کارکرد عمیق و اندیشه ورزانه شأن در ذهن دیداری و شنیداری مخاطبان جا خوش کنند.

تا اینجای کار همه چیز مرتب است اما چالش از جایی آغاز می‌شود که این ۲ واژه در امتزاج و هم نشینی با یکدیگر مقدمه تشکیل و تشکل عباراتی هستند که اکنون هم برای جامعه مخاطب، هم اهالی هنر در هر ۲ رشته محل بحث فراوانی است. شرایطی که این سال‌ها دربرگیرنده چالش‌ها، تعاریف، مفاهیم، نقطه نظرات و بدعت‌هایی است که می‌تواند از جهات مختلف مورد توجه قرار گیرد. فضایی مشتق از کلید واژه‌هایی چون «کنسرت - نمایش»، «پروژه نمایشی - موسیقایی»، «اپرا» و چند کلمه و ترکیب دیگر که در این سال‌ها موجب تولید و عرضه آثار متعددی شده است که در آن اهالی هنر نمایش با استفاده و الهام از ابزارهای موسیقی چه در حوزه نوازندگی و چه در حوزه خوانندگی تلاش می‌کنند تا آثار متفاوتی را پیش روی مخاطبان قرار دهند.

حضور در این فضا قطعاً ورود به منطقه‌ای است که مین‌های عمل نکرده زیادی در آن پنهان شده‌اند و اگر نتوانیم از این معبر به درستی عبور کنیم، بی‌تردید با انفجارهای مهیبی روبه‌رو می‌شویم که هر کارگردان و تهیه کننده‌ای را برای ادامه مسیر مورد نظرش با چالش مواجه می‌سازد؛ چالش‌هایی که اگرچه در سال‌های آغازین اجرای چنین بدعتی شرایط سخت‌تری را برای هنرمندان فعال این عرصه فراهم ساخته بود، اما قطعاً حضور در مسیری است که اگر با بی درایتی و انگیزه‌های صرف اقتصادی متکی بر حضور ستاره‌ها پیش روی مخاطبان قرار گیرد، در خوش بینانه ترین شکل ممکن اگر به فراموشی کامل سپرده نشود، مخاطب را با پروژه‌های دارای تاریخ مصرفی مواجه می‌سازد که هیچ نتیجه فرهنگی ندارند و فقط برای پر کردن جیب‌های تهیه کنندگان و سرمایه گذاران و برخی از دست اندرکاران پیش روی مخاطبان مظلوم قرار می‌گیرند.

البته که در این میان هستند پروژه‌ها و تولیداتی که الحق و الانصاف غیر از انگیزه‌های اقتصادی، تلاش می‌کنند تا در مسیر ارتقای فرهنگ دیداری و شنیداری مخاطب با استفاده از نشانه‌ها و ابزارهای مهمی چون تئاتر و موسیقی، آثاری را تولید کنند که با وجود تمام انتقادات فنی و محتوایی اجتناب ناپذیرشان، تلاشی ارزشمند برای معرفی فرهنگ و هنر و تاریخ این سرزمین به حساب می آیند.

فرآیندی که در برخی از موارد یا با انگیزه‌ها و سرمایه‌های شخصی و یا با همت و همراهی مجموعه‌های دولتی، به نمایش در می آیند و کوشش می‌کنند تا محصول ارائه شده، تجربه‌ای ارزشمند در سبد فرهنگی مخاطب ایرانی تلقی شوند. پروژه‌های که در بسیاری از موارد، کلید واژه «حاشیه» را هم همراه خود دارند اما تلاش می‌کنند تا در یک مسیر پرمخاطره تلاشی برای فرهنگ سازی داشته باشند.

یکی از همین آثار، پروژه نمایشی موسیقایی «کلنل» است که این روزها در تالار وحدت تهران پیش روی مخاطبان قرار گرفته است. اثری قابل اتکا که اگرچه در وجوه فنی و موسیقایی اش می‌تواند در نگاه منتقدان و صاحب نظران این عرصه حرف‌ها و نکته‌های زیادی برای گفتن داشته باشد، اما اکنون تبدیل به پروژه‌ای شده که از منظر یک نگاه دراماتیک و عاشقانه به زندگی کلنل محمدتقی پسیان از نظامیان ملی گرای دوره قاجار پرداخته است و شرایطی که تماشاگر از پس تماشای این نمایش حداقل رجعتی دوباره به زندگی یکی از مهم‌ترین شخصیت‌های تاریخی ایران زمین داشته باشد.

رجعتی که با حضور یک تیم حرفه‌ای از بازیگران شناخته شده عرصه تئاتر، سینما و تلویزیون و همچنین خواننده ممتازی چون محمد معتمدی توانسته جلوه‌ای از هم‌نشینی موسیقی و نمایش را به نگاه و گوش مخاطبان عرضه کند که می‌تواند این اثر را تبدیل به یکی از متفاوت‌ترین آثار نمایشی به صحنه رفته در این روزها معرفی کند.

چالشی سخت که دست اندرکاران این پروژه در حوزه کارگردانی، آهنگسازی و تولید تلاش کردند شکل و شمایل متفاوت از آنچه در قالب ترکیبی «موسیقی» و «نمایش» می‌نامیم روی صحنه تالار وحدت اجرا کنند. شرایطی که آن قدر دارای چالش بود که خواننده‌ای چون محمد معتمدی را به سمت فضایی هُل داد که اگر نمی‌توانست از عهده اش برآید قطعاً با بحران مهمی در فعالیت‌هایش روبه‌رو می‌شد. چون همه می‌دانیم قدم گذاشتن هنرمندان عرصه‌های دیگر در بازیگری، ورود به مسیر بسیار خطرناک و پیچیده‌ای است که حضور در آن نیازمند توانمندی‌ها و مقدماتی است که می‌تواند در برگیرنده تجربه‌های متفاوتی هم باشد.

همه این موارد باعث شد تا برخی از هنرمندان گروه اجرایی پروژه «کلنل» به دعوت گروه هنر خبرگزاری مهر به ارائه نقطه نظرات خود درباره حضور در این پروژه پرچالش بپردازند.

شرایطی که موجب شد محمد معتمدی خواننده و بازیگر نقش عارف قزوینی، امین اشرفی تهیه کننده، امیر بشیری کارگردان، امیرحسین سمیعی آهنگساز، اتابک نادری بازیگر نقش ماژور اسماعیل خان و آرمین تاجبخش رهبر ارکستر به بیان قصه و نقطه نظرات خود در این زمینه بپردازند. مسیری که پس از ارائه بخش اول آن، علاوه بر اینکه دربرگیرنده روایت برخی از احوالات نمایشی این اثر بود اما عمده تمرکزش مبتنی بر وجوه موسیقایی - نمایشی پروژه‌ای بود که این روزها با واکنش‌های متفاوت و پرچالشی روبه‌رو شده است.

آنچه می‌خوانید بخش دوم گفتگوی گروه هنر خبرگزاری مهر با عوامل پروژه نمایشی موسیقایی «کلنل» است.

*طبیعتا درباره بازیگری یک خواننده حرفه‌ای و نحوه تعاملاتش با دیگر بازیگران پروژه نمایشی «کلنل» می‌توان به نکات زیادی اشاره کرد که خوشبختانه در بخش اول گفتگوی ما با عوامل این مجموعه به بخش عمده‌ای از آنها پاسخ داده شد، به همین جهت تمایل داریم در بخش دوم گفتگوی گروه هنر خبرگزاری مهر با دست اندرکاران این پروژه ابتدا به ماجرای آهنگسازی، ارکستراسیون و خوانندگی و سپس به دیگر نکات به جای مانده در ۲ حوزه تئاتر و موسیقی این اثر پرداخته شود، شرایطی که به هر صورت دربرگیرنده مؤلفه‌های متعددی است که به دلیل حضور محمد معتمدی در مقام بازیگر و خواننده پروژه به صورت همزمان می‌تواند بیانگر نکات جالب توجهی هم باشد.

امیرحسین سمیعی: خوشبختانه سابقه دوستی من با محمد معتمدی به پانزده سال رسیده است. شرایطی که البته در این سال‌ها منجر به تولید کارهای مشترک نشد اما فکر می‌کنم حضور توأمان من و او در پروژه «کلنل» می‌تواند همکاری ویژه‌ای به حساب آید که بسیار از آن آموختم. به هر حال من ۱۶ سالی بود که تئاتر کار نکرده بودم و چون می‌دانستم حضور در یک پروژه نمایشی دربرگیرنده چه مشکلات سختی است، بنابراین می‌بایست با شرایط آماده‌تری در این مسیر قرار می‌گرفتم.

ساخت موسیقی برای یک پروژه نمایشی موسیقایی تنها به نوشتن «پارتیتور» و بعد ضبط در استودیو خلاصه نمی‌شود. حضور در این فرآیند نیازمند طی یک پروسه دقیق و برنامه‌ریزی تمرین ارکستر با نوازندگان، گروه بازیگران و خواننده است که چه در زمان پیش تولید و چه در زمان اجرا مسئولیت‌های بیشتری هم به آهنگساز اضافه می‌شود. اینکه آهنگساز از اول تا آخر مراحل تمرین حضور داشته باشد و حتی در زمان اجرا نیز امیرحسین سمیعی: ساخت موسیقی برای یک پروژه نمایشی موسیقایی تنها به نوشتن «پارتیتور» و بعد ضبط در استودیو خلاصه نمی‌شود؛ حضور در این فرآیند نیازمند طی یک پروسه دقیق و برنامه ریزی تمرین ارکستر با نوازندگان، گروه بازیگران و خواننده است که چه در زمان پیش تولید و چه در زمان اجرا مسئولیت‌های بیشتری هم به آهنگساز اضافه می‌شود با پروژه و ارکستر همراهی کند، به تنهایی در برگیرنده چالش‌هایی است که کار را پیچیده و سخت می‌کند. چارچوبی که با وجود یک گروه حرفه‌ای از بازیگران تئاتر و سینما، ارکستر و نوازندگان حرفه‌ای و خواننده ممتازی چون محمد معتمدی حضور در این چالش را با فضای جدی روبه‌رو می‌کند که نباید در آن اشتباهی کرد.

نکته دیگری که انگیزه من را برای حضور در این پروژه ۲ چندان کرد، پرداخت محتوایی اثر به دوره تاریخی بود که اتفاقاً دربرگیرنده نگاه تخصصی من به موسیقی دراین دوره تاریخی است. دوره‌ای که من آن را خیلی دوست دارم و اساساً هر وقت در حوزه آهنگسازی فعالیت می‌کنم تلاش می‌کنم مؤلفه ها و نشانه‌هایی از این دوره تاریخی در کارهایم وجود داشته باشد.

به هر حال من به تأسی از هنرمندان بزرگ موسیقی کشورمان از جمله استاد فرهاد فخرالدینی و بهزاد عبدی که همواره خود را شاگرد آنها می دانم، دوست دارم از این دوره تاریخی در موسیقی‌هایم وام بگیرم. موسیقی که نشان گر موسیقی حماسی ماست که شاخه‌های ارزشمندی از موسیقی ایرانی را هم در خود دارد. در این منظر توجه به تصنیف‌های عارف قزوینی و بازآرایی این آثار برایم جذابیت‌هایی داشت که بتوانم با استفاده از پشتوانه مهمی چون صدای قدرتمند محمد معتمدی به عنوان خواننده، حضور یک ارکستر خوب به رهبری آرمین تاجبخش و پرداخت صحنه‌ای از زندگی کلنل محمد تقی پسیان و به واسطه حضور کارگردانی چون امیر بشیری و بازیگران حرفه‌ای، فضایی را فراهم سازم که نه در حوزه سازبندی، ارکستر شلوغی داشته باشد و نه مخاطب را خسته کند و نه موسیقی‌ها روی اعصابشان باشد.

به هر حال در این کار تمرکز شنیداری و دیداری تماشاگر علاوه بر تماشای بازی بازیگران مطرحی که روی صحنه نقش آفرینی می‌کنند، متمرکز بر حضور محمد معتمدی به عنوان یک خواننده ممتاز و بازیگر نقش عارف قزوینی است که انصافاً در اولین حضورش روی صحنه به عنوان بازیگر توانسته تماشاگران و حتی اعضای ارکستر را حین اجرای نمایش با خود همراه کند. فرآیند جذابی که بچه‌های ارکستر را با بازی‌ها و خوانش او روی صحنه همراه کرده و آنها با کمترین اشتباه به واسطه رهبری ارکستر آرمین تاجبخش به درستی به اجرای موسیقی می‌پردازند تا نوازندگی شأن با بازی محمد معتمدی روی صحنه یکی باشد.

البته لازم است در اینجا نکته‌ای را هم اضافه کنم که هرچه قدر بازی محمد معتمدی در این پروژه به چشم آمد، اما خوانندگی اش در اجرای قطعات کمتر شنیده شده و به عنوان آهنگسازی که در عرصه خوانندگی نیز تجربه‌های زیادی انجام داده، کم نظیر بود. صادقانه می گویم که به تدریج مواردی را از صدای محمد معتمدی کشف می‌کنم که می‌توانم او را یک «اَبَرخواننده» معرفی کنم. هنرمندی که در این پروژه هم بازی اش دیده شد و هم در اجرای بی نقص قطعات با بهترین تکنیک ممکن آثار را پیش روی مخاطبان قرار داد.

آرمین تاجبخش: من هم با نظرات امیرحسین سمیعی موافقم و درباره ارکستر این پروژه نمایشی موسیقایی باید بگویم با وجودی که زمان بسیار کمی داشتیم اما خوشبختانه به واسطه طراحی خوب آهنگساز، حضور خواننده حرفه‌ای مانند محمد معتمدی، گروه درجه یک نوازندگان و بازیگران به تایم خوبی رسیدیم که خوشبختانه تا اینجای کار ما را با مشکل آنچنانی روبه رو نکرد.

*البته شاید این توانایی به دلیل پیشینه محمد معتمدی برای حضور در اپراهای بوده که پیش از این توسط بهروز غریب پور پیش روی مخاطبان قرار گرفته است. کما اینکه اکنون در بسیاری از کشورهای دنیا بازیگران در مقام خواننده هم حضور پیدا می‌کنند و آثار با کیفیتی در این عرصه را روی صحنه اجرا می‌کنند.

سمیعی: بدون تردید. البته من معتقدم در «بازیگری که می‌خواند با خواننده‌ای که بازیگری می کند» تفاوت‌های زیادی وجود دارد؛ به عنوان مثال شما پاواراتی را نگاه کنید که وقتی می‌آید و در یک اثر نمایشی حضور پیدا می‌کند بسیار متفاوت‌تر از بازیگری است که روی صحنه خوانندگی می‌کند. در واقع حضور چنین هنرمندانی روی صحنه شاخصه‌هایی دارد که من از آن منظر به حضور محمد معتمدی روی صحنه نگاه می‌کنم.

اجرای تصنیف‌های این پروژه برای خواننده‌ای مانند محمد معتمدی کار بسیار ساده ای است که حتی یک صدم توانمندی اوست. من حرفم این است که خواننده خوب، خواننده‌ای نیست که فقط خوب می‌خواند، از نظر من خواننده‌ای خوب است که تمرکز دارد و ارکستر را به هم نمی‌ریزد و برای نوازندگان این استرس را ایجاد نمی‌کند که الان چه میزانی را جا انداخت. اینها نکاتی است که در محمد معتمدی وجود دارد و من دیگر به این باور رسیده ام که او یک خواننده شش دانگ است که امیدوارم همه در کنار یکدیگر از حضور در این پروژه لذت ببریم.

*البته در این میان هم نباید از حضور توأمان گروه بازیگران، خواننده و هماهنگی آنها با ارکستری که در قسمت جلوی صحنه تالار وحدت که در بین اهالی تئاتر و موسیقی به «چاله» معروف است، غافل ماند. فضای عجیب و غریبی که تاکنون به وفور تجربه نشده و به قول آقای معتمدی می‌توان از آن به عنوان «چالش چاله» یاد کرد.

تاجبخش: اتفاقاً این تنها چالش من در این اجرا بود. البته که خودم خیلی علاقه مند هستم که در این چالش‌ها حضور داشته باشم. حتی وقتی که به من گفتند تا اجرای پروژه فرصتی نداریم و من باید نوازندگان را در این براساس برنامه ریزی های انجام گرفته قطعات موسیقایی پروژه نمایشی موسیقی «کلنل» به انضمام آثاری که به خوانندگی محمد معتمدی روی صحنه اجرا شد، به صورت یک آلبوم مجزا منتشر می‌شود فضای کمتر تجربه شده با آنچه روی صحنه توسط بازیگران و خواننده اجرا می‌شود، هماهنگ کنم استرس را در چشم بچه‌ها می‌دیدم که شاید کار در نیاید. حتی پیشنهاداتی هم برای پلی بک شد اما من و امیرحسین سمیعی می‌دانستیم که این کار شدنی است و خوشبختانه هم شدنی شد.

چارچوبی که به مدد همراهی صمیمانه گروه نوازندگان، بازیگران و همراهی بسیار ارزشمند کارگردان موجب شد تا ما با کمترین تمرین بهترین خروجی را از چاله پرچالش صحنه تالار وحدت داشته باشیم و بعد از گذشت چند شب دیگر هیچ مشکلی برای اجرای برنامه هم احساس نکنیم.

*آیا تصمیم دارید در پایان پروژه بسته موسیقایی در قالب آلبوم پیش روی مخاطبان قرار گیرد؟

سمیعی: براساس برنامه ریزی های انجام گرفته قطعات موسیقایی پروژه نمایشی موسیقی «کلنل» به انضمام آثاری که به خوانندگی محمد معتمدی روی صحنه اجرا شد، به صورت یک آلبوم مجزا منتشر می‌شود. فرآیند ضبط استودیویی اثر هم آغاز شده که امیدوارم بتواند در بخش آلبوم هم با کیفیت خوبی ارائه شود.

خوشبختانه امیر بشیری تصنیف‌های درون نمایش را به گونه‌ای انتخاب کرده که به لحاظ انتقال حس عاطفی به مخاطب در اتمسفر خوبی قرار گرفته است و من امیدوارم به واسطه این چینش، حضور گروه معتبر نوازندگان و محمد معتمدی به عنوان خواننده که ارکستراسیون آن در قالب یک ارکستر مجلسی با شناسه‌های موسیقی ملی طراحی شده است بتوانیم آلبوم با کیفیتی رابه مخاطبان ارائه دهیم.