کمیت و کیفیت ادبیات کودک و نوجوان رضایت بخش نیست

خبرگزاری مهر _ گروه فرهنگ و ادب: رمان «نرگس» نوشته رحیم مخدومی ماجرای زندگی خواهر و برادری انقلابی به نام‌های نرگس و اسماعیل است. در ابتدای داستان نرگس به دلیل داشتن حجاب از مدرسه اخراج می‌شود و اسماعیل به هر دری می‌زند تا خواهرش را دوباره به مدرسه بفرستد.

مخدومی در این اثر سعی کرده است وقایع، اتفاقات و فضای حاکم در دوران انقلاب را در قالب داستان به نوجوان و جوان امروزی منتقل کند.

نویسنده در ابتدای کتاب، اثر خود را به حال و هوای خوش انقلاب و به مدرسه‌ای که در آن تحصیل کرده، مدرسه معین، پای پل قدیم ورامین و دو نفر از معلمانش شهید عباس تاجیک و معلم آزاده‌اش سید مجتبی باریکانی تقدیم کرده است.

به بهانه چاپ هشتم این کتاب توسط انتشارات سوره مهر با رحیم مخدومی نویسنده آن به گفتگو پرداخته‌ایم.

مشروح این گفتگو را در ادامه می‌خوانید:

* آقای مخدومی مخاطبان شما را به عنوان نویسنده آثار تاریخ شفاهی و دفاع مقدس می‌شناسند اما کتاب نرگس تألیفی در عرصه رمان است. از چگونگی شکل گیری آن برایمان بگویید؟

این رمان در دهه ۷۰ نوشته شد. خب فعالیت‌های من از سال ۶۸ به طور رسمی در حوزه تاریخ شفاهی، داستان و رمان به موازات هم پیش می‌رفت همچنین در حوزه خاطره نگاری به صورت جدی ورود کرده بودم.

رمان نرگس برگرفته از خاطرات من است بعضی از این خاطرات عیناً در کتاب آورده شده و بعضی دیگر با استفاده از تخیل بیان شده‌اند؛ این کتاب مربوط به یازده سالگی من و اوج گیری انقلاب در ورامین، محله کارخانه قند و مدرسه‌ای که در مقطع راهنمایی در آن درس می‌خواندم است. در واقع خاطرات با تخیل تلفیق شده است و به شکل رمان درآمده است.

* یعنی شخصیت اصلی رمان خود شما هستید؟

بله؛ من برادر بزرگ‌تری دارم که در آن زمان مقطع دبیرستان بودند و فعالیت زیادی با قم و علما داشت؛ کسی که در مسیر زندگی من منجر شد توجه ام به این موضوع جلب شود برادرم بود، به این ترتیب من هم در همان سن ۱ ۱ سالگی با هم کلاسی‌ها یکی از دغدغه‌هایمان موضوعات انقلاب بود.

نکته دیگر ممانعت خواهرم برای ادامه تحصیل بود که اشتیاق زیادی به درس خواندن داشت و یکباره با شوک بزرگی به نام کشف حجاب رو به رو شد. در آن زمان پدر من کارگر و از طبقه پایین جامعه بود و این مسئله به لحاظ حقوقی قابل پیگیری نبود، بنابراین اجازه ادامه تحصیل در شرایطی که دختران باید بدون حجاب به مدرسه می‌رفتند را نداد و به این ترتیب خواهرم با مسئله دردناکی رو به رو شد.

مساله دیگر معلم زبانی بود که در مدرسه داشتیم. فرد بسیار افراطی بود که مدام در کلاس بافتنی می‌بافت و تدریس را به طبقه بالادست جامعه که در آن زمان هم کلاس ما بودند واگذار می‌کرد. همه اینها دست به دست هم دیگر داد تا کتاب را بنویسم.

رمان نرگس برگرفته از خاطرات من است بعضی از این خاطرات عیناً در کتاب آورده شده و بعضی دیگر با استفاده از تخیل بیان شده‌اند؛ این کتاب مربوط به یازده سالگی من و اوج گیری انقلاب در ورامین، محله کارخانه قند و مدرسه‌ای که در مقطع راهنمایی در آن درس می‌خواندم است

* پس فضای جامعه آن روز را در قالب یک مدرسه بیان کردید؟

بله؛ سعی کردم یک ماکت کوچک از آنچه که در ایران بزرگ رخ داده است ترسیم کنم.

نقش رژیم دیکتاتوری پهلوی، نقش مبارزان انقلاب، دلیل قیام، محرومیت مردم از حقوق عادی، فاصله اجتماعی اذیت کننده که حاصل ظلم به طبقه محروم بود، مبارزه با دین داری و اعتقادات مردم و مسائلی از این دست که نمونه کوچکی از آنها در مدرسه و محله ما رخ می‌داد.

* شما یک واقعه تاریخی را به زبان نوجوان بیان کردید، رسیدن به زبان و لحن نوجوان امروز چطور اتفاق افتاد؟

خب با توجه به اینکه چند سالی بود به حوزه نویسندگی وارد شده بودم، مطالعه راجع به موضوعی که می‌خواستم بنویسم در این مسیر بسیار کمک کننده بود. ما ملزم به تحقیق و پژوهش برای روایت وقایع تاریخی هستیم تا از اصل ماجرا فاصله نگیریم.

همان طور که گفتم این رمان در دهه ۷۰ نوشته شده و نیازمند نگاه جزئی، تحقیق و مطالعه بود؛ برای این کار هر روز به کتابخانه مجلس شورای اسلامی می‌رفتم و روزنامه‌های کیهان و اطلاعات را که مختص به زمان انقلاب بود مطالعه کردم به هر حال نگارش آن زمان را انجام می‌دادم و باید مروری شکل می‌گرفت.

ما نیازمند سالم سازی جامعه از هجمه‌ها هستیم و یکی از ابزارهای این کار داستان و رمان است، چنین شرایطی جای تأمل دارد و مسئولان ما باید در قبال تعلیم و تربیت احساس مسئولیت کنند و ممیزی‌های سخت‌تری را در حوزه کودک و نوجوان اعمال کنند چراکه تغذیه فرهنگی بسیار مهم است

* همانطور که می‌دانید رهبر انقلاب به حوزه رمان نویسی و تألیف کتاب تاکید دارند اما کتاب‌های ترجمه شده در حوزه کودک و نوجوان بسیار زیاد هستند به نظر شما چرا ناشران به سراغ کتاب ترجمه می‌روند؟

فکر می‌کنم به دو دلیل ناشران به سراغ این کتاب‌ها می‌روند. یک دلیل می‌تواند به این باشد که این کتاب‌ها ارزان هستند و خب به دلیل رعایت نشدن کپی رایت صرفاً یک ترجمه ضعیف به عنوان کتاب منتشر می‌شود. اما دلیل دوم این است که این افراد سربازان پیاده نظام دشمن هستند چراکه در جامعه‌ای که نیازمند ترویج فرهنگ ایرانی _ اسلامی است این کتاب‌ها وارد بازار می‌شوند.

ما نیازمند سالم سازی جامعه از هجمه‌ها هستیم و یکی از ابزارهای این کار داستان و رمان است، چنین شرایطی جای تأمل دارد و مسئولان ما باید در قبال تعلیم و تربیت احساس مسئولیت کنند و ممیزی‌های سخت‌تری را در حوزه کودک و نوجوان اعمال کنند چراکه تغذیه فرهنگی بسیار مهم است.

* چرا عنوان نرگس را برای نام کتاب انتخاب کردید؟

نرگس نماد مظلومیت است، نماد یک انسان معصوم و بی گناه که از حق خودش جدا مانده و قیام اسماعیل برای احقاق حق این مظلوم است. اگرچه قهرمان اسماعیل است اما موضوع کتاب احقاق حق نرگس‌های جامعه است.

* بازخوردهای کتاب چطور بوده؟

رضایت بخش بوده است. با توجه به اینکه برای معرفی کتاب کاری نشده است، اما کتاب از جمله کتاب‌هایی است که خواننده‌ها برای آن تبلیغ می‌کنند و در گوشه و کنار مدارس مسابقه برگزار می‌کنند و هر سال به این شکل برنامه‌هایی داریم.

* وضعیت ادبیات کودک و نوجوان را چطور ارزیابی می‌کنید؟

در حوزه ادبیات کودک و نوجوان با توجه به مطالبه و نیاز شدید شاهد عرضه چندان رضایت بخشی به لحاظ کیفی و کمی نیستیم. همانطور که اشاره کردیم آثار ترجمه شده در این حوزه زیاد است اما همانگونه که حضرت امام فرمودند امید من به شما جوانان است؛ امید دشمن هم به جوانان است و مقابله بین جبهه حق و باطل است.

در چنین شرایطی ناشران دلسوز و نویسندگان باید بیشتر به این حوزه روی آورند اما این کافی نیست طبیعتاً کتاب خوب باید به دست مخاطب برسد و برای ترویج آن رسانه‌ها و مدیران فرهنگی باید پای کار باشند. در این حوزه می‌تواند ستادی متشکل از وزارت آموزش و پرورش، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و کانون پرورش فکری کودک و نوجوان شکل گیرد چراکه وزارت آموزش و پرورش می‌تواند نیازهای خود را مطالبه کند و به این ترتیب آثار هدفمندی شکل گیرد. برای مثال در مورد مسئله حجاب باید تبیین شکل گیرد.

زمانی که دانش آموزان با بمباران خبری احاطه شده اند هرانتظاری را باید از آنان داشت و تنها راه مقابله با این تهاجم فرهنگی استفاده از ظرفیت‌های موجود به خصوص در حوزه نشر است.