«شاهوار» و «پیوست عدالت»/ نگاه وزارت صمت «بخشی‌نگر» است

خبرگزاری مهر، گروه استان‌ها: یک دهه از تخریب شاهوار و پاک تراشی آن به واسطه معدن‌کاوی و استحصال بوکسیت می‌گذرد شاهواری که بلندترین قله البرز شرقی است و تأمین کننده آب شهرستان شاهرود؛ این تخریب‌ها اما نگرانی‌های عمیقی را برای مردم به وجود آورد و همین امر نیز سبب تا مطالبه پایان دادن به معدنکاری در شاهوار دغدغه مردم شهرستان شاهرود و استان سمنان شود.

حالا اما سیاست‌های وزارت صمت آن هم در زمانی که درست بحرانی‌ترین شرایط آب در شهرستان شاهرود با ۲۰۰ لیتر بر ثانیه کمبود را شاهد هستیم، بر نگرانی‌های مردم و کنشگران مدنی افزوده است مردمی که شاهوار برایشان یک نماد بین عدالت و بی عدالتی بدل شده است.

در گفتگویی با گلچهره محمدی کنشگر مدنی و از مطالبه گران حوزه شاهوار در شهرستان شاهرود به ابعاد مختلف پیوست عدالت و همچنین اهمیت شاهوار می‌پردازیم که در ادامه این گفتگو را می‌خوانید.

*در ابتدا توضیحی درباره شاهوار و به خصوص نقش کنشگری در این زمینه بدهید.

برای این منظور کافی است به چند سال اخیر نگاهی بیاندازیم. در تمام فراز و نشیب‌ها چند رویداد ویژه را سپری کردیم. سال ۱۳۹۷، مرکز پژوهش‌های مجلس برای شهرستان شاهرود گزارشی در سطح ملی ارائه نمود. این گزارش مربوط به زیستگاه حساس کوهستان شاهوار بود. سال ۱۳۹۸ جنگل هیرکانی ابر شاهرود به عنوان دومین اثر طبیعی کشور در فهرست جهانی یونسکو به ثبت رسید که این رخداد زمینه ساز توسعه گردشگری در کل استان شد. جنگل ابر دهستان خرقان بسطام در شهرستان شاهرود، شناسنامه میراث ارزشمند بشری دریافت کرد و کوهستان شاهوار علاوه بر ویژگی‌های منحصر به فرد خود، سپر حفاظتی جنگل ابر نیز بوده و است.

اردیبهشت ۱۳۹۹ در الزامات تحقق گام دوم انقلاب، بخش محیط زیست با شماره مسلسل ۱۷۰۴۸ جنگل هیرکانی ابر در کنار دریاچه ارومیه حائز اهمیت شمرده شد. خبرگزاری مهر خرداد و تیرماه ۱۳۹۹ ثبت ملی شاهوار را مطالبه مردمی گزارش نمود و در سطح ملی مطرح کرد و اسفند ۱۳۹۹ شاهوار ثبت ملی و میراث ایران شد. نه کسانی که از کشیده شدن جاده و قطع درختان در جنگل هیرکانی ابر جلوگیری نمودند و نه مطالبه گران شاهوار شاید انتظار نداشتند که در یک بازه زمانی مناسب و فوق‌العاده جنگل ابر ثبت جهانی و شاهوار ثبت ملی گردد.

*علیرغم این کنشگری ها چرا حجم وسیعی از تخریب‌ها را علیه فعالان مدنی و حتی در سطح بالاتر مردم شهرستان شاهرود بودیم؟

من تصور می‌کنم دشمنان این آب و خاک دشمنان شهرستان شاهرود و دشت بسطام و دیار ابوالحسن خرقانی و بایزید بسطامی و نیز کسانی که منافع جناحی و سیاسی و گروهی خودشان را به منافع ملی ارجح می‌دانند، عظمت و ارزش این رخدادها را می‌دانند اما آگاهانه ورود پیدا می‌کنند که شخصیت‌های تأثیرگذار شهرستان را در سطح ملی بزنند.

*البته این موضوع با واکنش شدید نماینده شاهرود و میامی هم روبرو شده است

در مورد اخیر طبیعی است که شخصیتی که اکنون توانسته در مقابل معاون معدنی وزارت صمت بایستد آن هم معاونی که نگاهش این است که هیچ خللی نباید در پروانه‌های اکتشافی که در سراسر کشور صادر می‌شود، ایجاد شود این تخریب‌ها و داستان‌ها را شاهد هستیم.

*درباره همین موضوع اخیر یعنی تلاش دوباره ایمیدرو و معاون معدنی وزیر صمت در بازگشایی شاهوار که کار حتی به صحن مجلس هم کشید توضیح دهید به ویژه موضوعی که شما همواره به آن تاکید دارید یعنی «پیوست عدالت»

این ایام که فاجعه جانگداز معدن طزره تکرار شده و سه تا وزیر را در ۲۲ ساعت به استان سمنان کشانده، شاهد هستیم که همین معاون وزیر تنها دو روز بعد به ایمیدرو اجازه می‌دهد شرکت آلومینا مناقصه برگزار کند (در ارتباط با معدن بوکسیت تاش کوهستان شاهوار) و این پرسش ایجاد می‌شود که اصلاً محتشمی پور پیوست ملی سلامت را قبول دارد؟

محتشمی پور معاون وزیر صمت نقشه مهندسی فرهنگی کشور را که ما می‌گوئیم شاهوار نماد سر زمین است و ثبت ملی است آیا نقشه مهندسی کشور را و پیوست فرهنگی را قبول دارد؟ محتشمی پور آیا پیوست عدالت را قبول دارد؟

نمی‌شود به بهانه (تاکید می‌کنم بهانه) سرپا نگه داشتن یک کارخانه در یک نقطه‌ای از کشور بیاییم مردم منطقه دیگری از ایران اسلامی را از آب و خاک، اکسیژن و ذخایر ژنتیکی و گیاهی و جانوری و مناظر گردشگری محروم کنیم؟ آیا پیوست عدالت را قبول دارد آیا پیوست پدافند غیر عامل را قبول دارد که به ایمنی سکونتگاه‌ها و به رشد جمعیت می‌پردازد آیا پیوست فرهنگی و اجتماعی را قبول دارد؟

متأسفانه در نقطه‌ای قرار گرفته‌ایم که وزارت صمت نگاه یک جانبه و بخشی نگر به توسعه داشته و ابلاغ معاون دیگر وزیر صمت در ستاد ملی پیشگیری از بحران دردی را دوا نمی‌کند و مرهمی نمی‌شود بر زخم‌های مردم و سرزمین مادری.

جایگاه تمام این پیوست‌ها در وزارت صمت مشخص نبوده و توسعه پایدار قابل طرح نیست. در شرایط عدم نظارت لازم (که حتی به فاجعه‌ای مانند معدن طزره دامغان می‌انجامد و از فاجعه‌های بسیار گسترده‌تری به دلیل تهدید توان اکولوژیک کشور در کوهستان شاهوار می‌انجامد) معاون وزارتخانه‌ای می‌خواهد تخریب کند و طبیعی است وقتی نماینده‌ای در قوه تقنینی کشور بخواهد در مقابل این خط فکری ایستاده و تمام این پیوست‌ها بویژه پیوست عدالت را مطرح کند شرایطی هم برایش ایجاد خواهد شد.

*اهمیت شاهوار در چیست که مردم اینچنین با چنگ و دندان برای حفظش تلاش می‌کنند؟

امیدوارم روزی مفصل به جنگل هیرکانی ابر این میراث ارزشمند بشری بپردازیم اما امروز پرداختن به موضوع شاهوار اهمیت خاصی دارد. دریای خزر و کوهستان شاهوار بر جنگل‌های هیرکانی تأثیر گذارند. منطقه ما از نعمت دریای خزر محروم است اما کوهستان شاهوار را دارد. شاهوار در فاصله بین دماوند، بام ایران تا شرقی ترین مرزهای کشور؛ بلند ترین قله البرز شرقی و سپر حفاظتی جنگل هیرکانی ابر است.

*و مطالبه مردم به خصوص در حوزه پیوست‌ها؟

نخست آنکه مسئولان باید بحران‌ها را به رسمیت بشناسند. گرمایش جهانی و تهدیدات روز افزون تغییر اقلیم را به عنوان چالشی جهانی بپذیرند و صورت مسائل را پاک نکنند. پیوست‌هایی که در سیاست‌های کلان کشور ابلاغ شده را به رسمیت بشناسند. جایگاه انواع ارزیابی تأثیر یا پیوست‌ها را با خردمندی و عقلانیت پذیرا بوده و برای آن برنامه داشته باشند. به راستی جایگاه انواع ارزیابی تأثیر در برنامه هفتم توسعه، در نگاه حکمرانی کجاست؟ در نگاه دولت کجاست؟ در نگاه دولتمردان کجاست؟

از جمله وزارت صمت و پیوست عدالت و سلامت، وزارت صمت و پیوست فرهنگی و… زمانی که که این پیوست‌ها توسط دولتمردان به رسمیت شناخته شود مردم نیز در قالب سمن‌ها، تشکل‌ها، سندیکاها، انجمن‌های صنفی، افراد تأثیر گذار گرد می‌آیند. مانند نماینده و وکیل مردم در مجلس شورای اسلامی از حقوق امروز و آینده مردم و حقوق بین نسلی دفاع می‌کنند.

سخن من به مسئولان این است که ابلاغیه و مصوبه‌ای که وزارت صنعت و معدن، سازمان برنامه و بودجه کشور، وزارت نفت و وزارت راه و شهرسازی وظیفه دارند که پیوست فرهنگی اش را رعایت کنند کجا است؟ اگر معدن‌کاوی در کوهستان شاهوار از پیوست فرهنگی برخوردار بود بیش از یک دهه مردم پای اعتراض خود نمی‌ایستادند. بیش از یک دهه مردم پای این اعتراض ایستادند برای اینکه این موضوع پیوست فرهنگی و عدالت ندارد پیوست سلامت ندارد پیوست پیشگیری از بحران و پیوست پدافند غیر عامل ندارد.

*و خطاب به مسئولان اهم از بومی و غیربومی؟

واقعیت امر این است که از سال ۸۹ که شرکت آلومینا اکتشاف را آغاز کرد تا زمانی که دادستان استان محمد شریف ابراهیمی رفت پس از بازدید از شاهوار، گفت این کوه تاراج شده و خبرگزاری قوه قضائیه هم آن را منتشر کرد؛ سمن‌های گوناگون، کوهنوردان، سازمان‌های مردم نهاد شکایت‌های متعدد کردند. دستگاه‌های اجرایی مثل محیط زیست و منابع طبیعی شکایت‌های متعدد کردند و به نتیجه نرسید. آن قدر این صدا شنیده نشد که یک کارمند عاشق سرزمین مادری در اداره میراث شهرستان، مرحوم گرانمایه، اسلام پناه (که از طبیعت زیبای شگفتی‌آور شاهرود عکس‌های فوق‌العاده و کم نظیر می‌گرفت و این تصاویر نه فقط گردشگران داخلی بلکه از اروپا گردشگرانی را جذب می‌نمود.)

علیرضا اسلام پناه در سال ۱۳۹۷ پیش از آنکه مرکز پژوهش‌ها کاری را در ارتباط با کوهستان شاهوار و معدن مخرب بوکسیت ارائه بدهد، متنی را منتشر می‌کند تحت عنوان وقوع فاجعه، مطالباتی که از شاهوار سقوط می‌کنند و اداراتی که پاسخگو نیستند.

اسلام پناه زیبا شروع می‌کند می‌گوید: قله شاهوار نماد تاریخ طبیعی شاهرود است. شاهوار هزاران سال زیستگاه حیات وحش تأمین کننده آب شرب و کشاورزی دو سوی سلسله جبال البرز شرقی بوده است عدم بی تفاوتی نسبت به آینده سرزمین و اهمیت حفظ منابع آبی و تکلیف و وظیفه شرعی و انسانی مبنی بر حفظ محیط زیست. سپس در کنار مطالبات از دستگاه‌های اجرایی، مطالبه‌اش از میراث فرهنگی و گردشگری را چنین بیان می‌کند: یکی ثبت این اثر طبیعی (شاهوار) در فهرست آثار ملی است بعد هم دامنه‌های شاهوار و روستاهای هدف گردشگری مثل تاش که از زیر ساخت‌های مهم شهرستان و سرمایه‌ای برای آیندگان است، مسئولانه از این جاذبه‌های گردشگری محافظت گردد.

البته در آن زمان هنوز جنگل هیرکانی ابر هنوز ثبت جهانی نشده بود. تصور من این است که علیرضا اسلام پناه بزرگوار که در سال ۹۷ تقاضای ثبت ملی شاهوار را کرد، افراد دیگری که بعد از این تاریخ ثبت ملی شاهوار را مطالبه کردند تا این میراث کهن را بتوانند حفظ کنند، تصور نمی‌کردند این مطالبه و خواسته آنها در اسفند ۱۳۹۹ جامه عمل بپوشد. به لطف حق این اتفاق فرخنده در اسفند ۱۳۹۹ رخ داد.

*در خصوص اهمیت اکولوژیک شاهوار و به خصوص مطالبه مردم استان سمنان و شهرستان شاهرود بگویید

در سال ۱۳۹۷ دو کارشناس مرکز پژوهش‌ها همراه معاون وقت وزیر صمت بازدید میدانی از کوهستان شاهوار داشتند معاون وقت وزیر هنگامی که که از کوهستان بازدید میدانی کرد، قول داد که در کنار این دو کارشناس مرکز پژوهش‌ها از اساتیدی مانند محمد درویش. و دکتر حسین آخانی در تهران دعوت شود و ارزش توان اکولوژیک کوهستان شاهوار را لحاظ کنند.

این روزها توان اکولوژیک شاهوار و صیانت از آن در باب جنگل هیرکانی ابر، منابع آب شیرین و استراتژیک کشور و تأثیر گذاری بر آب‌های استاتیک، ذخایر ژنتیکی گیاهی و جانوری و منظر گردشگری و تأثیر حائز اهمیت و فوق‌العاده آن در مقابله با تهدیدات تغییر اقلیم و گرمایش جهانی، بحران‌های جنگ آب، تصادفات جاده‌ای؛ خشکسالی و فرونشست، ریزگردها و آلاینده‌ها و آلودگی هوا، جمعیت و ابر بحران سالخوردگی کشور در سطح ملی طرح و مورد پیگیری قرار گرفته و مطالبه مردم و مسئولان ارشد شهرستان است تا جایی که خطبه‌های نماز جمعه شهرستان نیز بدان اختصاص یافته و تذکر صحن علنی مجلس شده است.

بی تردید تخلیه کامل کوهستان از بقایای معدن‌کاوی خواسته بحق مردم ما در مطالبه حقوق شهروندی در سطح ملی و بین‌المللی و حتی حقوق بین نسلی است. صیانت از شاهوار و جنگل هیرکانی ابر هویت ملی، انسجام ملی و سرمایه اجتماعی را قوام می‌بخشد و ضامن حقوق عامه در سطح ملی و بین‌المللی است.