بازخوانی ماجرای غم انگیز گیل دختر اشکانی در املش

خبرگزاری مهر، گروه استان‌ها - بهرام قربانپور: گیلان به سرزمین رمز و رازهای تاریخی معروف است و بی جهت نیست که به این نام شهره است، وجود اکتشافات، آثار و بناهای تاریخی مربوط به ادوار و عصرهای مختلف از ما قبل پارینه سنگی گرفته تا عصر یخبندان و انسان‌های نخستین صحه بر این ادعا گذاشته است.

ماجرای تاریخ گیلان بسیار جذاب، پیچیده و پر رمز و راز است و پرداختن به آن تلخی و شیرینی‌های زیادی را در ذهن مخاطب شکل می‌دهد که همه حکایت از یک تاریخ ریشه دار، دارای هویت و اصالت دارد. در این گزارش بنا داریم تا از تاریخ و سرگذشت تلخ و غم بار یک شیر دختر جنگ جوی گیلانی مربوط به دوره اشکانیان در روستای لیارسنگ بن املش برایتان روایت کنیم.

اما قبل از اینکه وارد اصل روایت و ماجرا شویم بگذارید باز تعریفی از روستای لیارسنگ بن املش داشته باشیم، روستایی که به دهکده تاریخی اشکانی لقب گرفت و پس از اکتشافات تاریخی که در آن انجام شد نگاه‌های تاریخ نگاران، محققان، پژوهشگران و کاوشگران تاریخی را به خود جلب کرد.

مجموعه باستانی لیار سنگ بن از توابع بخش رانکوه شهرستان املش و در ارتفاع ۱۷۰۰ متر نسبت به سطح دریا قرار دارد و راه دسترسی به این محوطه باستانی از طریق شهرستانهای املش، رودسر و سیاهکل بوده است.

دهکده ای برای تاریخ گیلان

این دهکده تاریخی مربوط به دوره اشکانیان و گورستان مربوط به عصر آهن، پناهگاه صخره‌ای و گورستان دوره اسلامی، روستای متروکه حداقل با قدمت مربوط به دوره ایلخانیان در منطقه لیارسنگ بن املش بوده است.

مجموعه لیارسنگ بن در سال ۱۳۹۱ شناسایی شد، با توجه به ضرورت انجام مطالعات در این محوطه و پس از یک وقفه نسبتاً طولانی برای اخذ مجوزهای لازم در تابستان ۱۳۹۳ هیأتی به سرپرستی «ولی جهانی» تشکیل و کاوش‌ها آغاز شد؛ نتیجه این کاوش‌ها منجر به کشف یک محوطه عظیم شد. سپس این کاوش‌ها در فواصل سال‌های ۹۵ تا ۹۷ ادامه پیدا کرد و نتیجه این پژوهش‌ها در ۱۰ کارگاه و حدود ۳۱ گمانه آزمایشی، منجر به کشف آثار بسیار مهم و ارزشمندی از دوران اشکانی و ساسانی شد.

طی کاوش‌های انجام شده سه نمونه قبر از نوع تدفین‌های خمره‌ای، دخمه‌ای، چاله‌ای و اشیا بسیار ارزشمند از نوع سفالین، مفرغین و غیره به دست آمد؛ همه این آثار نشانگر اهمیت این مجموعه تاریخی در ادوار تاریخی است.

لیارسنگ بن املش دهکده ای پر رمز و راز

«ولی جهانی» مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی گیلان که یکی از پژوهشگران و سرپرست هیأت کاوش دهکده تاریخی لیارسنگ بن املش بود در گفت وگو با خبرنگار مهر می‌گوید: این دهکده تاریخی دارای تاریخ پر رمز و رازی است که ابعاد تاریخی آن چند وجهی و دارای روایت‌های ارزشمند و شنیدنی است.

وی با اشاره به پیشینه و سبقه تاریخی گیلان در بخش‌های مختلف افزود: مناطق تاریخی گیلان دارای رازهای پیدا و نهان است و واکاوی روی نقطه نقطه این آثار و سرگذشت تاریخی استان در دستور کار قرار دارد.

مدیرکل میراث فرهنگی گیلان با اشاره به داستان غم انگیز دختر جنگ جوی املشی دوره اشکان و کاوش و گور کشف شده مربوط به این دختر بیان کرد: گور شماره ۹۵۴۰۱ متعلق به دختر جنگجوی لیارسنگ بن املشی است که بر اساس آزمایش‌ها و سالیابی های انجام شده ۱۳ سال سن دارد که در حین فرار در شیب ۴۰ درجه کوه لیارسنگ بن مورد اصابت تیر یکی از کمانداران اشکانی قرار می‌گیرد.

جهانی ادامه داد: بعد از اصابت تیر به پایش همچنان از دست دشمنان فرار می‌کند و به منطقه امنی پناه می‌برد بعد از مدتی تیر در پا ادامه حیات می‌دهد و آن چیزی که مشخص شده طبق نظر کاوشگران و پژوهشگران تا زمان مرگ این تیر در پایش بوده است.

وی با اشاره به جزئیات بیشتر گور کشف شده دختر جنگ جوی املشی افزود: طول جمجمه این گور ۱۸۰ میلی متر و حداکثر عرض آن ۱۳۷ میلی متر سنجش شده و سن این دختر بچه بر اساس شواهد دندان‌ها و مفاصل اندام و لگن بین ۱۲ تا ۱۳ سالگی برآورد شده است.

گور اسرارآمیز دختر ۱۳ ساله املشی

مدیرکل میراث فرهنگی گیلان با بیان اینکه گور کشف شده دختر ۱۳ ساله املشی دارای حقایق و اسرار شگفت انگیز است، گفت: چاله‌ای که تدفین در آن قرار گرفته بصورت ساده به همراه چیدمان سنگی که احتمالاً به عنوان نشان بر روی گور است شکل چاله گور بیضی با جهت شمالی و جنوبی ۱۴۵ سانتی متر طول و ۸۰ سانتی متر عرضی و ۷۰ سانتی متر عمق دارد.

جهانی با بیان اینکه دختر جنگ جوی املشی دارای مهارت ویژه جنگاوری بوده و شهرت خاصی نزد مردمان آن زمان داشته است، اضافه کرد: بعد از فوت دختر ۱۳ ساله املشی، مردم لیارسنگ بن مراسم با شکوهی برای این دختر بچه تدارک می‌بینند و جسد این دختر بچه به صورت چمپاتمه ای یا جنینی به رسوم یادگاران گذشته است در راستای شمالی و جنوبی در بلندترین نقطه شیب کوه لیارسنگ بن که مشرف بر تمامی گورستان لیارسنگ بن بوده و در پهلوی راست دفن می‌شود.

وی با اشاره به این مطلب افزود: بعد از رسم آئین دوره اشکانی یک ظرف سربی در بالای سر دختربچه قرار می‌دهند آنچه مشخص است دختر ۱۳ ساله املشی علاقمندی شدید به انواع و اقسام زیورآلات به ویژه انگشتر داشته تعداد ۹ انگشتر در سایزهای مختلف که همگی از نوع انگشترهای جنس فلز (احتمالاً نقره) بوده‌اند در مراسم خاکسپاری اهدا شده و این احتمال دارد که این انگشترها توسط دختران دیگر این منطقه به این دختر جنگ جوی لیارسنگ بن به مناسبت نشان شجاعت تهیه و هدیه شده باشد که در مراسم خاکسپاری با وی دفن شده است.

مدیرکل میراث فرهنگی گیلان به تشریح جزئیات بیشتر تدفین دختر بچه رزم آور و جنگ جوی املشی پرداخت و بیان کرد: نحوه قرار گیری انگشترها بر روی جمجه پشت سر ۱۰ سانتی متری مقابل فک پایین، مقابل پیشانی، در داخل حدقه چشم چپ، داخل دهان، زیر مهره‌های گردن، ۵ سانتی متری لگن، چسبیده به پشت جمجه، زیر جمجه و پشت کمر نظر کاوش گران و محققان را به خود جلب کرد.

جهانی با بیان اینکه آنچه در کاوش گور دختر املشی مشخص شد وجود سرنیزه و سر پیکان در داخل فک استخوان بوده است، اضافه کرد: در ابتدای کاوش توده سنگی نامنظمی مشخص شد و بعد از برداشتن این توده سنگ نامنظم، چیدمان تخت سنگ‌های آهکی، سفید رنگ دیگر آشکار شد که این دو سازه کاملاً ارتباط مستقیمی با گور این دختربچه داشته که گویا بعد از دفن و پایان مراسم این توده‌های سنگی توسط کارگران جانمایی شده است.

وی با اشاره به اینکه چرایی عدم قرارگیری توده سنگی و معماری سنگی روی گور دختر جنگ جوی دارای ابهام است، افزود: این سازه‌های سنگی به نحوی که با امتداد شمالی و جنوبی کاملاً هم امتداد و موازی با گور شکل گرفته‌اند ولی در امتداد شرقی- غربی این سازه‌ها با اندکی اختلاف در سمت غربی سطح گور قرار داده شده‌اند و همین موضوع موجب شک و تردید شده است.

مدیرکل میراث فرهنگی گیلان با بیان اینکه احتمال دستبرد در گور دختر املشی وجود دارد، گفت: بهم ریختگی سنگ و سازه‌های سنگی گور این دختربچه ممکن است به دلیل رانش باشد که با توجه به موقعیت توپوگرافی و آهکی بودن آن بعید به نظر می‌رسد خوردگی سنگ‌ها موجب رانش شود ولی این احتمال وجود دارد بعد از دفن دختربچه جنگجوی لیارسنگ بن در همان زمان مورد دستبرد قرار گرفته باشد و بعضی از اشیا روی سنگ نشان از بهم ریختگی را دارد که بعد از اینکه دستبرد قرار گرفته باشد با عجله نسبت به پر کردن خاک و توده‌های سنگی و نشان قبر در جای دیگر اقدام شده است.

کشف، ثبت و انتقال درست گذشته اسرارآمیز تاریخ گیلان بسیار مهم و ارزشمند است و می‌تواند به عنوان سند پرافتخار این استان برای نسل حاضر و آینده توأم با درس‌ها و پندها باشد و به یادگار بماند. این‌طور که به نظر می‌رسد در کنار میراث فرهنگی باید سازمان‌های فرهنگی دیگر از جمله متولیان رسانه و جراید هم در حفظ و انتقال این میراث ماندگار تلاش کنند و دوشادوش میراث فرهنگی در این بخش گام بردارند.