آیا تاریخ معماری دوشان تپه ازبکی به دوره هخامنشی برگشت

به گزارش خبرنگار مهر، محوطه باستانی ازبکی از محوطه‌های باستانی تاریخی ایران است که در نظرآباد و در ۴۵ کیلومتری کرج، مرکز استان البرز واقع شده است. این محوطه گسترده باستانی از یک تپه بلند مرکزی (تپه الف) به ارتفاع ۲۶ متر از سطح زمین‌های اطراف و تعدادی تپه کوتاه تشکیل شده‌است که ارتفاع بلندترین آن‌ها از چند متر تجاوز نمی‌کند.

اینجا همان محوطه باستانی است که نمونه‌ای از اولین خشت دست ساز بشر که امروزه در سازمان ملل نگهداری می‌شود از این منطقه باستانی به سازمان ملل هدیه شد. این محدوده بین سال‌های ۱۳۷۷ تا ۱۳۸۴ حفاری شده است.

تا دوره‌های مختلف تمدنی آن کشف شود. به همین دلیل ۶ تپه به نام‌های یان تپه، جیران تپه، دوشان تپه، گوموش تپه، مارال تپه و همچنین تپه مرتفع ازبکی (دژ مادی) مورد بررسی قرار گرفته است. از آنجا که در دوره‌های مختلف تاریخی، بشر در تپه ازبکی زندگی می کرده به همین دلیل شگفتی‌های زیادی هم دارد. از جمله اینکه خشت‌های ۹ هزار ساله، معبد رنگین یان تپه، دستیابی ساکنان پیش از تاریخ محوطه ازبکی به سیمان، لوح آغاز ایلامی، سند همکاری تجاری ازبکی و شوش و بناهای آریایی‌ها در این محوطه پیدا شد.

اگر به این محوطه باستانی اعتبار مالی برای پژوهش و بررسی‌های باستان شناسی بدهند، هر بار بر شگفتی‌های این محدوده اضافه می‌شود. از جمله خبری که باستان شناس این مجموعه اخیراً به جمع خبرنگاران حوزه میراث فرهنگی اعلام کرد.

تیم باستان شناسی به سرپرستی مهرداد ملک زاده، در دوشان تپه یکی از محوطه‌های اقماری تپه ازبکی ترانشه ای به اندازه ۱۰ در ۱۰ مترمربع زد تا بتواند کاوش‌های دیگری در نزدیکی ترانشه ۲۰ سال پیش یوسف مجیدزاده، انجام دهد. در این راستا از دانشجویانی کمک گرفت که در حوزه باستان شناسی کار می‌کردند و حاضر می‌شدند تا بدون دریافت هزینه پا به پای او ۵ سانت به ۵ سانت خاک این محدوده را کنار زده و بررسی‌های موشکافانه انجام دهند. چون اعتبار کاوش محدود و کار زیاد است و خیلی از افراد هم در طول کار، به دلیل نبود بودجه این مکان را ترک کرده بودند.

در همین شرایط و پس از آنکه ملک زاده کار کاوش را تمام کرد، از خبرنگاران خواست تا به تپه ازبکی رفته و آنچه یافته‌اند را به نمایش بگذارد.

وی گفت: یکی از دوره‌های مهم تاریخ و فرهنگ پیش از دوره هخامنشی، دوره مادهاست. مادها یک مرکز حکومتی پای الوند کوه به نام هگمتانه و دیگری در ری داشته‌اند. آن چنان که در متون یونانی وجود دارد، ری بزرگترین شهر مادها و هگمتانه پایتخت سیاسی آنها بوده است. دوره مادها یکی از دوره‌های تقریباً کمتر شناخته شده‌ای در تاریخ باستان است. پس از آنها تاریخ شاهنشاهی هخامنشی به وجود آمد. باستان شناسی مادها تابع مشکلاتی است. هگمتانه هنوز به سوال باستان شناسان پاسخ روشن نداده است.

وی افزود: از ۷۰ سال پیش گودین تپه، باباجان تپه، نوشیجان محوطه‌های استاندارد دوره مادها حفاری شده‌اند که از نظر تطور فرهنگی به عصر آهن ۳ به قول باستان شناسان و به دوره مادها به قول تاریخ‌دانان می رسند.

ملک زاده ادامه داد: همیشه پرسش باستان شناسان این بوده که مواد فرهنگی مناطق شرقی به مرکزیت ری چگونه می‌تواند باشد. ری باستان زیر شهر تهران بلعیده شده است و امکان پیگیری فعالیت‌های باستان شناسی در آن نیست. نمی‌توان اطلاعات زیادی درباره آن به دست آورد و زمین‌های بزرگی خرید اما به نظر می‌رسد که یکی از ایستگاههای شاهراه خراسان بزرگ در دوره مادها اینجا بوده است و دارای مواد فرهنگی بوده که شاید بیشتر آن را می‌توان در ری جست جو کرد. پس از نظر فهم تاریخی محوطه ازبکی می‌تواند به پرسش‌های ما درباره شکل‌گیری هخامنشی‌ها و دوره قبل از آنها و نهادهای حکومتی پاسخ دهد.

وی با بیان اینکه در لایه‌های باستانی، به ساختمان مستحکمی رسیدیم گفت: این ساختمان برابر آنچه می‌بینیم یک ضلع هفت متری دارد و احتمالاً یک ضلع دیگرش هفت متر باشد. سه و نیم متری از ارتفاع آن باقی مانده است و دیوارها احتمالاً ده متری بوده‌اند. مردم عادی نمی‌توانستند چنین ساختمان با عظمتی را بسازند بلکه باید یک نهادی آن را ساخته باشد. امیدواریم در یافته‌های بعدی بافت شهرسازی و شیوه‌های زندگی اجتماعی آنها را بازسازی کنیم.

این باستان شناس به کشف مهمی دست پیدا کرده ولی آن را با دیده تردید بیان کرده و می‌گوید: در جستجوی بقایای عصر آهن ۳ یا دوره ماد بودیم اما حالا به معماری دست پیدا کردیم که احتمالاً مربوط به هخامنشی است. من در نوشیجان، گونسپان، دژ مادی بیستون که محوطه‌های مادی بوده‌اند کار کردم به نظرم می‌آید که این معماری مربوط به دوره هخامنشی می‌تواند باشد چون خشت‌های معماری هخامنشی مربع ۴۰ در ۴۰ و ۳۵ در ۳۵ هست و اینجا هم چنین خشت‌هایی را داریم . امیدوارم نتیجه آزمایش‌های OSL و رادیو کربنی که در حال انجام است به تاریخ گذاری مطلق اینجا کمک کند که اگر این طور باشد به توالی استقراری که مجیدزاده معرفی کرده یک دوره هخامنشی را هم می‌توان اضافه کرد.

ادامه فعالیت‌ها و فصل‌های دیگر گروه کاوش برای رسیدن به جواب قطعی منوط به حمایت اداره کل میراث فرهنگی استان البرز هست که اگر اعتبار لازم داده شود ۵ فصل کاوش دیگر نیاز است. حالا باید دید وزارت میراث فرهنگی، پژوهشگاه میراث فرهنگی و اداره کل استان البرز چقدر می‌تواند برای ادامه فعالیت در این محوطه اعتبار بدهد.