نگاهی به زوایای سفر رهبر چین به آمریکا/ روابط قدرت‌های شرق و غرب پرتنش‌تر شد؟

رسول سلیمی: حضور شی جین‌پینگ، رهبر چین در نشست همکاری اقتصادی آسیا و اقیانوس آرام در سان‌فرانسیسکو، مدیران اپل، بوئینگ، فایزر و نایک را به خود جذب کرد. درحالی‌که چین هنوز دومین اقتصاد بزرگ جهان است، رشد اقتصادی در چین در حال کاهش است. اما آیا سفر شی به سانفرانسیسکو نشانه آن است که دو کشور در حال تقویت روابط تجاری خود هستند؟

جو بایدن و شی جین‌پینگ برای اولین‌بار یکدیگر را پس از حادثه بالون جاسوسی ملاقات کردند. پس از یک نشست چهارساعته در سانفرانسیسکو در روز چهارشنبه، بایدن آن را " سازنده " ارزیابی کرد. وزارت خارجه چین این مذاکرات را با عبارات "پربار"، "خوب"، "عمیق"، "نقطه شروع جدید"، توصیف کرد. یدار بایدن و شی جین پینگ از آنجا اهمیت دارد که این دو تنها یک بار از زمان رئیس جمهور شدن بایدن در ۱۴ نوامبر ۲۰۲۲ آن هم در یک سخنرانی سه ساعته در اجلاس گروه بیست (G۲۰) یکدیگر را ملاقات کردند.

اهمیت دیگر این دیدار آنجا بود که به رهبران دو کشور اجازه داد تا در مورد خطوط قرمز یکدیگر بحث کنند. به همین دلیل بلافاصله پس از نشست گروه۲۰، چین مذاکره با ایالات متحده در مورد مسائل اب و هوایی را از سر گرفت. انها همچنین مذاکره حول مسائل نظامی را برای جلوگیری از درگیری نیروهای خود از سر گرفته اند.

>>>بیشتر بخوانید:

برنده دیدار بایدن و شی چینی‌ها هستند

وانگ یی: نشست شی-بایدن به نقطه عطفی در تاریخ روابط چین و آمریکا تبدیل می‌شود

درخواست بایدن از رییس جمهور چین درباره ایران

مزیت سفر برای چین؛ استمرار اصلاحات اقتصاد آزاد

اما چین در میانه رکود اقتصادی قرار دارد و از بیکاری بالای جوانان رنج می‌برد. سال گذشته، این نگرانی‌ها باعث اعتراضاتی در سراسر این کشور شد. اگرچه این اعتراضات کوتاه بود؛ اما خشم عمومی را در مورد مسائل معیشتی مانند درآمد، تورم و قیمت مسکن نشان داد. افکار عمومی چین معتقدند که این کشور به سیاست‌های "اصلاح‌طلبانه" پیشینیان شی پشت کرده و در سیاست و اقتصاد، مرکزگرا و درون‌گرا شده است.

به همین دلیل، شی در سفر به امریکا باید نشان می‌داد که روابط خود را با ایالات متحده مدیریت می‌کند و رویکرد چین را برای تجارت باز با امریکا تقویت می‌کند. سیاستی که اگرچه کشورهای ایدئولوژیک و ضعیف وابسته به چین را نگران می‌کند؛ اما نگرانی‌های داخلی را که چین به سمت جنگ می‌رود، کاهش می‌دهد.

در همین راستا سخنگوی چین در جریان سفر رهبر چین به امریکا به بازیگران ماجراجویی اشاره کرده که تحلیل ساده‌انگارانه‌ای از روابط چین و امریکا دارند. او معتقد است «همیشه افرادی با انگیزه‌های پنهانی برای تضعیف روابط چین و امریکا وجود خواهند داشت. آنها در انجام این کار موفق نخواهند شد»

به همین دلیل در این سفر نشانه‌های برجسته‌ای از تمایل هر دو طرف برای نمایش همبستگی‌شان مشاهده شد. تلویزیون دولتی چین CCTV نشان داد که چگونه بایدن شی را برای پیاده‌روی در اطراف ساختمانی که در آن جلسه طرفین برگزار شد دعوت کرد و رئیس‌جمهور امریکا "شخصاً او را تا خودرو خود همراهی کرد تا خداحافظی کند". این برای چینی‌ها اهمیت فوق‌العاده‌ای داشت تا نشانه‌ای برجسته از احترام امریکا برای رهبر خود را مشاهده کنند.

از سوی دیگر، پوشش رسانه‌ای مثبت این رویداد یک شکست از لفاظی‌های انتقادی چینی‌ها درباره ایالات متحده بود که اغلب در سراسر تلویزیون دولت چین و رسانه‌های اجتماعی آن نشان داده می‌شد. اما نزدیکی چین به امریکا نه بین چینی‌ها شکافی ایجاد کرد و نه به هویت شرقی چینی‌ها ضربه‌ای وارد کرد و نه دودستگی بین گروه‌های سیاسی آن به وجود آورد، بلکه مقامات و افکار عمومی چین از تنش‌زدایی با یک کشور بزرگ استقبال می‌کردند. اگرچه لفاظی‌های ضدآمریکایی عامل مهمی برای تقویت رشد ملی‌گرایی چینی بوده و ضدیت سازی از امریکا توانسته بود نقاط ضعف سیاست‌گذاران چینی را پنهان کند.

چالش‌های مشترک چین و امریکا

در چنین شرایطی چالش‌های چین و امریکا را می‌توان در چهار دسته تقسیم کرد. این چالش‌ها گستره‌ای از موضوعات امنیتی، اقتصادی و زیست‌محیطی را شامل می‌شود که موضوع نشست‌های کارشناسی در جریان ملاقات شی و بایدن بوده است.

تایوان: مهم‌ترین موضوع در این نشست تایوان بود. چین این جزیره را بخشی از قلمرو خود می‌داند و مخالف استقلال تایوان است. شی می‌خواهد بایدن موضع ایالات متحده را اصلاح کند تا امریکا از استقلال تایوان حمایت نکند. چین امیدوار است که بایدن این مسئله را جدی بگیرد و برای نمایش حسن‌نیت خود، واشنگتن هیچ نامزد ترجیحی در انتخابات ملی آینده تایوان معرفی نکند. ناظران سیاسی می‌گویند پکن باهدف پیروزی حزب اپوزیسیون کومینتانگ (KMT) که موضع ملایم‌تری نسبت به چین دارد، سیاست خارجی خود را صورت‌بندی کرده است.

فنتانیل: بزرگ‌ترین چالش آمریکا نه جنگ اوکراین و روسیه است، نه چین و ایران. بزرگ‌ترین چالش کنونی آمریکا مربوط به یک ماده افیونی تحت عنوان فِنتانیل (Fentanyl) است. این چالش به بدترین بحران مواد مخدر در تاریخ آمریکا تبدیل شده است. طرف امریکایی می‌خواهد چین متعهد به جلوگیری از جریان‌یافتن مواد شیمیایی مورداستفاده برای ساخت فنتانیل در امریکا شود. این روزها فنتانیل به علت اصلی مرگ‌ومیر در میان جوانان امریکایی تبدیل شده است. چنین تعهدی به بایدن اجازه می‌دهد تا نشان دهد که سیاست خارجی او باهدف کمک به مردم عادی و نه فقط نخبگان بوده است.

جنگ اسرائیل و حماس: کمتر احتمال دارد بیانیه‌ای در مورد خاورمیانه، جایی که چین خود را به‌عنوان رهبر جنوب جهان معرفی می‌کند ارائه شود. با این‌حال، چین نمی‌خواهد موضع قوی در حمایت از هر دو طرف جنگ اسرائیل و حماس داشته باشد تا متحدان خود در تجارت بین‌الملل را خشمگین نکند؛ بنابراین این موضوع علی‌رغم درخواست کشورهای مسلمان دوست چین، از هر دو طرف به حاشیه رانده خواهد شد.

اقدامات آب‌وهوایی: چین و ایالات متحده در مورد مبارزه با تغییرات آب‌وهوایی مذاکره خواهند کرد که این موضوع می‌تواند یک تغییر عمده در سیاست خارجی هر دو کشور باشد، زیرا هر دو کشور بزرگ‌ترین منتشرکننده گازهای گلخانه‌ای در جهان هستند. ایالات متحده از نظر سیاسی بر سر این موضوع با مجامع جهانی همسو شده، درحالی‌که چین هم‌زمان با پیشبرد انرژی سبز، در حال ساخت نیروگاه‌های جدید زغال‌سنگ است و این چالش بین دو کشور موضوع مذاکرات آتی دیپلمات‌های چین و امریکا خواهد بود.

دستاورد سفر به امریکا برای چین چه بود؟

شی در جریان ملاقاتش با بایدن به او گفت که چین به دنبال هم‌زیستی مسالمت‌آمیز با ایالات متحده است. او به تجار امریکایی گفته که چین آماده است تا "شریک و دوست" ایالات متحده باشد. تحلیلگران می‌گویند این یک کٌد آشکار برای دوستان چین و روسیه است که امیدوار به بهره برداری ابزاری چین از اقتصاد برای تقابل سیاسی با امریکا بودند. بلعکس؛ تحلیلگران معتقدند که چین و روسیه در حال بازسازی نظام بین‌الملل به رهبری ایالات متحده هستند. ازاین‌رو است که ناظران سیاسی اذعان می‌کنند که عملگرایی چین و روسیه ممکن است از ایدئولوژی آنها پیشی گیرد. بایدن نیز به خطرات بلندمدت این نشست آگاه است و گفته: "ما باید اطمینان حاصل کنیم که رقابت به درگیری تبدیل نمی‌شود."شی به بایدن گفته بود که چین قصد ندارد در یک جنگ شرکت کند، نه جنگ سرد و نه جنگ گرم. با وجود تنش‌های تاریخی قبلی، او گفت که غول‌ها باید هم‌زیستی داشته باشند. شی گفت:

«سیاره زمین به‌اندازه کافی بزرگ است برای دو کشور برای موفقیت، " ما مسئولیت‌های سنگینی را برای دو ملت، برای جهان و برای تاریخ به عهده داریم.»

کارشناسان سیاسی معتقدند چین هنوز هم برای پیشرفت اقتصادی خود لازم است تا روابط عادی با ایالات متحده و کشورهای غربی را حفظ کند و چین و روسیه نمی‌توانند بلوکی خیالی را تشکیل دهند که مقابل امریکا برای جهان چندقطبی صف‌آرایی کرده است.

تنش‌زدایی از سیاست خارجی چین برای توجه به داخل

دیدار رهبران چین و امریکا، برای رهبر چین که اولین سفر رسمی خود در شش سال گذشته به ایالات متحده را تجربه می‌کرد، پیروزی بزرگی محسوب شد. به نظر می‌رسد شی به این اهداف دست‌یافته است: کسب امتیاز از ایالات متحده در ازای وعده همکاری، کاهش تنش‌های دوجانبه که امکان تمرکز بیشتر بر رشد اقتصادی را می‌دهد و فرصتی برای جذب سرمایه‌گذاران خارجی که به طور فزاینده‌ای از چین اجتناب می‌کنند.

سرعت اقتصاد چین در حال کٌند شدن است و اوایل ماه جاری اولین کسری سه‌ماهه خود را در سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی گزارش داده است. در همین حال حزب کمونیست حاکم قبل از برنامه سفر به امریکا با سؤالاتی از سوی منتقدان در مورد تصمیم‌گیری شی برای برکناری ناگهانی وزیر امور خارجه و وزیر دفاع مواجه بود که شی را درگیر چالشی در سیاست داخلی کرد. اگر امریکا و چین بتوانند اختلافات خود را مدیریت کنند. این بدان معنی است که شی جین پینگ مجبور نیست تمام توجه خود را به روابط دوجانبه معطوف کند و فرصت بیشتری برای تمرکز بر سیاست داخلی و یکدست‌سازی حاکمیت خواهد داشت.

قدم‌های مثبت امریکا و چین به سوی یکدیگر

این در حالی بود که چین تلاش کرد گام‌های مهمی برای جلب‌اعتماد امریکا برای بازگشت به روال عادی تجارت دو کشور بردارد. یکی از مسیرهای اعتمادسازی، تضمین وعده شی در جلوگیری از جریان فنتانیل از چین به ایالات متحده بود. یک مقام ارشد امریکایی گفته بر اساس توافق دو کشور، چین به دنبال رصد شرکت‌هایی است که پیش‌سازهای فنتانیل را تولید می‌کنند تا با کنترل جریان صادرات پیش‌سازها به امریکا، فرایند اعتمادسازی را مستحکم کند.

در عوض، دولت ایالات متحده نیز یک مؤسسه مرتبط با امنیت عمومی چین را از لیست تحریم‌های تجاری وزارت بازرگانی حذف کرد. این شرکت در سال ۲۰۲۰ به اتهام سوء استفاده از اویغورها، تحت پیگرد قرار گرفته بود. منتقدان هشدار دادند که لغو تحریم‌ها علیه این موسسه برای پکن نشانه ای برجسته از این موضوع است که فهرست نهادهای تحت تحریم امریکا قابل مذاکره است. علاوه بر این، مخالفان جمهوریخواه بایدن استدلال می‌کنند که ایالات متحده با دادن این امتیاز، فرصت ممانعت از توسعه اقتصادی چین را به بهانه بدست آوردن دستاوردهای دیپلماتیک از دست می‌دهد.

نتایج نشست چین و امریکا؛ جلوگیری از جنگ

یکی از مقامات سابق سیا و اطلاعاتی، گفته کشورها متأثر از ترس‌های مختلف، مجبور به لفاظی‌های داغ برای ایالات متحده می‌شوند. او گفته که این جلسه وخامت اوضاع بین چین و امریکا را متوقف کرد. این کارشناس امنیتی از سناریویی نگران است که می‌تواند مسیر قرن بیست و یکم را به ضرر ایالات متحده و متحدانش تغییر دهد و آن حمله چین به تایوان است.

این نشست دوجانبه که پیش از آغاز اجلاس اپک در سانفرانسیسکو برگزار شد، طیف گسترده‌ای از مسائل از جمله تعامل دوجانبه در مورد تغییرات آب‌وهوایی، بازسازی بدهی‌ها، ترویج ثبات مالی جهانی، امنیت ملی و سرمایه‌گذاری خارجی را پوشش داد.

دو طرف لحن اشتی جویانه ای داشتند و برای بهبود همکاری در تعدادی از مسائل به توافق رسیدند، در حالی که زمینه‌های اختلاف نظر یکدیگر را تایید کردند. در یک جلسه مطبوعاتی که در پایان این نشست برگزار شد، وزیر امور خارجه چین تاکید کرد که هدف ایالات متحده دستیابی به "یک رابطه اقتصادی سالم است که در طول زمان به نفع هر دو کشور باشد" و "به دنبال جدا کردن اقتصاد خود از چین نیست".

بازخوانی سیاست خارجی از سوی شی جین‌پینگ، این پیام را به رهبران سایر کشورها داد که چین و امریکا به دنبال "جداسازی" اقتصاد یکدیگر نیستند و از توسعه روابط اقتصادی سالم برای ارائه یک زمین‌بازی مشترک برای شرکت‌ها و کارگران دو کشور و افزایش رفاه دو ملت استقبال می‌کنند.

۳۱۱۲۱۳