بازی‌ کن دانشمند شو!

بستری که عمده دلیل آن در دنیای پرهیاهو، پرتنش و پر استرس امروز تلاش برای فرار از زندگی، خلوت بدون مزاحم، ارضای نیازهای مسکون مانده در واقعیت مملو از امر و نهی و در نهایت رسیدن به آرامش موقت باشد. به همین دلیل میل و گرایش به این کانال ارتباطی بسیار افزایش یافته به نحوی که براساس آخرین آمار بیش از ۳۴میلیون مخاطب درکشور وجود دارد و حدود ۵میلیون نفر از آنها بخش زیادی از زندگی روزانه خود را به آن اختصاص می‌دهند.همین میل و توجه به بازی‌های ویدئویی از یک‌سو و ویژگی خاص این بستر از جمله نیاز به تمرکز کامل ذهنی و حرکتی (ویژگی‌ای که ما در بسترهای دیگر از جمله کتاب، سینما، تئاتر و ...نمی‌بینیم)، تقویت حس خیال و گسترش تجربه همراه با افزایش مهارت‌های شناختی از قبیل تمرکز، مهارت درک فضایی، حافظه، مهارت حل مسأله و ... بازی‌سازان را به این فکر انداخت تا از آن در مسیر توسعه آگاهی و دانش بهره بگیرند. نتیجه این ایده، ساخت بازی‌هایی شد که به «بازی جدی» معروف شدند.
   
بازی‌های جدی
بازی‌‌های جدی بازی‌هایی هستند که به جز سرگرمی هدف دیگری به نام ترویج یادگیری و تغییر رفتار دارند. در این بازی‌ها که استراتژی‌های یادگیری، دانش و ساختارها و عناصر بازی برای آموزش مهارت‌ها، دانش و نگرش‌های خاص با هم ترکیب شده‌اند، در زمینه‌های مختلفی مانند ارتقای سطح آگاهی و دانش و آموزش‌های مورد نیاز در یک جامعه کمک شایانی می‌کنند.تحقیقات مختلف نشان می‌دهد بازی‌های ویدئویی بر مغز تأثیر می‌گذارد، باعث بهبود آمادگی جسمانی، بهبود رفتار اجتماعی و حتی تغییر و سود برای شناخت و ذهن می‌شود و از همه مهم‌تر به عنوان معلم می‌تواند عمل کند.با این تفاسیر باید بپذیریم که در عصر حاضر گرچه همچنان کتابخوانی به عنوان یک بستر مهم در انتقال فرهنگ و فرهنگسازی مطرح است، اما خیل وسیعی از نسل امروز برای دانستن و آگاه شدن، بستر دیگری به نام بازی‌های ویدئویی را ترجیح می‌دهند؛ بستری که کارکرد اصلی‌اش سرگرمی است اما در دل خود کارکردهای پنهان بی‌شماری از جمله انتقال فرهنگ، دانش‌افزایی، ارتقای آگاهی و ... را دارد. در حال حاضر بازی‌های بی‌شماری وجود دارند که تمرکز خود را بر بهینه‌سازی یادگیری از سواد مالی و فنی گرفته تا مهارت‌های اولیه خواندن و نوشتن، از هنر و علوم تا تقویت رشد شناختی قرار داده‌اند. در زیر به برخی از آنها اشاره می‌کنیم:
   
ارتقای مهارت‌های اجتماعی و عاطفی
مهارت‌های اجتماعی و عاطفی از اصلی‌ترین مهارت‌هایی است که به شخص در مدیریت احساسات، مدیریت استرس، ایجاد روابط مثبت و تصمیم‌گیری مسئولانه در جامعه کمک می‌کند. در گذشته وظیفه آشنایی با مهارت‌های اجتماعی و عاطفی بر عهده والدین بود و آنها براساس آنچه از گذشته آموخته و تجاربی که خود کسب کرده بودند این مهارت‌ها را به فرزندان منتقل می‌کردند. به مرور با گسترش جوامع، این مسئولیت در کنار خانواده برعهده مدارس نیز قرار گرفت و گستره آموزش‌ها علمی‌تر و پژوهش‌محورتر شدند.در نسل حاضر بازی‌های ویدئویی نقش بسیار مهمی در یادگیری این مهارت‌ها برعهده گرفته‌اند و بازی‌های زیادی در این‌خصوص ساخته و ارائه می‌شود. ازنمونه‌های این بازی‌ها می‌توان بهDaniel Tiger’s Grr-ific Feelings، Peek-a-Zoo، Sharing with Duckie Deck اشاره کرد. 
   
افزایش معلومات و اطلاعات
برخی بازی‌ها نیز در تلاش برای ارتقای معلومات و داشته‌های علمی کاربران است. این بازی‌ها که درحال حاضر پرکاربردترین بازی‌های برای بزرگسالان است، تلاش می‌کند تا از شیوه‌‌های مختلف به رشد آگاهی کمک کند. ازبازی‌ای مثل Big City Adventure که طی آن کاربر به دنبال اشیایی پنهان، شهرهای سراسر جهان را کشف می‌کند و Duckster که بر تاریخ، بیوگرافی، جغرافیا و علوم تمرکز دارند تا انواع و اقسام بازی‌ها در سبک کلمات مثل آمیرزا، فندوق، کلماتیک، باقلوا، جدول و ... نمونه‌هایی از بازی‌هایی است که در کنار سرگرمی، در ارتقای دانش نیز کمک می‌کند. سال گذشته نیز با همکاری مشترک بنیاد ملی بازی‌های رایانه‌ای و نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور رویدادی با عنوان «کتاب‌بازی» با هدف ترویج فرهنگ کتابخوانی برگزار شد و در آن بازی «کوییز» با جوایز ویژه معرفی شد. بازی‌ای که تلاش داشت با طرح سوالات عمومی، به افزایش سطح معلومات کاربر کمک کند.
   
آموزش دروس مدرسه
از دیگر اقداماتی که بازی‌سازان از این بستر برای ارتقای دانش استفاده کرده‌اند توسعه مهارت‌های خواندن و نوشتن در قالبی مشابه کتاب‌های کمک آموزشی است. در حال حاضر برنامه‌های متعددی وجود دارد که تحت لوای بازی سعی می‌کند دروس مدرسه را به کودکان و نوجوانان آموزش دهد. نمونه آن فارسی‌باز است که برای بچه‌های کلاس دوم دبستان ساخته شده و به دانش‌آموز کمک می‌کند به‌راحتی، کلمات مترادف و متضاد را یاد بگیرد. بازی ریاضی دبستان، کتاب هوشمند ریاضی، الفباساز، آموزش کودکان و... از دیگر بازی‌هایی است که در این حیطه ساخته شده است.
   
آموزش مهارت‌های شغلی 
یکی دیگر از توانایی‌های بازی‌های ویدئویی که شاید کمتر دوره آموزشی، کتاب، کلاس درس و ... بتواند با آن رقابت کند، آموزش مهارت‌های شغلی است. اهمیت این شناخت از آنجاست که شناخت مشاغل مختلف به کودکان نشان می‌دهد که هر حوزه شغلی نیازمند تحصیلات و مهارت‌های خاصی است. این اطلاعات به آنها کمک می‌کند تا مسیرهای تحصیلی و آموزشی مناسب‌تری را انتخاب کنند تا به اهداف شغلی‌شان نزدیک‌تر شوند. از دیگر سو، آشنایی با مشاغل همچنین می‌تواند باعث تعهد بیشتر به فرآیند تحصیلی و ممارست در یادگیری دروس شود. از نمونه بازی‌هایی که به رشد فکری در مشاغل و آشنایی آنها کمک می‌کند، می‌توان به بازی دنیای مشاغل اشاره کرد. بازی‌های مثل شبیه‌سازها که بر آشنایی کاربر با ویژگی‌های یک شغل خاص متمرکز است نیز از دیگر شیوه‌هایی است که بازی‌سازان به منظور ارتقای مهارت شغلی در کودکان و نوجوانان ساخته‌اند.
   
آموزش مهارت اقتصادی
در کنار مهارت‌های اجتماعی و عاطفی، شاید یکی دیگر از مهارت‌های مورد نیاز هر فرد در جامعه، مهارت‌های اقتصادی، سواد مالی و نحوه تنظیم دخل و خرج است. بازی‌ها در این زمینه کمک بسیاری به کاربر می‌کنند. آنها در قالب بازی، ریاضیات را وارد برنامه‌های روزمره و سرگرمی می‌کنند. فرد را به تفکر مداوم وا می‌دارند و از این طریق سواد او را در زمینه مالی ارتقا می‌دهند. درخصوص رشد سواد مالی و مهارت‌های اقتصادی بازی‌های زیادی هم در داخل و هم خارج کشور طراحی و منتشر شده که از محبوب‌ترین آنها می‌توان بهMathGameTime، FunBrain Math Zone، Supermarket Game و ... اشاره کرد.
   
آموزش مهارت‌های هنری
همان‌گونه که پژوهش‌ها نشان داده، هنر نقش مهمی در رشد مغز جوانان دارد. یادگیری موسیقی و هنر بر رشد شناختی، اجتماعی و عاطفی تأثیر می‌گذارد. یادگیری، ایجاد هنر و موسیقی می‌تواند به کودکان در یادگیری سایر مهارت‌ها مانند ریاضیات، خواندن و فعالیت بدنی کمک کند. بازی‌سازها در این وادی نیز ورود حرفه‌ای و تخصصی داشته‌اند و تلاش کردند در آموزش مهارت‌های هنری به کاربران کوشا باشند. از نمونه‌های بارز این بازی‌ها می‌توان به Sesame Street (نقاشی)، TuneTrain ی(موسیقی)، ادا بازی‌ها، ساخت موزیک و ... اشاره کرد.
   
ارتقای عملکرد شناختی
تحقیقات در مورد تأثیر بازی‌های رایانه‌ای بر شناخت، ساختار، عملکرد مغز و همچنین واقعیت مجازی برای یادگیری مؤثر نشان می‌دهد که شناخت بصری ـــ فضایی و توجه بالاترین مزایا هستند و به دنبال آن عملکردهای دیگری مانند حافظه و شناخت عمومی قرار دارند. بازی‌های زیر می‌توانند به مغز و عملکرد شناختی کمک ‌کنند. این سال‌ها ساخت و انتشار پازل‌ها، بازی‌های تطبیقی و... بسیار زیاد شده و توانسته کمک شایانی به‌ویژه به کودکان و نوجوانان در مسیر ارتقای عملکرد شناختی   کند.

کتاب یا بازی‌های ویدئویی
مقایسه بین بازی‌های ویدئویی با سایر مدیوم‌ها به‌ویژه کتاب موضوع جدیدی نیست و مطمئنا همه ما بارها با جملاتی مثل بازی وقت تلف کردن است، بازی برای بیکارهاست، کتاب باعث افزایش دانش می‌شود، کتاب دوستی است که خیانت نمی‌کند، کتاب یار مهربان و...، روبه‌رو شده‌ایم اما چرا تقریبا همگان کتاب خواندن را یک فعالیت مفید و ضروری می‌پندارند و هیچ‌کس آن را اتلاف وقت نمی‌داند اما در خصوص بازی‌های ویدئویی جبهه‌گیری زیاد است.  چرا این مدیوم با وجود گستره وسیعی از مخاطب، مورد اعتماد نیست و برخی با وجود ویژگی‌های منحصر به فرد، هنوز بر نقاط منفی آن تاکید دارند؟
شاید مهم‌ترین دلیل آن را باید در عدم شناخت جست‌وجو کنیم. رشد سریع فناوری و ورود ابزار و کانال‌های جدید ارتباطی، این فرصت را به نسل کهن نداد که تمام زندگی‌اش در مطالعه و ارتباط با گعده‌های همسو گذشته، نسل دومی که بدون تامل پا به عرضه سینما و تلویزیون و در فضایی به‌روزتر، کانال‌های مجازی گذاشت تا با شناخت به کنکاش گستره بی‌‌مکان و زمان ارتباطی بپردازد. درنهایت همین عدم شناخت، هم نتوانست به ابزارهای ارتباطی جدید ازجمله کانال‌های مجازی و بازی‌ها اعتماد کند. این بی‌اعتمادی نتیجه‌ای نداشت جز آن‌که با وجود گستره وسیع مخاطب در بازی‌های ویدئویی، هنوز خیل کثیری آن را نشناسند و با ویژگی‌هایش آشنا نباشند.بی‌شک پیش‌بینی آینده کار آسانی نیست، شاید تا چند دهه دیگر بازی‌های ویدئویی با بهره‌گیری از ظرفیت‌های‌شان به چنان بلوغ کامل و مقبولیتی برسد که هر نویسنده و فیلمبرداری به آن رو بیاورد و شاید هم هیچ‌وقت این اتفاق نیفتد اما شکی نیست که باید به آن اعتماد کرد و با شناخت کافی و وافی از خصوصیات مثبت آن در مسیر کسب مهارت‌های زندگی بهره گرفت.