احیای بازی ۴۵۰۰ساله ایرانی

او گفت: در این جابه‌جایی، تاریخی، بازی مار و دم نیز که گمان می‌کردیم متعلق به حدود ۲۲۰۰-۲۱۰۰ پیش از میلاد (۴۲۰۰ سال پیش) است، ۲۰۰ سال قدیمی‌تر شده که این امر نشانگر آن است که بازی شهر سوخته ۲۰۰ سال از بازی معروف گورستان سلطنتی اور قدیمی‌تر است. این خبر یعنی مخترع اولین بازی در جهان را باید در جنوب شرقی ایران پیدا کرد.
   
شهر اولین‌ها
از شهر زاهدان که به سمت زابل حرکت می‌کنیم در حاشیه جاده، بقایای شهری باستانی را می‌بینیم که شاید آنگونه که باید چیزی از آن باقی نمانده اما روزگاری بزرگترین مرکز استقرار شهرنشینی در نیمه شرقی فلات ایران بود. نمونه‌ای منحصر به فرد از شهرنشینی و پر از عجایب و شگفتی‌های اسرارآمیز که به عقیده باستان‌شناسان بافت شهری، جمعیت، برنامه‌ریزی شهری، نظام مرتب و منظم آب‌رسانی و تخلیه‌ فاضلاب، دانش پزشکی پیشرفته و صدها عامل دیگرجزو شهر‌های پیشرفته‌ زمان خود بود. یکی از ویژگی‌های خاص این شهر که بعدها به «شهر سوخته» مقلب شد، کشف کلکسیونی از اولین‌ها در این شهر است. شهر سوخته مبدا اولین عمل جراحی مغز، اولین چشم مصنوعی، اولین انیمیشن و اولین بازی جهان است.
   
همه چیز از گور ۷۳۱ شروع شد
یکی از خاص‌ترین بخش‌های شهر سوخته از منظر باستان‌شناسان بی‌شک قبرستان است که علاوه بر ویژگی‌های منحصر به فرد و قواعد خاص حاکم بر آن، مخزن بسیاری از کشفیات در این منطقه محسوب می‌شود. براساس کاوش‌های انجام گرفته در شهر سوخته، حداقل ۶۰ هزار انسان به ۱۰شیوه مختلف در این گورستان آرمیده‌اند. به عبارتی قبور همه مرده‌ها در این شهر یک شکل نیست و به نظر براساس طبقه اجتماعی مرده‌ها را در۱۰گونه قبر شامل گودال‌های ساده، دوقسمتی، شبه سردابه‌ای، دو دیواره، دایره‌ای شکل، خشتی مستطیل، خشتی مربع و دو دیواره با در مسدود، کاسه‌ای و گورهای سردابه‌ای خاک می‌کردند. قابل توجه‌ترین قبرهای به‌دست آمده در شهر سوخته متعلق به گورهای سردابه‌ای هستند. این گورها که از دو قسمت متمایز چاله ورودی و محل دفن ترکیب شده‌اند. ابتدا گودالی به عمق تقریبی ۵۵۲سانتیمتر کنده و سپس دریکی ازجبهه‌های آن دخمه‌ای به شکل یک اتاق زیر‌زمینی بیضی شکل به عمق تقریبی ۵۳۲سانتیمتر حفاری می‌شده است. شخص مدفون همراه نذور و اشیای مختلف داخل سردابه گذاشته می‌شده و سپس در ورودی با چند ردیف خشت بسته می‌شد. از ویژگی‌های خاص این قبور این است که به علت نبودن فشار خاک، اسکلت‌ها و اشیاء، این قبرها سالم‌تر از گروه‌های دیگر باقی مانده‌اند. به عقیده سجادی سرپرست کاوش‌های باستان‌شناسی شهر سوخته سجادی این قبور متعلق به افراد نخبه یا در حقیقت کلاس برتر جامعه (حکمران، تجار و...) بوده است.گور شماره۷۳۱ یکی ازغنی‌ترین گورهای کاوش‌شده در میان این گورهای سردابه‌ای است که ظرف سفالی که بز روی آن می‌جهد و سبزه می‌خورد (اولین انیمیشن جهان)، قاشق غذاخوری و اولین بازی جهان از دل آن کشف شد. 
   
«بازی مار و دم» اولین بازی جهان
بازی مار و دم کشف شده در سردابه ۷۳۱، یک بازی رومیزی به شیوه تخته نردی به همراه چند مهره و طاس‌های مخصوص بازی است که از بالای سر متوفا به دست آمده است. این تخته نرد از چوب آبنوس سیاه به شکل مستطیل با ۴.۳۳سانتی متر طول و ۷.۱۴سانتی متر عرض و ۶میلی متر ضخامت ساخته شده و آنگونه که کاوشگران برآورد کرده‌اند چوب در زمان ساخت ۶۰ سال قدمت داشته است. این تخته سه قسمت دارد. بخش کوچک ورودی بازی که شامل ۶ مربع یا حلقه می‌شد، پل اتصال کننده به بخش دو و صفحه اصلی که شامل ۱۲حلقه یا مربع می‌شد. ۲۰خانه و ۶۰مهره داشت. مهره‌ها که در یک ظرف سفالی در کنار تخت نرد قرار داشتند از سنگ‌های رایج در شهر سوخته یعنی از لاجورد، عقیق و فیروزه است. طاس‌های یافته شده به همراه این تخته به شکل مکعب مستطیل و ۴عدد هستند که نمادهایی بر روی آنها کنده شده‌اند. این نمادها می‌توانند نشان دهنده اعداد یا ارقام باشند. اعداد و علایم روی طاس‌ها توسط حلقه‌ها و دایره‌هایی از جنس استخوان، عاج یا صدف ایجاد و درون مکعب‌های چوبی کار گذاشته شده‌اند.  از ویژگی‌های خاص این تخته نرد، کنده‌کاری شکل ماری با ابزارهای ظریف در زمینه سطح رویی نرد بود که ۲۰ بار به دور خود حلقه زده و دمش را در دهان گرفته، نقش بسته است. با توجه به ارتباط نقش مار با جاودانگی در اندیشه مردمان خاور باستان شاید انگاره ماری که دم خود را به دهان گرفته اشاره‌ای به زمان بی‌کرانه باشد، از این رو نقش آن بر روی یک بازی وابسته به بخت و احتمال می‌تواند نمادی از بی‌پایانی چرخه زندگی و بازی زمانه باشد.
   
باز طراحی بازی مار و دم شهر سوخته بعد‌از ۲۴۰۰ سال
حالا بعد از ۲۴۰۰ سال از عمر اولین بازی جهان، پژوهشگاه میراث ‌فرهنگی و گردشگری با همکاری شورای نظارت بر اسباب‌بازی کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان در اقدامی مشترک اقدام به بازسازی این بازی کردند. بازی مار و دم شهر سوخته، برگرفته از این تخته بازی باستانی است که صفحه آن با همان شکل ظاهری پیشین بازسازی شده است. این بازی شامل ۴تاس و ۳۲ مهره است که بازیکنان می‌بایست تلاش کنند مهره‌های خود را وارد بازی کرده و با تبدیل آنها به مهره‌های بزرگتر در نهایت مهره ۳۲ امتیازی خود را از خانه دم مار خارج کنند.

رحما بردبار، باز‌طراح بازی:
«مار و دم» بازی امروزی سازی شده شهرسوخته است
رحما بردبار، باز‌طراح بازی شهر و دم است که پس از رمزگشایی از بازی شهر سوخته تصمیم به امروز سازی آن گرفت.
او دراین باره به خبرنگار جام‌جم گفت: یکی از عناصر ماندگار و کهن هر ملت که ارتباطی موثر و ناگسستنی با ذائقه فرهنگی دارد بازی‌های باستانی است که در بطن تاریخ و فرهنگ آن مجال بروز می‌یابد و بازی‌های رومیزی به واسطه مشارکت اجتماعی بازیکنان در جمع‌های دوستانه و خانوادگی نه تنها در میان کودکان و نوجوانان حتی در گروه‌های سنی بالاتر مخاطبان و مشتاقان فراوانی دارند. بازی مار و دم شهر سوخته در واقع بازی امروزی‌سازی شده باز باستانی شهر سوخته است که با همین تفکر باز طراحی شد. بردبار با اشاره به این‌که از کشف این بازی ۵۰ سال می‌گذرد اما هیچ کس آن را رمزگشایی نکرده بود، گفت: این بازی را به میثم جلوه‌مقدم از دانشجویان یکی از دانشگاه‌های آکسفورد دادم، ایشان طی بررسی و تحقیق توانست از آن رمزگشایی کند و من نیز براساس نیازسنجی از بچه‌های نسل جدید، آن را امروزی کردم.
وی درخصوص تفاوت‌های این بازی با بازی باستانی گفت: در شکل ظاهری تفاوت زیادی در دو بازی نیست. فقط صفحه این بازی مقوایی است اما شکل آن دقیقا شبیه ماری است که در ۲۰خانه دور خودش پیچیده شده است. مهره‌ها براساس همان مهره‌هاست و ۴ تاس و ۳۲‌مهره داریم. تفاوت اصلی در شیوه بازی است بازی اولیه استراتژی جنگی و مبتنی بر شانس است اما این بازی استراتژی براساس شمارش است و ریاضیات است و در واقع بازی ساده‌تر شده است. بردبار در خصوص شیوه بازی مار و دم شهر سوخته نیز گفت: بازی مار و دم یک بازی دو نفره انتزاعی راهبردی برای گروه سنی ۹ سال و بالاتر است. صفحه بــازی به‌صورت یـک مـار درهـم تنیـده است که نقطه آغاز و پایان بازی خانه سر و دم مار است‌ .بازیکنان باید به این نکته توجه داشته باشند که مار در برخی خانه‌ها چندین بار به دور خود تنیده است و این نشانگر آن نکته است که آن خانه‌ها نشانه چند شماره است و بازیکن چند بار بر اساس پیچش بدن مار از آن خانه استفاده می‌کند. بازیکن‌ها ۴تاس در اختیار دارند که شماره‌های آنان از ۱تا۴ است و هر کسی که دور اول بیشترین جمع عددی تاس را به‌دست آورد شروع کننده خواهد بود. ابتدا بازیکن ۴ تاس را به صورت همزمان می‌ریزد و با مشخص شدن اعداد او می‌تواند حداکثر ۴ مهره یک امتیازی (سرباز) را وارد بازی کند و براساس اعدادی که تاس آورده می‌تواند مهره‌ها را در خانه‌ها مستقیما قرار دهد. دو راه برای شروع بازی دارد، او می‌تواند اعداد تاس‌ها را با هم جمع کند و یک مهره را حرکت دهد یا عدد هر تاس را به یک مهره اختصاص دهد. به عنوان مثال بازیکن چهار تاس ریخته و اعداد ۲،۱،۴ و ۲ را آورده است. او می‌تواند اعداد چهار تاس را جمع کرده و یک مهره سرباز را ۹ خانه حرکت دهد یا هر تاس را به یک مهره اختصاص دهد و وارد بازی کند. اگر مجموع امتیازات تاس بازیکن ۱۶ گردد او این شانس را دارد که تنها یک بار، مهره مخروط ۱۶ امتیازی را وارد بازی کند و شروع حرکت این مهره حتما باید از سر مار باشد.
درنهایت بازیکن‌ها باید بتوانند با شمارش امتیاز مهره‌ها، مهره‌های با امتیاز بیشتر را وارد بازی کنند و مهره‌های سرباز را تبدیل به مهره‌های بزرگتر کنند تا در نهایت بتوانند تمام مهره‌ها را وارد بازی کنند و در مجموع به مهره ۳۲ امتیازی برسند. هر کسی بتواند زودتر مهره ۳۲ امتیازی خویش را از دم مار خارج کند برنده است.