رئالیسم عرفانی در ادبیات داستانی

 به گزارش گروه فرهنگی خبرگزاری دانشجو، درس‌گفتار «در جستجوی روایت ایرانی» با تدریس دکتر محمد رودگر برگزار می‌شود. این رویداد آموزشی با هدف ارائه یک الگوی بومی از واقع‌گرایی ادبی مبتنی بر سنّت کهن داستانی- عرفانیِ ایران اجرا می‌شود. این دوره هم‌زمان به صورت برخط (اسکای روم) و حضوری در محل پژوهشکده فرهنگ و هنر اسلامی از بیست‌ویکم آذرماه، به مدت دوازده جلسه (سه‌شنبه‌ها) از ساعت ۱۶ الی ۱۸ اجرا می‌شود.

چرا باید در جستجوی روایت ایرانی باشیم؟

پس از دهه‌های طولانی تقلید از غرب، سال‌هاست که پژوهشگران در پی تبیین هنر و ادبیات دینی، برگرفته از فرهنگ ملی و بومی برآمده‌اند. بی‌گمان، برترین منبع موجود برای دست‌یابی به این هدف، آثار به جای مانده از اهل تصوف و عرفان اسلامی است که به نظر می‌رسد بیگانگان در بهره گرفتن از آن، پیشی گرفته‌اند.

همواره هنر و ادبیات، زبان عرفان و تصوف بوده است و فقدان یک مکتب هنری جریان‏ساز در ایران معاصر، باعث شده است که آثار خوب هنری و ادبی این سرزمین هیچ‌گاه در دنیا عرضه نشود، به خوبی دیده نشود و نتواند تأثیرگذار باشد. به زبان ساده، امروزه یک رکود آزاردهنده در هنر و به خصوص ادبیات ایران حاکم است. با اینکه ادبیات داستانی، رمان و داستان کوتاه بیشترین تیراژ نشر را در این کشور به خود اختصاص داده، هیچ‌گاه نتوانسته است جایگاه فرهنگی خود را دریابد و آن‌گاه به نقش جهانی و منطقه‌ای خود بیندیشد.

حال که چنین معضلی نهادهای فرهنگی و جنبش‌های ادبی و هنری را با خود درگیر کرده، باید توجه داشت که یکی از برترین راه‌حل‌ها «رجوع به خود» و از جمله فرهنگ اصیل عرفانی-‌ایرانی است. به‌ویژه در حوزه ادبیات داستانی، پس از  شکل‌گیری شیوه رئالیسم جادویی ملهَم از متون تصوف، دیگر جای تردید نیست که باید به بررسی امروزین و کارآمد این متون پرداخت.

در این دوره از چه حرف می‌زنیم؟

این درس‌گفتار در پی ارائه یک الگوی بومی از واقع‌گرایی ادبی مبتنی بر سنّت کهن داستانی- عرفانیِ ایران است. این نوع واقع‌گرایی را می‌توان در دسته خاصی از حکایات واقع‌گرای عرفانی یافت: حکایات کرامات. در این حکایات، کرامات همانند یک واقعیت بیرونی ساده و روزمره به تصویر کشیده شده‌اند. مبانیِ این واقع‌گراییِ ناسازنما از منظر صوفیه بر مباحثی چون «عالم مثال» و «کرامات اولیا» در عرفان اسلامی استوار است. در واقع‌گرایی ادبیِ خاصّی که این نظریه در پی بیان آن است نیز خوارق عادات همانند دیگر واقعیت‌های بیرونی به رسمیت شناخته می‌شوند. مبانی عرفانی برای رسیدن به این نوع واقع‌گرایی در داستان و رمان نیز یاری‌رسان است امّا برگرفته از این مبانی تغییرات مهمّی در ساختار رخ می‌دهد. این تغییرات از جمله عبارتند از «تغییر محور کشمکش»، «تقلیل عناصر» و «شِمای رواییِ عرفانی». محور کشمکش در داستان واقع‌گرای عرفانی خرق عادت و کنش کرامت‌آمیز است و نه آن محورهای سه‌گانه مألوف در ادبیات داستانی. همچنین از آن‌جا که اصل در واقع‌گرایی عرفانی با درونمایه وحدت عرفانی بوده، ساختار به کلی در برابر آن منعطف است، عناصر داستان دچار یک نوع تقلیل خودخواسته و تعمّدی می‌شوند. افزون بر این، شِمای روایی ویژه‌ای بر این نوع روایت حاکم است که در خدمت آفرینش شگفتی است.

مدرس دوره:

محمد رودگر عضو هیأت علمی و استادیار گروه عرفان اسلامی پژوهشکده امام خمینی و انقلاب اسلامی‌ست. «نظریه رئالیسم عرفانی در ادبیات داستانی» مورد توجه اوست که در هیأت برگزاری کرسی‌های نظریه‌پردازی مطرح و حائز گواهی درجه یک کرسی شده است. او در کنار مطالعات و پژوهش در زمینه رئالیسم عرفانی، در داستان‌نویسی هم دستی دارد و تاکنون سه رمان از او چاپ شده است.

این دوره برای چه کسانی مناسب است؟

شرکت در این دوره برای تمام کسانی که به ادبیات داستانی و عرفانی علاقه‌مندند، مفید است. همچنین نویسندگان و پژوهشگران ادبیات داستانی و ادبیات عرفانی نیز از این دوره بهره خواهند برد. زیرا در این سلسله مباحث از یک سو به عرفان اسلامی و مبانی نظری آن پرداخته می‌شود و از سویی دیگر به ادبیات داستانی. در این دوره در پی تعریف یک شیوه روایت جدید (روایت ایرانی) در داستان و رمان، برگرفته از تراث ادبیات عرفانی هستیم.

شیوه برگزاری کلاس

کلاس به صورت همزمان حضوری و مجازی برگزار خواهد شد.

کلاس چند جلسه است و در این تعداد جلسه چه مباحثی طرح و عنوان می‌شود؟

به دلیل حجم و تنوع مباحث، در دوازده جلسه به مباحث نظری پرداخته می‌شود، که شامل عنوان‌های زیر است:

• در جستجوی روایت ایرانی، مقدمات و کلیات
• پیوند واقعیات با فراواقعیات در روایت ایرانی (اصول مبنایی)
• مثال و خیال (مبانی نظری)
• مبنای نظری خوارق عادات در روایت ایرانی (مبانی نظری)
• اصالت فراواقعیات (اصول مبنایی)
• کرامات و واقعیات؛ حکایات کرامات و نوع واقعیت
• محور کشمکش در روایت ایرانی (اصول ساختاری)
• آفرینش شگفتی (اصول ساختاری)
• تقلیل عناصر (اصول ساختاری)
• شِمای روایی خاص (اصول ساختاری)
• شگردهای باورپذیری در روایت ایرانی (اصول ساختاری)
• جمع‌بندی

****** شهریه شرکت در درس‌گفتار دویست هزار تومان می‌باشد. جهت ثبت‌نام و کسب اطاعات بیشتر در پیام‌رسان‌های بله، ایتا، واتساپ و تلگرام به شماره ۰۹۹۱۴۵۴۰۲۴۲ پیام بدهید.

آدرس: تهران-تقاطع خیابان سمیه و حافظ- حوزه هنری-جنب مسجد آیت الله خامنه‌ای-پژوهشکده فرهنگ و هنر اسلامی