پرتاب موفق کپسول زیستی ایران با پرتابگر سلمان بعد از ۱۰ سال توقف / هم‌افزایی دولت و متخصصان دو کلید اصلی پیشرفت صنعت هوافضا

عباس خاراباف، کارشناس هوافضا و روزنامه‌نگار دانش و فناوری در گفتگو با خبرنگار دانشگاه خبرگزاری دانشجو، با اشاره به پرتاب موفق جدیدترین کپسول زیستی ایران با پرتابگر سلمان گفت: بعد از حدود ۱۰ سال توقف فعالیت‌های زیستی فضایی و پروژه پرتاب فضانورد ایرانی، پرتاب کپسول زیستی برای علاقمندان و دست‌اندرکاران این حوزه می‌تواند اتفاق خوشایندی باشد.

این روزنامه‌نگار علم و فناوری با اشاره به پیشینه پیشرفت فضایی در دولت‌های پیشین افزود: اما باید توجه کرد که چرا در یک دولت (احمدی‌نژاد) این موضوع به صورت کاملا اغراق‌آمیز به فعالیت اصلی فضایی کشور تبدیل می‌شود که حتی بقیه بخش‌های فضایی را تحت تاثیر قرار می‌دهد و در دولت بعدی (روحانی) تقریبا کرکره‌اش را سال‌ها پایین می‌کشند؟ قطعا این پرتاب‌های آزمایشی برای کشور در حوزه فضایی منافعی دارد، ولی آیا قرار است در دولت فعلی برنامه پرتاب انسان به فضا مجددا با جدیت ادامه پیدا کند؟ اگر جواب مثبت است (که امیدوارم در حد معقول و با تعادل این موضوع هم کنار همه برنامه‌های فضایی پیشرفت داشته باشد)، باید مواردی را مورد توجه قرار دهیم. 

وی با ذکر مواردی که در این حوزه باید به آن توجه کرد ادامه داد: اولویت ما در فضا و فناوری چیست و در واقع نیاز اصلی ما کجاست؟  توانمندی‌ها و زیرساخت‌های کشور در چه حدی است و اگر در زمینه‌ای هزینه می‌کنیم آیا این توانمندی‌ها را در نظر گرفته‌ایم یا نه؟

وی توقف ۱۰ ساله پروژه پرتاب انسان و موجود زنده به فضا را زیان‌بار دانست و گفت: ۱۰ سال پروژه پرتاب انسان و موجود زنده به فضا متوقف بوده؛ بخش قابل توجهی از نیروی انسانی که ده سال گذشته به خوبی آموزش‌دیده و مجرب بودند از صنعت فضایی فاصله گرفته‌اند یا مهاجرت کرده‌اند (منظور فقط مهاجرت به خارج از کشور نیست و بعضی به خاطر بی‌توجهی به این حوزه به صنایع دیگر داخل رفته‌اند) از طرفی ما در پرتاب زیرمداری به ثبات و توانمندی لازم و پختگی کافی رسیده‌ایم، اما متاسفانه هنوز در پرتاب‌های مداری با مشکلاتی مواجه هستیم. این مشکلات به خاطر عدم توانمندی نیروی انسانی، فنی و دانشی داخلی نیست بیشتر به دلیل مشکلات مدیریتی یا مسائلی شبیه بودجه و توانمندی مالی است که تا کنون وجود داشته است و به نظر نمی‌رسد با وضع موجود بتوان تحولی خاصی هم ایجاد کرد.

خاراباف با اشاره به جذابیت حوزه فضایی برای مخاطبان گفت: فناوری فضایی به دلیل ویژگی‌های منحصر به‌فردی که دارد همیشه مورد توجه مردم، رسانه‌ها و حکومت‌ها بوده است. از آغاز عصر فضا با ارسال نخستین ماهواره دست‌ساز بشر به مدار زمین تاکنون، جزییات و اتفاقات مربوط به هر پروژه و ماموریت فضایی حس هیجان‌انگیز خاصی را در اذهان مخاطبان ایجاد کرده است. البته این شور و شوق که به ذات کنجکاو و پژوهشگر بشر برمی‌گردد، همچنان ادامه خواهد داشت تا شاید مهمترین انگیزه برای توسعه دانش و فناوری در حوزه فضا و فضانوردی باشد.

ایرانیان و مسلمانان نیز از دیرباز به دلیل علاقه ویژه به اکتشافات آسمانی و ارتباط با ورای زمین، علاقه خاصی به فضا، فضانوردی و فناوری فضایی دارند. به همین دلیل هر خبر مرتبط به فعالیت‌های فضایی توجه بسیاری از مردم کشور را جلب می‌کند و برای اکثریت مردم جذاب است.

این کارشناس هوافضا با تاکید بر ظرفیت خوب  نیروی انسانی حوزه هواوفضا در کشور افزود: این حوزه با وجود انگیزه‌های بسیار ویژه و توانمندی‌های غیرقابل چشمپوشی نیروی انسانی در ایران در زمینه فضا و فناوری فضایی، چندسالی بود که چرخ این حوزه آنچنان که باید و شاید نمی‌چرخید.  کارشناسان و فعالان این حوزه نیزدر محافل رسمی و غیررسمی اقرار می‌کنند که گویا بعد از گذشت چندسال پرشتاب و هیجانی از پرتاب نخستین ماهواره ایرانی توسط نخستین ماهواره‌بر بومی، مسیر درستی برای ادامه راه انتخاب نشد.

روزنامه نگار علم و فناوری ورود بخش خصوصی به این حوزه را از عوامل پیشرفت آن دانست و گفت: پروژه‌ها، برنامه‌ها و ماموریت‌های فضایی به دلیل پیچیدگی و هزینه‌های بسیار بالا همیشه تحت تاثیر نحوه سیاست‌گذاری و مدیریت حاکمیتی بوده‌اند. البته این را هم باید در نظر گرفت که در سال‌های اخیر ورود بخش خصوصی به فناوری فضایی و ماموریت‌های پیچیده آن در دنیا، امید حل چالش‌های خاص این حوزه نیز بیشتر شده است و شرکت‌های خصوصی نشان دادند کار‌های غیر ممکن را می‌توانند ممکن کنند. با این حال هنوز دولت‌ها و حاکمیت‌ها هستند که تصمیم می‌گیرند فناوری فضایی در کشور‌ها از کدام مسیر پیش رود.

با وجود اینکه هیچکدام از مسیر‌های انتخابی در دولت‌های گذشته (احمدی‌نژاد و روحانی)، آنچنان مطلوب نبود، اما این حوزه با تلاش‌های شبانه‌روزی کارشناسان و متخصصان غیور توانسته است امید‌های بسیار زیادی را در دل‌ها ایجاد کند.

به گفته خاراباف اگر هشت مورد را مورد توجه قرار ندهیم به نتیجه مطلوب نخواهیم نرسید؛ ۱- مدیریت در فناوری فضایی ۲- سازماندهی و ساختار نهادی و سازمانی، ۳- منابع مالی و سرمایه‌گذاری در فناوری فضایی، ۴- تجهیزات و آزمایشگاه‌های فضایی،  ۵‌نیروی انسانی و آموزش در فناوری فضایی، ۶- نقش همکاری‌های بین‌المللی، ۷- تجربه‌آموزی از شکست‌ها و موفقیت‌های گذشته و دیگران و ۸- هدف‌گذاری، سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی از جمله مواردی هستند که در پیشبرد اهداف صنعت هواو فضا باید مورد توجه قرار دهیم. 

وی گفت: نتیجه فناوری و به ویژه فناوری فضایی در هر حالت قرار است بهبود کیفیت زندگی مردم در سراسر جهان باشد یا بخش‌هایی از مهمترین نیاز‌های بشری را تامین کند. در ایران نیز این امر استثنا نیست؛ فناوری فضایی باید در حل چالش‌های متعدد کشور و ایجاد فرصت‌های جدید برلی بهبود کیفیت زندگی مردم موثر باشد. باید دقت کنیم نیاز‌های اصلی چه هستند و برنامه‌ریزی‌ها، هدف‌گذاری‌ها و سیاست‌گذاری‌ها را بر اساس همان نیاز‌ها انجام دهیم.

خاراباف  ادامه داد: گاهی فقط به نیاز «غرور ملی» توجه می‌کنیم و بدون دقت در سایر عوامل برنامه‌ریزی‌های عجیبی برای رسیدن به آن داریم که آسیب زننده هم بوده است. همچنین در نهاد‌های مختلف ده‌ها برنامه چندساله برای توسعه فناوری فضایی در کشور نوشته‌ایم که گا‌ها موازی‌کاری‌ها را هم در پیش داشته است. در بعضی از برنامه‌ها هم که به دلایل ذکر شده موفق عمل نکرده‌ایم. همچنین باید بتوانیم هدف‌گذاری‌هایمان را بر اساس توانمندی‌هایمان انجام دهیم.