علاوه بر لعن و نفرین اصحاب چای، کار دیگری هم بکنیم؟ 

خبر رسمی بروز تخلفی در مقیاس میلیارد دلاری در تخصیص ارز به واردات چای، و فروش بخشی از ارز تخصیص‌یافته در بازار آزاد منتشر شده است. این گونه اخبار، دردآور و نشانه بیماری‌های مهلک در نظام حکمرانی هستند، اما این گونه دردها، می‌توانند فرصتی برای اصلاح هم بشوند. چند دقیقه وقت شما را می‌گیرم تا توضیح بدهم.

اندکی به تجربه تاریخی بشر برگردیم:
فرانسیس فوکویاما با شرح تاریخ اصلاحات اداری در بریتانیا و آمریکا، نشان می‌دهد که چند عامل در اصلاح نظام‌های حکمرانی مؤثر بوده‌اند:

یک. جنبش‌های اجتماعی مرکب از نخبگان اصلاح‌جویی که خود نفعی در نظام ناسالم اداری نداشته‌اند و مصرانه برای اصلاحات، ائتلاف ساخته و مطالبه‌گری کرده‌اند.

دو. طرح ایده‌های اصلاح‌جویانه مؤثر، ایده‌هایی که مسیرهای جایگزین برای ترتیبات نهادی و مناسبات ناسالم را پیشنهاد داده‌اند.

سه. کنش‌ها و اقدامات سیاسی گروه‌های مختلف از شهروندان تا نخبگانی که اقدامات ضروری برای اصلاحات مؤثر را صورت‌بندی و مُصرّانه مطالبه کرده‌اند.

چهار. سه عامل فوق را می‌توان با عامل «ایده و نظریه‌های رهبران» تکمیل کرد. آن دسته حاکمانی که توانایی و عزم جزم ایده‌پردازی و اقدام برای اصلاحات داشته باشند، تأثیر می‌گذارند. همان قدر که ایده‌های اصلاح‌جویانه نخبگان بیرون از حکومت اهمیت دارند، ایده‌های حاکمان هم مهم است.

اصلاحات نورث‌کوت-ترویلیان در بریتانیا، یا اصلاحات پی‌آمد شکل‌گیری و عملکرد کمیسیون خدمات کشوری تحت هدایت تئودور روزولت در آمریکا، به علاوه ایده‌های فردی مثل وودرو ویلسون در آمریکا، قبل و بعد از رئیس‌جمهور شدن، مصادیقی از عامل‌های سوم و چهارم هستند.

تجویز راهبردی
خبرهای منتشرشده درباره تخصیص ارز به چای و تخلفات صورت‌گرفته در آن، یکی از فرصت‌ها برای صورت‌بندی ترکیبی از ایده، کنش، مطالبه و اصرار برای اصلاح است.

یک. باید خواسته‌ای محدود (روشن شدن مسیر سیاستی-بوروکراتیک منجر به بروز تخلف بزرگ) را در دستورکار قرار داد و بر محور آن از دستگاه‌های مسئول، مطالبه کرد.

دو. باید ائتلاف‌هایی از نخبگان در تخصص‌های مرتبط، فعالان اقتصادی، رسانه‌ها، تشکل‌های اقتصادی و اجتماعی، و گروه‌های جامعه مدنی، صرفاً و صرفاً بر محور مطالبه روشن شدن ابعاد همین یک مسأله، فعالیت کنند. جامعه مدنی را باید بر محور مطالبه همین یک مورد، مخاطب قرار داد.

سه. اصرار و مقاومت نامحدود بر محور همین خواسته محدود (نه خواسته‌های کلی و در نقش تیر هوایی) راهبرد کنش ائتلاف و جامعه مدنی برای اصلاح باشد. توسعه دادن خواسته‌ها، فقط سبب بی‌اثر شدن می‌شود.

چهار. کنشگران ائتلاف برای اصلاح به منظور از میان بردن زمینه‌های این گونه تخلفات، باید انواع راهکارهای حقوقی، کارزار (کمپین)، نامه‌نگاری، درخواست گزارش رسمی دولتی، کارزار رسانه‌ای و مطالبه مدنی برای روشن شدن ابعاد سیاسی، سیاستی و بوروکراتیک چنین تخلفاتی را دنبال کنند.

فواید این نوع مطالبه‌گری چیست؟
این شکل از مطالبه‌گری برای اصلاح حداقل دارای فواید زیر است:

یک. خواسته‌ای است که نظام سیاسی با پیگیری و انتشار خبر آن، نشانه‌ای از تمایل به مقابله با تخلف نشان داده است. حداقل بخش‌ها یا افرادی در حاکمیت سیاسی، اراده‌ای برای بررسی مسأله داشته‌اند.

دو. ده‌ها میلیون ایرانی با چنین مطالبه‌ای همدلی می‌کنند. هر گونه اصلاحات واقعی بر اثر پیگیری چنین مطالبه‌ای، سبب بهبودهای تدریجی در نظام حکمرانی و اثر مثبت بر زندگی ده‌ها میلیون انسان می‌شود. دنبال کردن این مسأله، مسیری برای ساختن ظرفیت اصلاح بر محور مسأله‌ای واقعی و به شدت مؤثر بر زندگی ده‌ها میلیون ایرانی است.

سه. کسی قادر نیست چنین مطالبه‌ای را به تقاضایی سیاسی، جناحی، نفع شخصی، ضدارزش بودن یا مقابله با نظام سیاسی تعبیر کند، مگر آن‌که ذهن بیماری داشته باشد یا از پیگیری چنین مطالبه‌ای متضرر شود. ذینفعان در این تخلف، از پیگیری چنین مطالبه‌ای خشنود نمی‌شوند.

چهار. چنین مطالبه‌ای، در نهایت مدنیت و دوری از خشونت است. مطالبه‌ای به غایت مسالمت‌آمیز که مطالبه ده‌ها میلیون انسان را به مدنی‌ترین شکل ممکن پیگیری می‌کند.

پنج. به سرانجام رسیدن چنین مطالبه‌ای، الگویی برای تکرار مطالبات مدنی خشونت‌پرهیز برای اصلاحات مداوم منجر به اثر مثبت بر کیفیت زندگی میلیون‌ها ایرانی می‌شود و حاوی یادگیری اجتماعی عظیمی است.

در نهایت تقاضا می کنم علاوه بر لعن و نفرین اصحاب_چای و خواندن اخبار و ابراز تأسف، شما نیز همراه شوید و راه‌های تحقق این مطالبه را هموار کنیم. اصرار و مقاومت نامحدود برای تحقق خواسته‌ای محدود.

*استاد دانشگاه و پژوهشگر

216216