رد پای رستم در هنر تذهیب

پیشینه «آذین» و «تذهیب» در هنر کتاب‌آرایی ایران، به دوره ساسانی و کتاب ارژنگ مانی برمی‌گردد؛ هنری که به واسطه پیشینه‌اش نه تنها طی دوره‌هایی کتابت بر کتب مذهبی، فرهنگی، تاریخی و دیوان اشعار تاثیرگذار بوده که گاه از متون آن‌ نیز تاثیر پذیرفته است. در این میان برخی پژوهشگران معتقدند نگارگری ایرانی به ویژه‌ در دوره‌هایی، با رویکرد و نگرش حماسی و اسطوره‌ای شاهنامه پیوند خورده است؛ البته کمتر هنر ایرانی را می‌توان یافت که از تاثیر شاهنامه برکنار مانده باشد.

به گزارش ایسنا، پیش‌تر هنر تذهیب از سوی ایران، ترکیه، آذربایجان، تاجیکستان و ازبکستان فهرست میراث ناملموس یونسکو ثبت شد و شمار آثار ایران در این فهرست به ۲۴ عنصر رسید.

هرچند که ثبت این اثر در هجدهمین کمیته بین‌الدولی کمیته بین دولتی پاسداری از میراث فرهنگی ناملموس یونسکو از سوی کشور ترکیه مطرح شده بود و ایران، آذربایجان، ازبکستان و تاجیکستان به دلیل داشتن پیشینه فرهنگی مشترک به این پرونده ملحق شدند اما هنرمندان ایرانی آثار فاخری را بر همین اساس از خود به یادگار گذاشتند.

آنطور که گفته شده پیشینه آذین و تذهیب در هنر کتاب‌آرایی ایران، به دوره ساسانی و کتاب ارژنگ مانی می‌رسد و از آن پس تذهیب‌ در دوره‌های مختلف بیان‌کننده حالات و روحیات آن دوران بوده است. در این میان برخی پژوهشگران معقتدند نگارگری ایرانی به ویژه‌ در دوره‌هایی، با رویکرد و نگرش حماسی و اسطوره‌ای شاهنامه پیوند خورده است؛ البته کمتر هنر ایرانی را می توان یافت که از تاثیر شاهنامه برکنار مانده باشد. 

در این میان تعامل میان شاهنامه و هنرهای ایرانی در بعضی پژوهش‌های هنری مورد توجه قرار گرفته و بر اساس آن‌ها این اثر ملی بر مهم‌ترین هنرهای ایرانی از جمله آن به نگارگری و به دنبال آن تذهیب، تاثیرگذار بوده است. 

از دیرباز قابلیت‌های تصویری و روایت‌های اساطیری شاهنامه زمینه‌ساز شاهنامه‌نگاری شده بود. بر همین اساس نیز نگارگران ایرانی، نگاره‌های قابل توجهی را با تاثیر از داستان، اساطیر و پهلوانان شاهنامه همچون رستم و سهراب و ... خلق کردند و هنر کتاب‌ آرایی، استفاده از تذهیب و نگارگری با آثار مختلفی چون شاهنامه، منظومه‌های خمسه نظامی، کلیله و دمنه و گلستان سعدی همراه شده است. همچنین با نگاهی به روند این آثار می‌توان به مسیر پیموده شده از سوی آنان پی برد و در نهایت به دوره دوره معاصر و رواج روزافزون صنعت چاپ رسید. 

شاهنامه‌نگاری همواره با برخی هنرها همراه بوده است تا حاصل کار به صورتی منسجم دربیاید. کتابت شاهنامه و تذهیب آن اغلب از بایدهای یک شاهنامه مصور بوده است. تذهیب و آراستن کتب البته از گذشته تاکنون در ایران مرسوم بوده است. اثری مانند شاهنامه به عنوان حماسه ملی آنچنان پیوند عمیقی با این هنر برقرار کرده بود که حاشیه‌های تذهیبی زرین، سرفصل و سرلوحه‌های زرین مرصع با ظرافیت‌های جواهرنشانی، سرترنج، حاشیه‌سازی با کاغذ زرافشان یا الوان و قطاعی که تذهیب‌گران آن به عهده داشتند در بسیاری از نسخ خطی شاهنامه به کارگرفته شده است. 

انتهای پیام