اقدامی کم‌سابقه؛ چرا «گوترش» ماده ۹۹ سازمان ملل را فعال کرد؟

خبرگزاری مهر، گروه بین‌الملل: آنتونیو گوترش، دبیرکل سازمان ملل متحد در اقدامی کم‌سابقه با استناد به ماده ۹۹ منشور، وضعیت در غزه را تهدیدکننده صلح و امنیت بین‌المللی تشخیص داده است. گوترش در نامه‌ای به رئیس شورای امنیت سازمان ملل متحد، فاجعه در غزه را به اعضای این شورا گوشزد کرده است. سوال این است که دلایل و اهداف این اقدام آنتونیو گوترش چه بود؟

جنگ رژیم صهیونیستی علیه باریکه غزه، سومین ماه خود را طی می‌کند. با وجود اینکه، جنایت‌های رژیم صهیونیستی در غزه مصداق بارز نسل‌کشی است، اما سازمان ملل متحد نه تنها تاکنون برای متوقف کردن این جنگ موفقیتی نداشته بلکه حتی سه عضو دائم این شورا یعنی آمریکا، بریتانیا و فرانسه رسماً و آشکارا هم در کلام و هم در عمل از جنایت‌های رژیم صهیونیستی علیه غزه حمایت کرده‌اند. در این میان، آنتونیو گوترش، دبیرکل سازمان ملل متحد تاکنون در چند نوبت جنایت‌های صهیونیست‌ها را محکوم کرده و خواستار توقف آن شده است. با این حال، درخواست‌های دبیرکل سازمان ملل متحد راه به جایی نبرده و جنایت علیه غزه همچنان ادامه دارد.

گوترش در اقدامی تازه به ماده ۹۹ منشور ملل متحد استناد کرده است. ماده ۹۹ منشور ملل متحد تصریح می‌کند که «دبیر کل می‌تواند نظر شورای امنیت را به هر موضوعی که به عقیده او ممکن است حفظ صلح و امنیت بین‌المللی را تهدید کند جلب کند.» از دید گوترش، جنگ و جنایت رژیم صهیونیستی علیه غزه، حفظ صلح و امنیت بین‌المللی را تهدید می‌کند و تاکنون شورای امنیت برای متوقف کردن جنگ علیه غزه ناکام بوده است.

نخستین بار نیست که یک دبیرکل سازمان ملل متحد به ماده ۹۹ برای متوقف کردن یک جنایت استناد کرده است. تاکنون ۹ بار از این ماده دبیران کل سازمان ملل متحد استفاده کردند که از جمله این موارد می‌توان به بحران جنگ داخلی کنگو در سال ۱۹۶۰، جنگ ایران و عراق در سال ۱۹۸۰ و بحران داخلی سال ۱۹۸۹ در لبنان اشاره کرد. از سال ۱۹۸۹ تاکنون با وجود اینکه بحران‌های بزرگ انسانی در سطح جهانی رخ داد، اما هیچ دبیرکلی از ماده ۹۹ استفاده نکرد و اکنون گوترش پس از ۳۳ سال از این ماده استفاده کرده است. گوترش نیز در حالی برای اولین بار از سال ۲۰۱۷ که دبیرکل سازمان ملل شده، از این ماده استفاده کرد که طی ۶ سال گذشته یمن نیز با بحران وخیم انسانی مواجه بود. با این حال، هم شورای امنیت در بحران یمن ناکام بود و هم دبیرکل سازمان ملل از ماده ۹۹ منشور استفاده نکرد.

دلایل اقدام گوترش در استناد به ماده ۹۹ منشور

اقدام دبیرکل سازمان ملل متحد ناشی از دو عامل است: چشم‌انداز وخیم‌تر انسانی برای غزه و ذبح عدالت در شورای امنیت سازمان ملل.

1. چشم‌انداز وخیم‌تر شدن اوضاع انسانی در غزه

آنتونیو گوترش دبیرکل سازمان ملل متحد در گفتگوی تلفنی که با حسین امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران داشته است، گفت: «اوضاع انسانی در غزه فاجعه بار است و فعال شدن ماده ۹۹ منشور سازمان ملل متحد از سال ۱۹۸۹ تاکنون صورت نگرفته است، اما به دلیل اوضاع پیچیده در غزه و فلسطین، فرآیند مذکور فعال شده است و لزوم آتش‌بس فوری در غزه بیش از گذشته احساس می‌شود و باید توقف بشردوستانه ایجاد و از گسترش تنش‌ها در منطقه جلوگیری شود.»

مطابق اخرین آمار اعلام شده از سوی وزارت بهداشت غزه، بیش از ۱۷ هزار و ۵۰۰ نفر در غزه به شهادت رسیده و بیش از ۴۶ هزار نفر نیز زخمی شده‌اند که ۷۰ درصد آنها زن و کودک هستند. بیش از ۶۰ درصد از خانه‌های غزه یا به طور کامل تخریب شده و یا به شدت آسیب دیده است. به گفته سخنگوی وزارت بهداشت غزه، در غزه مکان امنی وجود ندارد و صهیونیست‌ها همه جا را بمباران می‌کنند. غزه همچنان در محاصره کامل قرار دارد، دسترسی به سوخت، آذوقه، کالاهای اساسی، برق و حتی وسایل پزشکی و درمانی امکان‌پذیر نیست. شروع زمستان نیز توانایی‌های مقابله‌ای زنان و کودکان را به پایین‌ترین سطح می‌رساند. با توجه به این آمارها، آنتونیو گوترش، دبیرکل سازمان ملل متحد به ماده ۹۹ منشور ملل متحد استناد کرده و در نامه به «خوزه خاویر لوپز دومینگِز»، رئیس شورای امنیت، عنوان کرد «فروپاشی کامل نظم عمومی» در نوار غزه ارسال کمک‌های بشردوستانه حتی به صورت محدود را «غیرممکن» خواهد کرد.

1. ذبح عدالت در شورای امنیت

یکی از واقعیت‌های تلخ در سطح ساختار نظام جهانی این است که شورای امنیت سازمان ملل متحد آشکارتر و علنی‌تر از هر زمانی، با کارکرد اصلی خود یعنی ایجاد، حفظ و گسترش صلح جهانی فاصله گرفته است. قدرت‌های غربی با استفاده ابزاری از حق وتو در شورای امنیت، عدالت را قربانی سیاست و منافع خود و متحدان‌شان کرده‌اند.

در سال‌های اخیر، یمن و غزه دو عرصه‌ای هستند که قدرت‌های غربی حقوق بشر را قربانی منافع خود کرده‌اند. عدالتی دیده نشد و مردم یمن و غزه قربانی این نگاه به شدت سیاسی شده‌اند. در حالی که دو ماه از جنگ رژیم صهیونیستی علیه باریکه غزه می‌گذرد، اما شورای امنیت تنها یک بار موفق شد قطعنامه‌ای برای آتش‌بس در غزه تصویب کند. در این قطعنامه نرم، هیچکدام از جنایت صهیونیست‌ها محکوم نشد. این عملکرد شورای امنیت را می‌توان از مهم‌ترین علل تداوم جنگ همه‌جانبه صهیونیست‌ها علیه غزه و تسری جنگ به جنوب غزه عنوان کرد. در چنین شرایطی، گوترش که از عملکرد شورای امنیت ناامید شد، وضعیت به شدت وخیم انسانی در غزه را به این شورا گوشزد کرد تا شاید اندک امید باقیمانده برای متوقف کردن جنگ علیه غزه، کارساز باشد، اما با اقدام آمریکا در وتوی جمعه شب شورای امنیت، همچنان ناامیدی برای متوقف کردن جنایت علیه غزه موج می‌زند.

اهداف اقدام گوترش در استناد به ماده ۹۹

به نظر می‌رسد دبیرکل سازمان ملل متحد در استناد به ماده ۹۹ منشور دو هدف داشته است. نخستین هدف این است که به شورای امنیت سازمان ملل متحد به عنوان مهم‌ترین نهادی که وظیفه صلح و امنیت بین‌المللی را بر عهده دارد، میزان خطرناک بودن اوضاع در غزه و مسئولیت اعضای دائم شورای امنیت را در این خصوص گوشزد کند. دومین هدف نیز این است که اعتبار از دست رفته سازمان ملل متحد را با این اقدام بازگرداند.

با این حال، هر دو هدف گوترش با اقدام آمریکا در وتوی قطعنامه پیشنهادی در عمل محقق نشده است. با وجود این، اما اقدام گوترش یک پیام مهم داشته است: «صهیونیست‌ها در غزه اوج جنایت را مرتکب شده‌اند.» آنچه این پیام را پرمعناتر می‌کند این است که دبیر کل سازمان ملل مهره‌ای است که عموتاً توسط کشورهای غربی برای این نهاد تحمیل می‌شود و کمتر اتفاق می‌افتد که وی اقدامی خلاف منافع و سیاست‌های قدرت‌های غربی انجام دهد. همین موضوع نیز عصبانیت شدید صهیونیست‌ها را در پی داشته است، به نحوی که سفیر این رژیم در سازمان ملل با انتقاد از استفاده گوترش از ماده ۹۹، ادعا کرد که دبیرکل سازمان ملل با ارسال این نامه به شورای امنیت به «افول اخلاقی جدید» رسیده است.