ضرورت خط مشی گذاری دانش مبنا در کنار خط مشی گذاری خردمندانه

به گزارش خبرنگار دانشگاه خبرگزاری دانشجو، همایش ملی حکمرانی در عرصه علم، فناوری و نوآوری با حضور محمدرضا مخبر دزفولی رئیس فرهنگستان علوم، منصور کبکانیان عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی، علی اصغر پورعزت رئیس دانشکده حکمرانی دانشگاه تهران و مصطفی تقوی معاون فرهنگی دانشگاه صنعتی شریف به همت پژوهشگاه مطالعات فرهنگی، اجتماعی و تمدنی چهارشنبه ۲۲ آذر ماه برگزار شد.

علی اصغر پورعزت رئیس دانشکده حکمرانی دانشگاه صنعتی شریف در این مراسم با اشاره به موضوع» دانش و فناوری در چالش حکمرانی و تباه حکمرانی» گفت: حکمرانی رویکرد جامعی به ظرفیت سازی و تعالی ظرفیت‌ها و بهره برداری از منابع دارد. مدیریت تشبیه به راندن ماشین و اداره به مسیرگستری تشبیه می‌شود که در آن مسیر بتوان مدیریت کرد، ولی حکمرانی به رویکرد بسیار جامع تری بازمی گردد و دال بر این است که کلیه منابع به درستی و تنظیم گری دقیق هدایت شود تا به اهداف جامع تری در ارتباط با حال و آینده موضوع مورد مطالعه دست یافت.

وی با طرح این پرسش که کج حکمرانی در چه مواقعی رخ می‌دهد، افزود: زمانی که انرژی خوبی صرف کنید، اما اولویت‌ها را رعایت نکنید، کج حکمرانی رخ می‌دهد. تباه حکمرانی هم زمانی رخ می‌دهد که ما منابع و استعداد‌ها را به طور کامل تباه می‌کنیم. متاسفانه در سنت‌های اداری ما همواره تباه حکمرانی و کج حکمرانی رخ داده است.

پورعزت در تشریح مواقع ایجاد تعارض منافع گفت: در کشور‌هایی که بخش خصوصی بسیار قدرتمند است، تعارض منافع زمانی رخ می‌دهد که منابع به سمت این بخش سوق پیدا کند، اما در کشور‌هایی که بخش عمومی قدرت را در دست دارد، کسانی که تلاش می‌کنند بهره وری را افزایش دهند دچار رانت می‌شوند و سرمایه گذاری زیادی می‌کنند تا یک فرد را وزیر کنند.

وی یادآور شد: هنگامی که ما به حل مساله می‌پردازیم یعنی به دانش بنیادی پرداخته ایم و هر زمان رفع مشکل می‌کنیم به دانش کاربردی پرداخته شده است. این در حالی است که دانش کاربردی امکان تحقق ندارد مگر اینکه بر بنیان دانش‌های بنیادی بسیار قوی مستقر باشد.

پورعزت با تاکید بر اینکه باید تلاش کنیم خط مشی گذاری دانش مبنا را برای زندگی مردم در کنار خط مشی گذاری خردمندانه برای تولید دانش سودمند داشته باشیم، افزود: این رسالت حکمرانی علم و فناوری است، اما در مواقعی بودجه زیاد برای شبکه‌های اندیشکده انگلی صرف می‌شود تا سمینار‌های زیبا برگزار کنند، اگرچه در مقابل شبکه‌های اندیشکده مفید هم هستند که تولید دانش کاربردی می‌کنند.

وی درباره عملکرد اندیشکده‌های فاسد گفت: در اندیشکده‌های فاسد نظریه سفارشی تولید می‌شود. این اندیشکده‌ها و فرهنگی که می‌آفرینند بیمار بوده و آزمودنی هستند و باید آن‌ها را مطالعه کرد. رفتار‌های نمایشی در اوج و کارکرد در قعر قرار دارد. اندیشکده و دانشکده‌ای که در آن استادان و پژوهشگران نمایش پیشه هستند، به سمت و سوی انحراف کشیده می‌شوند، چون پول مشخص می‌کنند به کدام سمت بروند.

رئیس دانشکده حکمرانی دانشگاه صنعتی شریف در پایان گفت: اگر حکمرانی علم و فناوری مبتنی بر مدیریت راهبردی اصل مدار یا برنامه ریزی سلولی اصل مدار باشد، کمک می‌کند تصمیمی نگیریم که جامعه را برای همیشه مقید کنیم و لازمه آن این است که افراد بتوانند اطلاعات جدید خود را وارد کنند.

دوازده توصیه کلیدی برای جهش علمی مجدد

حجت الاسلام والمسلمین رضا غلامی در ادامه «همایش حکمرانی در عرصه علم، فناوری و نوآوری»، بیان کرد: به لطف الهی و با راهبری‌های هوشمندانه شخص رهبر معظم انقلاب اسلامی، کشور ما در شرایطی که پیش از پیروزی انقلاب اسلامی از هیچ موقعیت علمی و فناوری در جهان برخوردار نبود و در عقب ماندگی علمی و فناوری محض قرار داشت، با یک پیشرفت جهشی در ساحت علم و فناوری روبرو شد.

وی ادامه داد: طی سه دهه اخیر، کشور ما سال به سال، موقعیت‌های علمی بهتری را در جهان کسب کرده است و همانطور که می‌دانید، صرفاً در عرصه تولید مقالات علمی، کشور ما به رتبه پانزدهم دنیا رسیده است. با این حال، رهبر عزیز انقلاب در سال‌های اخیر دائماً بر روی این نکته تاکید داشته اند که خیلی به این رتبه‌ها دلخوش نکنید؛ این رتبه‌ها یک شروع است نه یک مقصد و مقصد واقعی ما، پیشتازی در عرصه علم و فناوری و عبور از مرز‌های علمی و فناوری است. در همین جهت، اخیراً مقام معظم رهبری بر ضرورت جهش مجدد علمی تاکید نمودند.

غلامی در تشریح دوازده توصیه کلیدی برای جهش علمی در نظام آموزش عالی و نظام پژوهش و نوآوری گفت: اول گفتمان پیشرفت همه جانبه علم و فناوری باید زنده نگاه داشته شود. گفتمان‌ها نه فقط جریان ساز هستند بلکه به صورت پنهان، نقش مدیریتی نیز دارند. باید قبول کرد که گفتمان پیشرفت علمی که با عنوان جنش نرم افزاری یا نهضت تولید علم از آن تعبیر می‌شود، طی ده سال اخیر کم رمق شده است. هم خود دانشگاه‌ها و پژوهشگاه‌ها و مراکز فناوری در صیانت از این گفتمان کم کاری کرده اند، و هم رسانه ملی و گروه‌های مرجع کم کاری کرده اند. به همین دلیل است که به نظر می‌رسد، امروز مهم‌ترین اقدام برای شکل گیری جهش علمی، رونق دهی مجدد به گفتمان پیشرفت علم و فناوری است.

وی در ادامه بیان کرد: نکته دوم اینکه هر میزان که رشد علم و فناوری در زندگی مردم ملموس باشد، احساس خوشی و امید به آینده در میان مردم بوجود آورده و همین امر، زمینه رشد علم و فناوری را بیشتر می‌کند. نباید همراهی اکثریت مردم را با جریان پیشرفت علم و فناوری دست کم بگیریم. زمانی رشد علم و فناوری به سکه رایج تبدیل می‌شود که مردم در اثر چشیدن طعم شیرین پیشرفت علم و فناوری، به پشتوانه اصلی پیشرفت علم و فناوری تبدیل شوند. طی سال‌های اخیر و با هدف مقابله با تحریم ها، پیشرفت‌های علمی و فناوری حضور بیشتری در متن زندگی مردم پیدا کرده است، اما مطالعات میدانی نشان می‌دهد که این میزان حضور از منظر عموم مردم، اصلاً کافی نیست.

غلامی سومین نکته را لازمه اثربخشی پیشرفت‌های علمی و فناوری، ورود این پیشرفت‌ها در زنجیره صنایع بزرگ و کوچک دانست و افزود: ما در پیوند پیشرفت علمی، به چند صنعت مهم به ویژه صنعت دفاعی توفیقات خوبی داشته ایم، اما این میزان ورود، به هیچ وجه کافی نیست و کشور ما را بواسطه رشد علمی به یک کشور پیشرفته تبدیل نمی‌کند. نمونه بارز آن، روسیه است که به رغم آنکه از جهت دفاعی و یا بعضی صنایع دیگر مانند هوا- فضا و ... درجه یک محسوب می‌شود، از جهت اقتصادی جزو کشور‌های وابسته و امروز در اثر تحریم‌های غرب، جزو کشور‌های گرفتار است؛ لذا من تاکید دارم، ما باید رشد علم و فناوری را به همه صنایع خصوصاً صنابع بزرگ پیوند بزنیم. در حال حاضر، افزایش شرکت‌های دانش بنیان خوشحال کننده است، اما عمده این شرکت ها، هنوز سهمی در صنایع بزرگ و کلیدی کشور ندارند.

وی در بیان چهارمین موضوع، با بیان اینکه رشد علم و فناوری به روش گلخانه‌ای پیشرفت علم و فناوری و نوآوری‌های بزرگ را محدود می‌کند، افزود: حتی مسأله‌مندی، که مقدمه تولید ایده و نوآوری است، در بستر طبیعی باید رخ بدهد. من مخالف، استفاده از روش‌های گلخانه‌ای نیستم، اما این روش‌ها باید محدود و در عرصه‌های خاص و استراتژیک باشد. اگر می‌خواهیم به جهش مجدد علمی برسیم، باید رشد علمی، به روح حاکم در نظامات آموزشی و پژوهشی کشور تبدیل گردد.

غلامی تصریح کرد: نکته پنجم این است که بخش مهمی از ظرفیت‌های علمی ما هدر می‌رود. در یک محاسبه ساده، از مجموعه سرمایه گذاری‌های کشور و از مجموع ظرفیت‌های بالفعلی که داریم، خروجی به مراتب بیشتری می‌توان انتظار داشت. بدون اغراق، من معتقدم ظرفیت ما در خیلی عرصه‌ها بیش از این چیزی است که تا الان به آن دست یافته‌ایم و ضعف مدیریت یا ناشیگری‌ها موجب شده که بخشی از ظرفیت‌ها هدر برود.

وی در بیان مساله ششم برای جهش علمی مجدد گفت: روند‌های حاکم بر نظام آموزش و پژوهش کشور کهنه و کم‌کارا است و ظرفیت‌های نوآوری را به شدت تضعیف کرده است. رهبر انقلاب هم‌زمان با ضروری خواندن تحول بنیادین در آموزش و پرورش، لزوم تحول بنیادین در نظام آموزش عالی را هم تصریح کردند، اما وزارت علوم و وزارت بهداشت به بهانه اینکه تدوین نقشه جامع علمی کشور، همان تحول در آموزش عالی است، زیر بار این تحول نرفتند و شورای عالی انقلاب فرهنگی نیز در پیگیری این مطالبه مهم مقام معظم رهبری کوتاهی کرد.