بدخط‌ترین کتیبه‌ها کدامند؟  

یک عضو پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری گفت: بدخط‌ترین کتیبه‌ها، کتیبه اشیاء است؛ زیرا همه کارها مانند ساخت، طراحی و خوشنویسی توسط یک نفر صورت گرفته که الزاما خوشنویس نبوده است.  

به گزارش ایسنا به نقل از روابط‌عمومی پژوهشگاه میراث‌ فرهنگی و گردشگری، نشست «میراث خوشنویسی در آیینه کتیبه‌ها» همزمان با هفته پژوهش به همت پژوهشکده زبان‌شناسی و با بررسی موضوعاتی چون «نگاهی به تاریخچه کتابت فارسی در دوران اسلامی»، «اصول مبانی شناخت خط نسخ» و «هنر خوشنویسی در کتیبه‌های ایران فرهنگی» برگزار شد.  

مژگان اسماعیلی ـ رییس پژوهشکده زبان‌شناسی، کتیبه‌ها و متون ـ در این نشست با نگاهی به تاریخچه کتابت فارسی در دوران اسلامی گفت: بی‌تردید پیدایش خط مهم‌ترین اختراع بشر به‌شمار می‌آید و همه ابتکارات، خلاقیت‌ها و پیشرفت‌ها در گرو آن است. دوران پیش از تاریخ که از نظر علمای اجتماعی برابر با دوران توحش و بربریت به حساب می‌آید، با پیدایش خط پایان یافته و مقارن با آن دوران پرشکوه تمدن تاریخی آغاز می‌شود. از این زمان است که به واسطه امکان ضبط تجربیات و انتقال آن به آیندگان حافظه بشری خلق و ضبط می‌شود.

او ادامه داد: هنر خوشنویسی، اهمیت ویژه‌ای در دین اسلام دارد و جدا از رسالت اصلی خود، یعنی انتقال کلام وحی، کلام بزرگان دین و اندیشمندان، از مهمترین عوامل تزئینی بناها، سنگ‌های قبول، اشیاء موزه‌ای و ... تلقی و همواره از آن به عنوان هنر مهم بصری یاد می‌شود. از این‌رو خط به تنهایی می‌تواند حافظ تمام اندیشه‌ها و رویدادهای جامعه بشری در طول تاریخ باشد.

اسماعیلی افزود: در آغاز اسلام، فرهنگ ایرانی زمینه‌ای را فراهم آورد تا منادیان اسلام با شکستن مرزها محدودیت‌های قومی و تأسی از دین مبین اسلام زمینه‌های اشاعه فرهنگ اسلامی را به وجود آورند. فرهنگی که به هیچ‌وجه به قوم و نژاد خاصی مربوط نبود و فراتر از افق‌های تنگ جغرافیایی گسترش یافت و برترین‌های فرهنگ را با ظاهری اسلامی به ملل گوناگون انتقال می‌داد.

عضو هیأت علمی پژوهشگاه میراث‌ فرهنگی و گردشگری اظهار کرد: طبقه کتاب به عنوان یکی از چهار طبقه مهم عصر ساسانی به بخش‌های مختلف تقسیم می‌شد، منصب دبیری اهمیت ویژه‌ای داشت و در دوران اسلامی نیز عناصر ایرانی متصدی این مناصب بودند. با گسترش اسلام و استحکام بنیان‌های اسلامی، این مناصب از بالندگی و قدرت بسیار بهره‌مند شد. از همین رهگذر فرهنگ ایرانی بهره‌ای بسیار برد و شکوفایی دوباره این فرهنگ را در طی قرون بعدی به ارمغان آورد.

اسماعیلی بیان کرد: ظهور مردان اندیشمند ایرانی در دولت اسلامی نشان از درک ایرانیان از دین جدید بود. با خروج امویان و عباسیان از سنت نبوی و رجعت آن‌ها به آیین‌های گذشته به‌ویژه امتیازات قومی و نژادی، فصل جدیدی در دین اسلام گشوده شد. ایرانیان با توجه به این تبعیض‌ها، انگیزه‌های قومی یافتند و با آموختن علوم و معارف زمان، اندیشمندان بزرگی را به جهان آن روز ارزانی داشتند و موجب غنای فرهنگ اسلامی شدند.

در ادامه مرتضی رضوانفر ـ عضو هیأت علمی پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری ـ موضوع هنر خوشنویسی در کتیبه‌های ایران فرهنگی را به بحث گذاشت و گفت: در همه ادیان و دوران‌ خط و نوشتن مقدس بوده است، اما در فرهنگ اسلامی به دلیل اینکه خط و خوشنویسی بهترین محمل برای ارائه کلام الهی بود، لذا ما شاهد گستردگی و تنوع فوق‌العاده در انواع خطوط هستیم. به همین دلیل کتیبه در معماری اسلامی یکی از بخش‌های اصلی بنا بوده است.

او افزود: زیبانویسی یا خوشنویسی لزوما رعایت قوانین کشورهای مادر نیست. مثلا خط نستعلیق از ایران آغاز شد، اما با انتقال به شبه قاره و ایجاد خط اردو، معیارهای زیباشناختی شبه قاره روی آن تاثیر گذاشت، لذا ممکن است ما نستعلیق آن منطقه را زیبا ندانیم، اما مردم هر منطقه با سلیقه و معیارهای زیباشناختی خودشان زیبایی را تعریف می‌کنند.

رضوانفر ادامه داد: در دوره‌های مختلف، بخش مهمی از خوشنویسی و تزئینات معمولا روی سنگ مزار استفاده شده است؛ زیرا هم تکریم متوفی بوده و هم نوعی جاودانگی به فرد می‌داده، از سوی دیگر زمینه‌ای برای تفاخر و رقابت میان خانواده‌ها بوده است. این سنت، با قوت در حوزه قفقاز شمالی و جنوبی که از ایران جدا شدند، ادامه یافته و برخی از آرامستان‌ها را به نمایشگاهی از آثار هنری تبدیل کرده است.

عضو هیأت علمی پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری اظهار کرد: بدخط‌ترین کتیبه‌ها، کتیبه اشیاء است؛ زیرا همه کارها مانند ساخت، طراحی و خوشنویسی توسط یک نفر صورت گرفته که الزاما خوشنویس نبوده است. بسیاری از کتیبه‌ها و اشعار روی اشیاء ارتباط با کارکرد شیء دارد مانند اشعار مربوط به نوشیدن روی ظروف آب یا مربوط به شجاعت روی ابزار جنگی.

او افزود: مستندسازی از کتیبه‌های فارسی در موزه‌های جهان، اصلا امکان‌پذیر نیست، اما به نظرم حداقل می‌توان تصاویر و شناسنامه‌هایی را که توسط خود موزه‌ها تهیه شده است، جمع‌آوری کرد. در مسیر راه ابریشم دریایی و زمینی، کتیبه‌های فارسی زیادی وجود دارد که نشان از پذیرفتن زبان فارسی به عنوان زبان میانجی برای ارتباط اقوام مختلف با یکدیگر بوده است.

عضو هیأت علمی پژوهشگاه میراث‌ فرهنگی و گردشگری اضافه کرد: در بنگلادش و شرق هند، کتیبه‌هایی با نام «طغری» وجود دارد، با اینکه بسیاری از آنها فارسی و یا دوزبانه هستند، اما با هیچ یک از خطوط استفاده شده در ایران شباهت ندارد. این خط، ممکن است از نظر مفردات برای ما نازیبا باشد، اما ترکیب‌های زیبای گرافیکی ایجاد کرده است که هرکدام را می‌توان به عنوان یک تابلو ارائه کرد.

در ادامه موضوع شناخت اصول و مبانی خط نسخ توسط نادر کریمیان سردشتی ـ عضو هیأت علمی پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری ـ ارائه شد.

کریمیان سردشتی در توضیح شناخت خط نسخ به اقلام سته، وجه تسمیه، معانی و مفاهیم اشاره کرد و به تشریح هر یک پرداخت و با اشاره به پیشینه خط نسخ، تاریخچه و واضعان خط نسخ را به بحث گذاشت و در بیان مواردی در خصوص اصول و مبانی خط نسخ به شکل و تزئینات حروف و انواع نسخ اشاره کرد. همچنین به معرفی نسخ‌نویسان و کتیبه‌نگاران ایرانی، از نسخ‌نویسان و کتیبه‌نگاران دوره معاصر تا نسخ‌نویسان و کتیبه‌نگاران جهان اسلام پرداخت.

انتهای پیام