بودجه پژوهش کشور باید برحسب نقشه جامع علمی توزیع شود

به گزارش خبرگزاری مهر، حجت الاسلام والمسلمین دکتر رضا غلامی در «همایش حکمرانی در عرصه علم، فناوری و نوآوری»، بیان کرد: به لطف الهی و با راهبری‌های هوشمندانه شخص رهبر معظم انقلاب اسلامی، کشور ما در شرایطی که پیش از پیروزی انقلاب اسلامی از هیچ موقعیت علمی و فناوری در جهان برخوردار نبود و در عقب ماندگی علمی و فناوری محض قرار داشت، با یک پیشرفت جهشی در ساحت علم و فناوری روبرو شد.

وی ادامه داد: طی سه دهه اخیر، کشور ما سال به سال، موقعیت‌های علمی بهتری را در جهان کسب کرده است و همانطور که می‌دانید، صرفاً در عرصه تولید مقالات علمی، کشور ما به رتبه پانزدهم دنیا رسیده است. با این حال، رهبر عزیز انقلاب در سالهای اخیر دائماً بر روی این نکته تاکید داشته اند که خیلی به این رتبه‌ها دلخوش نکنید؛ این رتبه‌ها یک شروع است نه یک مقصد و مقصد واقعی ما، پیشتازی در عرصه علم و فناوری و عبور از مرزهای علمی و فناوری است. در همین جهت، اخیراً مقام معظم رهبری بر ضرورت جهش مجدد علمی تاکید کردند.

رییس پژوهشگاه مطالعات فرهنگی، اجتماعی وزارت علوم در تشریح ۱۲ توصیه کلیدی برای جهش علمی در نظام آموزش عالی و نظام پژوهش و نوآوری گفت: اول گفتمان پیشرفت همه جانبه علم و فناوری باید زنده نگاه داشته شود. گفتمان‌ها نه فقط جریان ساز هستند بلکه به صورت پنهان، نقش مدیریتی نیز دارند. باید قبول کرد که گفتمان پیشرفت علمی که با عنوان جنش نرم افزاری یا نهضت تولید علم از آن تعبیر می‌شود، طی ۱۰ سال اخیر کم رمق شده است.

وی افزود: هم خود دانشگاه‌ها و پژوهشگاه‌ها و مراکز فناوری در صیانت از این گفتمان کم کاری کرده اند، و هم رسانه ملی و گروه‌های مرجع کم کاری کرده اند. به همین دلیل است که به نظر می‌رسد، امروز مهم‌ترین اقدام برای شکل گیری جهش علمی، رونق دهی مجدد به گفتمان پیشرفت علم و فناوری است.

غلامی بیان کرد: نکته دوم اینکه هر میزان که رشد علم و فناوری در زندگی مردم ملموس باشد، احساس خوشی و امید به آینده در میان مردم بوجود آورده و همین امر، زمینه رشد علم و فناوری را بیشتر می‌کند. نباید همراهی اکثریت مردم را با جریان پیشرفت علم و فناوری دست کم بگیریم. زمانی رشد علم و فناوری به سکه رایج تبدیل می‌شود که مردم در اثر چشیدن طعم شیرین پیشرفت علم و فناوری، به پشتوانه اصلی پیشرفت علم و فناوری تبدیل شوند.

وی گفت: طی سال‌های اخیر و با هدف مقابله با تحریم‌ها، پیشرفت‌های علمی و فناوری حضور بیشتری در متن زندگی مردم پیدا کرده است اما مطالعات میدانی نشان می‌دهد که این میزان حضور از منظر عموم مردم، اصلاً کافی نیست.

غلامی سومین نکته را لازمه اثربخشی پیشرفت‌های علمی و فناوری، ورود این پیشرفت‌ها در زنجیره صنایع بزرگ و کوچک دانست و افزود: ما در پیوند پیشرفت علمی، به چند صنعت مهم به ویژه صنعت دفاعی توفیقات خوبی داشته ایم اما این میزان ورود، به هیچ وجه کافی نیست و کشور ما را بواسطه رشد علمی به یک کشور پیشرفته تبدیل نمی‌کند.

وی خاطرنشان کرد: نمونه بارز آن، روسیه است که به رغم آنکه از جهت دفاعی و یا بعضی صنایع دیگر مانند هوا- فضا و غیره درجه یک محسوب می‌شود، از جهت اقتصادی جزو کشورهای وابسته و امروز در اثر تحریم‌های غرب، جزو کشورهای گرفتار است. لذا من تاکید دارم، ما باید رشد علم و فناوری را به همه صنایع خصوصاً صنابع بزرگ پیوند بزنیم. در حال حاضر، افزایش شرکت‌های دانش بنیان خوشحال کننده است اما عمده این شرکت‌ها، هنوز سهمی در صنایع بزرگ و کلیدی کشور ندارند.

رییس پژوهشگاه مطالعات فرهنگی، اجتماعی وزارت علوم با بیان اینکه رشد علم و فناوری به روش گلخانه‌ای پیشرفت علم و فناوری و نوآوری‌های بزرگ را محدود می‌کند، افزود: حتی مساله‌مندی، که مقدمه تولید ایده و نوآوری است، در بستر طبیعی باید رخ بدهد. من مخالف، استفاده از روش‌های گلخانه‌ای نیستم اما این روش‌ها باید محدود و در عرصه‌های خاص و استراتژیک باشد. اگر می‌خواهیم به جهش مجدد علمی برسیم، باید رشد علمی، به روح حاکم در نظامات آموزشی و پژوهشی کشور تبدیل شود.

غلامی تصریح کرد: نکته پنجم این است که بخش مهمی از ظرفیت‌های علمی ما هدر می‌رود. در یک محاسبه ساده، از مجموعه سرمایه گذاری‌های کشور و از مجموع ظرفیت‌های بالفعلی که داریم، خروجی به مراتب بیشتری می‌توان انتظار داشت. بدون اغراق، من معتقدم ظرفیت ما در خیلی عرصه‌ها بیش از این چیزی است که تا الان به آن دست یافته‌ایم و ضعف مدیریت یا ناشیگری‌ها موجب شده که بخشی از ظرفیت‌ها هدر برود.

وی در بیان مساله ششم برای جهش علمی مجدد گفت: روندهای حاکم بر نظام آموزش و پژوهش کشور کهنه و کم‌کارا است و ظرفیت‌های نوآوری را به شدت تضعیف کرده است. رهبر انقلاب هم‌زمان با ضروری خواندن تحول بنیادین در آموزش و پرورش، لزوم تحول بنیادین در نظام آموزش عالی را هم تصریح کردند اما وزارت علوم و وزارت بهداشت به بهانه اینکه تدوین نقشه جامع علمی کشور، همان تحول در آموزش عالی است، زیر بار این تحول نرفتند و شورای عالی انقلاب فرهنگی نیز در پیگیری این مطالبه مهم مقام معظم رهبری کوتاهی کرد.

غلامی با اشاره به توصیه هفتم با بیان اینکه چرخه نوآوری در کشور ما کامل، قوی و روان نیست، افزود: چرخه نوآوری یک فرایند پیوسته و سیستماتیک است با حلقات گوناگون شامل، تولید ایده یا کشف، ارزیابی و اعتبار سنجی، ثبت، خدمات رسانی و تجاری سازی که هر یک از این حلقات به حلقات جزئی‌تر تقسیم می‌شود. در یک چرخه نوآوری، ممکن است صدها حلقه جرئی وجود داشته باشد.

وی یادآور شد: به نظر من، ما حلقات مفقوده زیاد داریم یا بعضی حلقات معیوب هستند یا به همدیگر اتصال ندارند و لذا در چرخه اختلال بوجود آورده اند. چه در مرحله نوآوری، چه در مرحله اعتبارسنجی و چه در مرحله خدمات رسانی و تجازی سازی.

غلامی در بیان توصیه هشتم، حضور و مشارکت کشور ما در جریان جهانی علم را کافی ندانست و افزود: این تصور که ما می‌توانیم در یک جزیره به مرزهای علمی تقرب پیدا کنیم و حتی فراتر از آن به جایگاه پیشتازی در جهان دست پیدا کنیم، یک تصور خام و نادرست است. من معتقدم بهترین راه برای مشارکت در جریان جهانی علم و نفع بردن از آن در مسیر پیشرفت علمی، در کنار حضور در پروژه‌های علمی چند ملیتی، تأسیس پروژه‌های بزرگ مشترک با عضویت مراکز تحقیقاتی درجه یک و استادان و دانشمندان بزرگ دنیاست.

وی با بیان اینکه استفاده ما از دانشمندان ایرانی خارج از کشور، بسیار اندک است، گفت: توصیه نهم این است که باید قبول کنیم که در برابر پدیده مهاجرت منفعل هستیم. به نظر بنده، باید مهاجرت را به دو قسم مهاجرت سفید و مهاجرت سیاه تقسیم کنیم. مهاجرت سفید، مهاجرتی است که فرد برای کسب علم و بهره مندی از موقعیت بهره گیری از امکانات پیشرفته‌تر برای نوآوری مهاجرت می‌کند اما قلبش با کشور است لذا حتی اگر هم برنگردد، در همان خارج از کشور، به طرق گوناگون از جمله عضویت در پروژه‌های بزرگ ملی، به کشورش خدمات بزرگ ارائه می‌کند. من معتقدم باید بدون افتادن در دام سیاست‌زدگی، باشگاه‌هایی برای همکاری دانشمندان ایرانی خارج از کشور با دانشمندان داخلی ایجاد کنیم.

رییس پژوهشگاه مطالعات فرهنگی، اجتماعی وزارت علوم با بیان اینکه علوم انسانی با علوم دیگر تعامل درستی ندارد، افزود: درباره توصیه دهم باید گفت که حوزه انسانی در مسیر رشد و پیشرفت نیست. هرچند کل علوم بنیادی من جمله علوم پایه در ضعف قرار دارد. در خصوص علوم انسانی، بر خلاف تصورات ناپخته، علوم انسانی است که با کمک عقلانیت دینی، مسیر تبدیل علم و فناوری به خوشی، به رفاه و به قدرت و از همه مهم‌تر، به سعادت را مهیا می‌کند.

غلامی با تاکید بر اینکه ما از یک نظام حکمرانی علم و فناوری قوی برخوردار نیستیم، گفت: از نظر من، حکمرانی یک امر پساعلمی محسوب می‌شود. یعنی حکمرانی به علم تکیه دارد، حتی به عقلانیت عملی که منبع صدور هنجارهاست تکیه دارد، اما خودش یک فناوری نرم است. حکمرانی خودش علم نیست هرچند علم درباره آن صحبت می‌کند. ما هنوز این فناوری را به درستی درک نکرده ایم و طبیعی است که چندان هم از مزیت‌های آن برخوردار نیستیم. نظام حکمرانی، نظامی است که قدرت تبدیل سیاست‌های کلی به سیاست‌های جزئی و تهیه نقشه راه و از همه مهم‌تر، اجرایی سازی نقشه راه با کاربست انواع ظرفیت‌های سخت افزاری و نرم افزاری و ساختارها را دارد.

وی با اشاره به توصیه دوازدهم گفت: بودجه پژوهش کشور نه فقط باید بر اساس میزانی که سیاست‌های کلی نظام تعیین کرده است، کامل اختصاص پیدا کند و به موقع پرداخت شود، بلکه باید درست و منطقی و بر حسب نقشه جامع علمی توزیع شود. کمبود بودجه یا عدم توزیع معقول، اشکال بزرگی است که بخشی از آن، به فقدان باور به پیشرفت علمی در میان مسئولان ارشد دولت و مجلس برمی گردد، و بخشی از آن، به تزیینی و تشریفاتی دیدن پیشرفت علمی و فناوری برمی گردد. من مشکلات مالی کشور در سال‌های گذشته را درک می‌کنم، اما مشکل بودجه پژوهش را باید در جاهای دیگر جستجو کرد.