ادای دین به مادران شهدا در «رخ مادر»/ راوی قصه‌های ناشنیده باشیم

زهرا حسینی سرپرست پژوهش و سوژه‌یابی مجموعه مستند «رخ مادر» که فصل دوم آن این روزها از شبکه یک سیما در حال پخش است، با اشاره به اینکه توسط یکی از مشاوران پروژه به تهیه‌کننده برنامه معرفی و از بهمن‌ ماه سال گذشته به گروه اضافه شده است، به خبرنگار مهر گفت: با آغاز پیش‌تولید فصل دوم از اسفند ماه سال گذشته، سوژه‌یابی کار هم همزمان در استان‌های مختلف، شروع شد.

وی ادامه داد: در این میان سعی کردیم با نهادهای مربوطه برای دستیابی به سوژه‌ها ارتباط برقرار کنیم اما به دلیل عدم همکاری در بعضی از استان‌ها مجبور شدیم به صورت میدانی عمل کنیم و این موضوع سختی کار ما را دو چندان می کرد به ویژه که از فاکتورهای مهم انتخاب سوژه‌ها در فصل دوم علاوه بر داشتن قصه متفاوت، تاکید بر موقعیت جغرافیای روستایی آن‌ها بود.

سرپرست پژوهش و سوژه‌یابی مجموعه مستند «رخ مادر» با اشاره به اینکه نگاه عوامل سازنده از روز اول به ۲۶ قسمت برنامه، نگاهی ملی بوده است، مطرح کرد: در ۸ سال جنگ تحمیلی، رزمندگانی از سراسر ایران در جبهه‌ها حضور داشتند، این موضوع الزام توجه ما را به مساله پراکندگی موقعیت جغرافیایی آن‌ها دو چندان می‌کرد. به شخصه اعتقاد دارم، در پرداخت به قصه مادرانِ شهید در شهرستان و روستاها کم کاری‌هایی صورت گرفته است. ما سعی کردیم در فصل دوم «رخ مادر» به سراغ مادران شهید شهرستان و روستاهای کشور برویم و با حداکثر تلاش، این مقوله را بازنمایی کنیم.

۱۵۰ مادر شهید از سراسر کشور سوژه اولیه برنامه

حسینی افزود: از طُرُق مختلف، از جمله توسط پژوهشگران، سوژه‌ها به ما معرفی می‌شدند که بعد از مصاحبه اولیه با آن‌ها، شخصاً به سراغ‌شان می‌رفتم تا تبیینی به صورت جامع از شرح حال زندگی‌شان به دست آورم. جامعه آماری سوژه‌های ما، بالغ بر ۱۵۰ مادر شهید از سراسر کشور بود که در نهایت، با مشورت گروه تولید به این ۲۶ سوژه رسیدیم. وجود قصه‌ای متفاوت و سرگذشت متمایز، موقعیت جغرافیایی و نگاه بومی و وضعیت جسمانی و حال روحی مادران، از معیارهای اصلی انتخاب سوژه‌هایمان بود.

وی در ادامه با تاکید بر اینکه پژوهش، زیربنا، اساس و پیش‌نیاز یک فیلمنامه خوب است، مطرح کرد: یک پژوهش خوب می‌تواند اثری را که تولید می‌شود، به بالاترین سطح ارتقا برساند. به عبارتی دیگر، به مثابه روحی بر کالبد یک اثر تولید شده باشد. هر چقدر در نوشتن یک پژوهش خوب سختگیرتر باشیم، کار با ارزش هنری بالایی تولید می‌شود. مستند، به حقیقت یک امر، گره خورده است و دقیقاً در اینجاست که ارزش یک تحقیق، مشخص می‌شود.

سرپرست پژوهش و سوژه‌یابی مجموعه مستند «رخ مادر» درباره چالش‌هایی که در این مسیر با آن مواجه بوده است، گفت: یکی از اصلی‌ترین چالش‌ها، سوژه‌یابی و تولید در خارج از پایتخت بود. این کار از نظر بصری، قاب‌های زیبا و کارت پستالی به ما می‌داد اما پیدا کردن سوژه و دسترسی و ارتباط با آنها با دشواری‌هایی همراه بود. در برخی از استان‌ها، تعامل خوبی با پژوهشگران ما توسط نهادهای مربوطه شکل نمی‌گرفت و مجبور می‌شدیم که خودمان به صورت میدانی پژوهش کنیم. پژوهش میدانی بدون وجود همراه محلی در مناطقی که با گویش بومی خودشان صحبت می‌کردند، ما را با چالش‌هایی مواجه می‌کرد و باعث کند شدن روند کار می‌شد.

حسینی درباره تعامل با تهیه‌کننده و کارگردانان این مجموعه مستند اظهار کرد: فرصتی برایم فراهم شد تا با افرادی آشنا شوم که در کارشان تعهد و مسئولیت‌پذیری نسبت به وظیفه‌ای که بر عهده گرفته‌اند، حرف اول را می‌زند و این آشنایی برایم مسرت بخش است. بعد از انتخاب سوژه‌ها، در جلسه‌ای با حضور تهیه‌کننده و کارگردان آن قسمت‌، سوژه‌ها مورد ارزیابی نهایی قرار می‌گرفت و با بررسی شرایط هر کدام از آن‌ها بر سر تولیدشان، تصمیم‌گیری می‌شد. همچنین در اتاق فکر درباره اینکه روایتگری کار برعهده چه کسی باشد هم، تصمیم‌گیری می‌شد.

فرم قصه گونه و لحن شاعرانه در ساختار

وی با اشاره به اینکه «رخ مادر» برنامه‌ای با حس و حال متفاوت و همچنین پرداخت فرمی متمایز نسبت به دیگر آثار تولید شده در این زمینه است، تصریح کرد: ما سعی کردیم با فرمی قصه‌گونه در فضای داکیودرام و لحنی شاعرانه به ساختار جدیدی دست یابیم. دور شدن از فضای گفت‌وگو و مصاحبه با اینکه کار ما را سخت‌تر می‌کرد اما این امکان را می‌داد تا به ایده‌های جدیدتری در ساختار خودمان برسیم.

سرپرست پژوهش و سوژه‌یابی مجموعه مستند «رخ مادر» یادآور شد: کار در فضای دور از پایتخت و عجین شدن و زیست با قصه مادرانی از اقوام مختلف، تجربه متفاوت و بی‌نظیری را برایم رقم زد که به شدت ارزشمند است. می‌توان گفت تضاد دو گانه‌ای هم داشت یعنی در عین حال که تجربه جذابی بود اما داستان‌های حزن‌انگیز مادران این مرز و بوم به من نشان داد که در اوج سختی و سوگ‌های فراوانی که این مادران متحمل شده‌اند، می‌توان صبورانه به زندگی ادامه داد.

حسینی درباره این که مخاطب هدف «رخ مادر» کیست و چه حرفی برای تماشاگرش دارد؟ عنوان کرد: شاید در نگاه اول، مخاطب‌مان خانواده شهدا باشند اما سعی کرده‌ایم به گونه‌ای به قصه‌ها پرداخت کنیم که به قشر خاصی محدود نشود. قشر جوان حاضر در جامعه از نسلی هستند که جنگ را به عینه ندیده‌اند و طبق شنیده‌های خود، تصوری از آن دوران دارند.

وی ادامه داد: ما سعی کرده‌ایم که با ساختار متفاوت، قشر جوان را برای دقایقی با خودمان همراه کنیم تا شاهد زندگی قهرمان‌های «رخ مادر» که همان مادران شهدا هستند، باشند. با دور شدن از فضایی شعارگونه، سعی کرده‌ایم زندگی حال مادرانی را به تصویر بکشیم که آن‌ها را اسوه جامعه می‌دانیم. مخاطب قرار نیست با فضایی سوررئال مواجهه شود و از نظر من همین رئال بودن مستندهاست که پیام مورد نظرمان را به بهترین وجه ممکن به مخاطب انتقال می دهد.

وی در پایان بیان کرد: تمام تلاش مان در مجموعه «رخ مادر» این بود که با ادای دین به مقام معظم مادران شهدا، راوی زندگی آن‌ها باشیم تا بتوانیم قصه‌هایی را که تاکنون به گوش کسی نرسیده است، برای مردم سرزمین خود روایت کنیم و به نظر من این رسالت با «رخ مادر» به منصه ظهور رسید.

مجموعه مستند «رخ مادر» به تهیه‌کنندگی امیرحسین اکاتی و کارگردانی حمید مشایخی، مهدی انصاری، سیدمصطفی سیدالحسینی و علی علائی شنبه تا چهارشنبه ساعت ۱۷:۳۰ روی آنتن شبکه یک سیما می‌رود.