از جادوی نی تا کیسه‌های یک سانتی در نمایشگاه موزه ملی

به گزارش خبرنگار مهر، نمایشگاهی در حاشیه برنامه‌های هفته پژوهش توسط پژوهشگاه میراث فرهنگی برپا شده که ضمن معرفی دستاوردهای این پژوهشگاه در هر بخش، به معرفی یافته‌های کاوش در اولین و تنها فصل از غار هستیجان نیز پرداخته است.

غار زل یا تخت قلعه در بدنه صخره‌ای جنوب کوه تخته قلعه در فاصله ۱۴ کیلومتری جنوب شرق دلیجان و دو و نیم کیلومتری شمال شرق روستای هستیجان در سمت راست جاده آسفالته اصفهان به دلیجان در ارتفاعی به بلندی ۱۲۸۰ متری از سطح دریا قرار دارد و دهانه ورودی ان در ارتفاعی ۹ متری است که دسترسی به آن تنها با وسایل کوهنوردی و نردبان امکان پذیر است. غار دارای چندین دهلیز و طبقه است.

علاوه بر این بر اثر این حفاری‌های غیرمجاز، معماری موجود در دهلیزهای غار تخریب شده است. اشیای یافت ه شده در این فصل از کاوش غار، شامل پارچه‌ها چرم نوشته‌ها، ابزارهای چوبی، قطعات سفالی و بقایای استخوان‌های جانوری مربوط به اواخر دوره ساسانی و اوایل دوران اسلامی هستند.

این غاری در ماه مهر و آبان امسال پس از ۷۰ سال مورد کاوش باستان شناسی قرار گرفته است و باستان شناسان را به این نتیجه رسانده که این غار در دهه ۳۰ تا ۵۰ شمسی توسط حفاران غیرمجاز، خالی از اثر شده است.

این غار طی صد سال گذشته بارها مورد دستبرد حفاران غیرمجاز قرار گرفته و بسیاری از چرم نوشته‌های آن به خط پهلوی ساسانی غارت شده که تعداد زیادی از آنها در دانشگاه‌های آمریکا و آلمان و مجموعه‌های خصوصی نگهداری می‌شود.

بخشی از یک کفش در سمت راست تصویر

حالا یافته‌های اندکی که از این کاوش به دست آمده، در نمایشگاهی قرار داده شده است تا اهمیت آن را بیان کنند در واقع از حدود ۳۰۰ اثر یافت شده حدود ۳۵ اثر در معرض دید قرار گرفته است.

یافته‌ای مهم در آمریکا

مهمترین یافته‌های این غار مربوط به سندی است که از یک برادر به خواهری نوشته شده است این سند که اکنون در خارج از کشور قرار دارد، سندی است که نشان می‌دهد ارج نهادن به مقام زن چقدر در دوره ساسانی و پس از آن مهم بوده است. متن این نامه مورد توجه بسیاری از باستان شناسان، پژوهشگران و زبان شناسان و کارشناسان و حتی بازدیدکنندگان قرار دارد.

این نامه خصوصی متعلق به اواخر عصر ساسانی یا آغاز دوران اسلامی در جایی میان قم و کاشان نوشته شده و نشان از رواج سواد و کتابت در میان عامه مردم ایران پیش از اسلام دارد. این سند اکنون در کتابخانه بنکرافت در برکلی کالیفرنیا در ایالات متحده نگهداری می‌شود.

در آن نوشته شده: مروارید خواهر گرامی که ایزدان او را خوشبخت‌تر کنند، هر خوشبختی برای خواهرم باد، من به دست بختک، یک شیشه روغن برائت فرستادم، از تندرستی و آسایش خودت و فرخزاد برای من نامه بنویس و از «تندرستی» من و کودکانم آسوده خاطر باش.

البته خط آخر این چرم نوشته عبارت، «روغن را زود بفرست» مورد اختلاف بین باستان شناسان است برخی می‌گویند این جمله در این چرم نوشته وجود دارد و برخی آن را نفی می‌کنند.

باستان شناسان بر این باور هستند که بختک کسی بوده مانند پیک امروزی که نامه را جابه جا می کرده است.

این نامه جزئی از بایگانی بزرگی از اسناد پهلوی است که در یک یا چند مرکز اداری در منطقه‌ای میان شهرهای امروز قم و کاشان نوشته شده‌اند و امروز در مجموعه‌های مختلفی از جمله در برکلی، برلین و لس آنجلس نگهداری می‌شوند. کهن‌ترین سند از این مجموعه؛ یک سند حقوقی از سال دوم هرمز شاهنشاه است.

کیسه‌های بسیار کوچک مملو از دانه‌های ناشناس

از دیگر یافته‌های این بخش از نمایشگاه، یک کیسه بسیار کوچک در حد یک سانتی و قرمز است که با نخی بسته شده است. کیسه‌های مشابه دیگری نیز وجود دارد که از این هم کوچک‌تر هستند و در اختیار باستان شناسان کاوشگر این محوطه قرار دارند آنها هنوز نمی‌دانند داخل این کیسه‌ها چیست.

تنها می‌دانند دانه‌های بسیار کوچکی هستند که در این کیسه‌ها نگهداری می شده‌اند. بنابراین باید دانه‌های مورد ارزیابی و بررسی قرار گیرند تا ببینند چرا آنقدر اهمیت داشته‌اند که در کیسه‌ای نگهداری می کرده‌اند.

کیسه کوچک دیگری که در اختیار باستان شناس قرار دارد، چرم هم به آن دوخته شده است و از مدل‌های نمایش داده شده در این نمایشگاه نیز کوچک‌تر هستند.

بخشی از یک آستین بدون صاحب!

بخشی از آستین‌های یک لباس که معلوم نیست صاحبش کجاست و چه بلایی بر سرش آمده که گوشه‌ای از لباسش هنوز میان سنگ‌ها و فضای خشک غار مانده است. این سر آستین‌ها الان در ویترین موزه قرار دارد به همراه بخشی از یک کفش که پایی ندارد.

چرم نوشته‌های دیگری از اواخر دوره ساسانی و اوایل دوره اسلامی وجود داشته که هنوز بازخوانی نشده‌اند ولی جالب اینجاست که پارچه‌های یافت شده در این غار بسیار زیاد بوده‌اند آنقدر که محمدرضا نعمتی در همایشی که پیرامون یافته‌های این غار برگزار شد، گفت: هنگام کاوش وقتی به این محوطه رسیدیم زیر پایمان تماماً پارچه بود.

حالا بخشی از این پارچه‌ها، چرم نوشته‌ها و ریسمان‌هایی که از موی بز بافته شده در سالن موزه ملی ایران در معرض دید قرار گرفته است.

جادوی نی

یکی از یافته‌ها مربوط به قلم نی است قلم نی که کاملاً شبیه به قلم‌های امروزی است با همان تراش و ترکیب. این قلم نشان می‌دهد که از دوران ساسانی، با این ابزار هم نوشته‌هایی داشته‌ایم. باستان شناسان بر این باور هستند که با این کشف ۱۴۰۰ سال قلم نویسی با نی عقب کشیده شد.

سفال نوشته، گل مهر قالبی، گل مهر انگشتری، پلمپ‌های گلی، بخشی از سبد حصیری، ابزارها و شانه‌های چوبی و یک گردنبند به همراه پارچه‌های آن زمان بخش دیگری از نمایشگاه یافته‌های غار هستیجان است.

این نمایشگاه در موزه ملی ایران به مناسبت هفته پژوهش برپا شده و تا روز دوشنبه ۲۷ آذرماه همزمان با مراسم اختتامیه برنامه‌های هفته پژوهش در سالن نمایشگاه‌ها آماده بازدید عموم مردم است.