مروری بر آینه کاری عمارت ابریشمی "عالی جناب"

ایسنا/گیلان تا قبل از صفویه، معماری گیلان به خصوص معماری مسکونی، دارای ویژگی های کالبدی معماری بومی اقلیم معتدل و مرطوب بود. از جمله این ملاحظات اقلیمی همچون؛ کرسی چینی، سقف شیبدار و استفاده از کوران طبیعی در محوطه و بنا و نیز وجود ایوان بود.

دکتر مینو خاکپور، استادیار و عضو هیات علمی دانشگاه در این زمینه می نویسد: «با آغاز دوره صفویه، معماری سبک اصفهانی که در دوره حکومت ترکمانان بوجود آمده بود، رونق یافت. این معماری پس از مدتی به گیلان راه یافته و به تدریج جای معماری بومی که تا آن زمان از جایگاه ارزشمندی برخوردار بود را اشغال کرد.

معماری شیوه اصفهانی، قبل از سلسله صفویه در غرب و شمال غرب ایران و در زمان حکومت های منطقه ای ترکمانان متولد شده بود و از آن رو به این نام اشتهار یافت و با ظهور صفویه و انتخاب پایتختی اصفهان در این شهر نضج گرفت و بالید. بنابراین آنچه در معماری ایران به نام سبک یا شیوه اصفهانی معروف است و در متون غربی تحت عناوینی چون: معماری صفوی، افشاری، زند - قاجار و یا قاجاری شناخته می شود، به قبل از پیدایش صفویه بازمی گردد و خاستگاه آن اصفهان نبوده است.

پس از این دوره شکوفایی، رشته تکاملی معماری سبکی ایران منقطع گردید و گرچه حکومت صفویه در ادامه جای خود را به افشاریه، زندیه و قاجار داد، اما سبک اصفهانی به حیات خود در کالبد شهرها ادامه داد. بنابراین معماری سبک اصفهانی از زمان ترکمانان آغاز و تا انتهای دوره اول دوره قاجاریه که از سلطنت آغامحمدخان تا پایان سلطنت محمد شاه است و در آن نگاه حاکم بر معماری نگاهی نسبتا درونگرا بوده است، ادامه یافت.»

 
یکی از بناهای تاریخی شهر رشت که بنظر می رسد تحت تاثیر شیوه معماری اصفهان ساخته شده، عمارت حاج میرزا اسماعیل حاکمی، معروف به عمارت ابریشمی است.

این عمارت، با داشتن تالار آیینه، تالار چینی خانه و اتاق های مزین به گچ بری های متعدد جلوه ای از هنر معماری نیمه عصر قاجار را نشان می دهد.

این بنا در میدان صیقلان رشت، کوچه شهید صادقی قرار دارد و در حال حاضر در تملک دانشگاه گیلان است. بنای مذکور در مجاورت دو بنای تاریخی دیگر قرار دارد و از مقایسه این سه بنا(عمارت اولین شهردار رشت و عمارت زین العابدین اخوان) می توان تحول سبک معماری را از میانه قاجار تا اواخر قاجار مقایسه کرد.

 گربه‌روی این بنا بسیار بلند بوده و حکم زیرزمین را دارد. گربه‌رو در واقع تغییر یافته کرسی چینی در معماری بومی گیلان است. بنای ابریشمی برخلاف دو بنای دیگر همچون معماری سبک اصفهان، تزئینات داخلی بیشتری دارد.

«حاج میرزا اسماعیل حاکمی» از متنفذین پیربازار رشت بود و در زمان ناصرالدین شاه قاجار به عنوان «کلانتر رشت» منصوب می شود و به همین دلیل وی را «حاج حاکم» می خواندند. این بنا توسط پسر کوچکتر حاج حاکم یعنی «حاج قاسم» معروف به «عالی جناب» احداث شده است.

در سال ۱۳۱۸ شمسی، «میرزا احمد ابریشمی» این خانه را از «عباسعلی حاکمی»، ورثه حاج قاسم خریداری کرد و از آن پس به نام «عمارت ابریشمی» معروف گردید. سال ۱۳۷۷، دانشگاه گیلان بنا را از مالک وقت خریداری کرد و مدتی آن را به عنوان دانشکده معماری تغییر کاربری داد و پس از آن در اختیار بنیاد نخبگان گیلان قرار گرفت.

این بنا در دو طبقه تقریبا قرینه ساخته شده است. محوطه حیاط از چهار طرف با دیوارهای آجری قرمز رنگ به ارتفاع پنج متر که با آهک بند کشی شده، محصور و دیوارهای ضلع جنوبی و شمالی در بالا دارای یک ردیف رف و دیوارها با نوعی طاق نما تزیین شده است.

مساحت کلی محوطه و بنا تقریبا دو هزار مترمربع و مساحت زیربنا ۶۵۰ مترمربع است. محوطه باغچه بندی و مشجر است و در وسط آن حوضی به طول شش متر و عرض چهار متر قرار دارد.

سطح محوطه حیاط همچون خانه های بومی گیلان، با قلوه سنگ های رودخانه ای سنگفرش شده بود ولی متاسفانه در سال های بعد با موزاییک کف پوش می شود.

هر طبقه بنای ابریشمی هشت اتاق دارد. اطاق های هم کف ساده و فاقد هرگونه تزیینات است. دو راه پله به ارتفاع ۲۰ سانتی متر از جنس موزاییک ساده یک دست قالبی جدید به طبقه بالا راه دارد. یک راه پله هم از ضلع شمالی در پشت بنا به طبقه فوقانی می رود. از هشت اتاق طبقه فوقانی دو اتاق، «چینی خانه» و «تالار آیینه»، در جوار هم و دو اتاق با تزیینات گچ بری گل بوته و قاب بندی برجسته سقف و بدنه و همچنین شومینه ای با تزیینات گچبری، بسیار چشمگیر است.

آنچه که بنا را در اندرونی زیبا و منحصر به فرد می کند وجود همین دو تالار است. در دیوارها و پیش بخاری «چینی خانه» و در میان گچبری هایی به شکل گل و بوته های ظریف، دوایری ایجاد و داخل آنها کاسه و بشقاب های گل مرغی و مصور بسیار پرارزش قاجاری قرار داده اند.

مجموعا در بدنه و طاقچه ها ۷۹ کاسه و بشقاب تعبیه شده است. ۵۲ کاسه گل مرغی هم در رف های نزدیک به سقف جاسازی شده است.

«تالار آیینه» نیز به شکل T به طول ۱۱.۹۰ و عرض نهایی ۷.۲۰ متر بوده که بخشی از این تالار مزین به گچبری با پوشش هنرمندانه قطعات آئینه در بدنه و سقف است. این قسمت به وسیله دو ستون گچی با شیر سرهای تزئینی از قسمت جلو جدا شده است. گویا بقیه دیوارهای تالار قبلا همانند این قسمت بوده است.

در تالار آئینه، دوازده تاقچه با قوس نیم دایره که داخل آن ها با آئینه یک دست پوشانده شده، دیده می شود. ازاره بخشی از تالار، از قطعات سنگ مرمر به ارتفاع ۱.۱۰ متر تا زیر تاقچه است. تالار آیینه و چینی خانه و اتاق های مزین به گچ بری بیانگر جلوه های هنر عصر قاجاری در این خطه است.

این عمارت با نام «بنای ابریشمی» در تاریخ ۲۵ اسفند ۱۳۷۹ و به شماره ۳۳۶۵ در فهرست بناهای میراثی کشور ثبت شده است.

انتهای پیام