آژیر قرمز فرسایش خاک در گلستان/ اراضی شیبدار در معرض نابودی هستند

خبرگزاری مهر، گروه استان‌ها - مهین نورافروز: فرسایش خاک نتیجه استفاده ناپایدار از زمین و سایر اختلالات مانند آتش سوزی، استخراج معادن یا مصارف کشاورزی فشرده است.

فرسایش خاک عمدتاً زمانی رخ می‌دهد که خاک در معرض بادهای شدید، باران‌های سخت و آب جاری قرار گیرد. در برخی موارد فعالیت‌های انسانی به ویژه کشاورزی و پاکسازی زمین، خاک را در برابر فرسایش آسیب‌پذیر می‌کند.

از سوی دیگر هنگامی که کشاورزان قبل یا بعد از رشد یک فصل و برداشت محصولات، خاک را شخم می‌زنند، ممکن است آن را برای هفته‌ها یا ماه‌ها در معرض عناصر فرسایش قرار دهند. فرسایش خاک باعث کاهش بهره‌وری زمین‌های زراعی شده و به آلودگی آب‌های مجاور، تالاب‌ها و دریاچه‌ها منجر می‌شود.

روش دیگری که پیامدهای مخربی برای سلامت خاک دارد، جنگل زدایی، به ویژه قطع درختان، یک روش گسترده در صنعت چوب‌برداری صنعتی است. هنگامی که درختان از بین می‌روند، زمین فاقد ریشه گیاهان (عامل جلوگیری از جارو شدن خاک) در معرض باد و باران قرار می‌گیرد.

هنگامی که زمین از طریق محصولات زراعی یا سایر فرآیندهای کشاورزی بهره‌برداری می‌شود، ساختار کلی خاک را کاهش می‌دهد، علاوه بر کاهش سطح مواد آلی، آن را در برابر اثرات باران و آب مستعدتر می‌کند. به ویژه شخم زدن، به دلیل اینکه اغلب ساختار خاک را درهم می‌شکند و نرم می‌کند، می‌تواند یکی از عوامل اصلی فرسایش باشد. شیوه‌های کشاورزی که این فعالیت را کاهش می‌دهند، مشکلات بسیار کمتری با فرسایش خاک دارند.

گلستان در رتبه‌های نخست فرسایش خاک در کشور

پژوهشگر بین المللی آب و خاک و مروج سامانه کشاورزی حفاظتی در کشور در گفت و گو با خبرنگار مهر با بیان اینکه علت وقوع فرسایش در اراضی استان گلستان عملیات خاک‌ورزی مکرر برای کشت محصولات است، گفت: با شخم و دیسک زدن‌های مکرر خاک سطح اراضی کشاورزی سبک می‌شود و با هر بارش این خاک شسته شده و در پشت سدها جمع می‌شود و در نهایت به صورت گل و لجن رسوب می‌کند.

محمد اسماعیل اسدی اظهار کرد: میانگین فرسایش خاک در کشور ۱۷ تن در هکتار بر آورد شده اما متأسفانه ما در برخی مناطق گلستان از غرب به شرق شاهد فرسایش ۸ تا ۳۲ تن در هکتار هستیم و از این حیث در رتبه‌های نخست در کشور جای داریم در کشاورزی حفاظتی سطح خاک با شخم و دیسک به هم نمی‌خورد، بقایای باقی مانده گیاه از زمین خارج نمی‌شود و بذر گیاهان در شیارهای باریکی که در زمین کشاورزی ایجاد می‌شود قرار می‌گیرد.

وی افزود: متأسفانه به خاک بهایی داده نمی‌شود و مردم و مسؤولان تصور می‌کنند این خاک همیشه وجود دارد در حالی که خاک یک منبع تجدید ناپذیر است و یک سانتی متر خاک بین ۳۰۰ تا ۸۰۰ سال زمان می‌برد تا تشکیل شود.

اسدی گفت: استان گلستان در تولید بسیاری از محصولات کشاورزی، دام و طیور، همچون کالاهای راهبردی گندم، کلزا، سویا و گوشت مرغ حائز رتبه‌های بالای کشوری است که با خاک ارتباط مستقیم دارد.

وی ادامه داد: مقام اول کشوری داشتن در برخی محصولات کشاورزی زمانی که به ازای تولید آن‌ها خاک‌های مرغوب سطحی را دچار فرسایش کرده باشیم اهمیتی ندارد.

اسدی بیان کرد: در ۲۰ سال اخیر ۶۰۰ سیل در استان داشته‌ایم که هر کدام ۴۰ میلیارد تومان خسارت مالی زده است.

میزان فرسایش سالانه مناطق شرقی گلستان حدود ۳۵

یکی از استادان گروه علوم خاک دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان گفت: میزان فرسایش سالانه خاک در گلستان از غرب به شرق به ترتیب از هشت تا ۳۵ تن در هکتار متغیر است و جنس خاک، وجود اراضی زراعی شیبدار کم بازده و گالی های فعال و پیش‌رونده از جمله عوامل میزان فرسایش محسوب می‌شود.

فرهاد خرمالی اظهار کرد: بر اساس آخرین مطالعات انجام شده میزان فرسایش سالانه مناطق شرقی گلستان حدود ۳۵ و در مناطق غربی معادل هشت تن در هکتار است.

به‌گفته وی در یکی از ارزش گذاری‌های صورت گرفته در مقوله خاک، ارزش مادی هر متر مکعب خاک حدود ۲۵ تا ۲۰۰ دلار تخمین زده که این رقم فقط بخشی از ارزش خاک را در بر می‌گیرد و بخش‌های زیادی از ارزش‌های خاک مانند میزبانی از میکروارگانیسم های مختلف و نقش آن در تنوع زیستی و موارد بسیار دیگر مورد محاسبه قرار نگرفته است.

وی افزود: تشکیل و ساخت هر سانتیمتر خاک به حدود ۳۰۰ سال زمان نیاز دارد که با رویکردهای نادرست زندگی صنعتی و تغییر ناصحیح کاربری اراضی هر ساله شاهد هدر رفت میلیاردها تومان از این سرمایه بی بدیل در گلستان هستیم.

خرمالی گفت: حجم تخریب و فرسایش خاک در مناطق شیبدار لسی گلستان به ویژه در مناطق شرقی بسیار شدید است که مطالعات نشان داده به دلیل جنگل‌تراشی و شخم اراضی در جهت شیب و بدون رعایت اصول حفاظتی، در چند دهه اخیر به ارتفاع حدود ۳۰ سانتیمتر خاک مملو از ماده آلی بخشی از مناطق شرقی استان در اراضی شیبدار از دست رفت.

نگرانی از افزایش دست اندازی به جنگل‌ها، مراتع و ساخت و ساز غیر مجاز

استاندار گلستان نیز با بیان اینکه فرسایش خاک در شرق استان گلستان ۳۵ تن در هکتار است، گفت: متأسفانه در سیل اخیر استان لایه‌های ارزشمند خاک شسته شد.

علی محمد زنگانه در مراسم آغاز اجرای طرح مردمی کاشت یک میلیارد درخت در گلستان گفت: فرسایش خاک در شرق استان گلستان ۳۵ تن در هکتار بوده که این موضوع بسیار نگران کننده است و متأسفانه در سیل اخیر در شرق استان لایه‌های ارزشمند خاک شسته شد.

وی تاکید کرد: افزایش دست اندازی به جنگل‌ها و مراتع و ساخت و ساز غیر مجاز، نگرانی‌ها در این زمینه را افزایش می‌دهد.

استاندار گلستان بیان کرد: دهیاران باید به این موضوع نظارت داشته باشند و اگر کوتاهی کنند حذف خواهند شد زیرا این مسئله امنیت غذایی ما را به خطر می‌اندازد.

معاون فنی و آبخیزداری منابع طبیعی گلستان هم اظهار کرد: خاک‌های حساس به فرسایش زیادی دارد که در شمال و شرق واقع شده است؛ ۴۵۰ هزار هکتار اراضی لسی در این منطقه قرار داشته که گالی و فرسایش زیادی تولید می‌کنند و باعث می‌شود عدد فرسایش استان بالا برود.

رمضان بهترک افزود: راه‌های جلوگیری از فرسایش خاک متفاوت است که یکی از آنها، عملیات بیولوژیک در عرصه‌های منابع طبیعی و ملی است.

وی ادامه داد: اگر خاک از دست برود جایگزین ندارد در نتیجه زمین هم حاصلخیزی خود را از دست می‌دهد و خسارت زیادی را به منطقه تحمیل می‌کند.

بهترک گفت: در اراضی زراعی شیبدار استان شخم در جهت شیب انجام شده و سالانه هر سال شخم می‌خورد، لذا در مواقع بارندگی با جریان رواناب به حالت گل آلود پایین می‌آید، در نتیجه بهترین راه حل این است که گونه‌های پایدار مانند درختان مثمر بکاریم.

معاون فنی و آبخیزداری منابع طبیعی گلستان بیان کرد: حد نظارت ما اراضی ملی (جنگل‌های ۴۵۲ هزار هکتار) و ارضی مرتعی (۸۶۲ هکتار) است و باید عملیات احیا و اصلاح را روی این اراضی انجام دهیم.

معاون فنی و آبخیزداری منابع طبیعی گلستان ادامه داد: یا در شیب‌های بالای ۱۰ تا ۱۸ درصد تراس زراعی ایجاد کنیم تا خاک در داخل اینها از بین نرود و در همان منطقه باقی بماند.

بر اساس مطالعات انجام شده تاکنون هفت کانون بحرانی داخلی مربوط به فرسایش بادی شناسایی شده است که به همراه کانون‌های فعال گرد و غبار قره‌قوم کشور ترکمنستان تهدید و نگرانی جدی را به دنبال دارد.

شرایط حاکم در این مناطق زندگی جوامع محلی ساکن در مناطق شمال استان را با مشکل و دشواری مواجه کرده است چرا که معیشت این جوامع به منابع محیطی وابسته بوده و فرسایش خاک علاوه بر ایجادخسارت‌های اقتصادی و تخریب منابع طبیعی، موجب ناپایداری در امنیت مرزها به لحاظ مهاجرت جمعیت و خالی شدن روستاها خواهد شد.

برای حفظ و جلوگیری از هدر رفت خاک به عنوان بستر تأمین کننده امنیت آب و غذا و کاهش آسیب و معضلات ناشی از آن، مجموعه فعالیت‌ها و اقداماتی در سه محور آبخیزداری و حفاظت خاک، اقدامات بیولوژیک و اقدامات مدیریتی برای بهبود شرایط موجود (حفاظت و مدیریت چرا و پروژه‌های مدیریت مشارکتی منابع طبیعی) در دستور کار قرار گرفته که امید می‌رود موجب کاهش فرسایش خاک شود.