امروز به نوع جدیدی از حکمرانی فرهنگی نزدیک می‌شویم

به گزارش خبرگزاری مهر، نشست خبری هفته پژوهش و چهاردهمین دوره جشنواره پژوهش و فناوری روز گذشته سه‌شنبه ۲۸ آذر با حضور علیرضا مختارپور رییس سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران، فاطمه صدر معاون پژوهش و منابع دیجیتال و سعیده اکبری داریان مشاور معاون پژوهش و منابع دیجیتال و دبیر چهاردهمین جشنواره پژوهش سازمان برگزار شد.

مختارپور در این‌برنامه با اشاره به بیانیه سازمان در محکومیت تخریب آرشیو ملی و کتابخانه اصلی غزه توسط رژیم اشغالگر قدس، گفت: ما هیچ انتظاری از رژیم صهیونیستی در پایبندی به اصول اخلاقی و انسانی نداریم، چه آنکه اگر ذره‌ای شرافت در این رژیم بود ۷۵ سال ظلم به مردم مظلوم فلسطین اتفاق نمی‌افتاد. اما تمامی مراجع فرهنگی جهان خاصه مسوولان حوزه آرشیوی و کتابخانه‌ای ضروری است نسبت به این اتفاق غیرفرهنگی اعلام موضع کرده و با فشار افکار عمومی از این فجایع کاسته شود.

وی درباره اهمیت هفته پژوهش و توجه به فناوری‌های نوین و مسائل مربوط به آینده‌پژوهی در عصر حاضر گفت: امروز به نوع جدیدی از حکمرانی فرهنگی، اطلاعاتی و داده‌ای در جهان نزدیک می‌شویم که در آن فناوری‌های نوین و مراکز اطلاعاتی اهمیت ویژه دارد. امروز به دلیل ارتباطی که بین آحاد مردم و مراکز فرهنگی و کتابخانه‌ای ایجاد شده است، مراکزی که به صورت سنتی اداره می‌شوند هرقدر بتوانند به صورت‌بندی جدید جهانی در حوزه فناوری‌های نوین و هوش مصنوعی نزدیک شده و از دستاوردهای آن نهایت استفاده را نمایند، می‌توانند اثربخشی بیشتری در جهان جدید و خصوصاً در ارتباط‌گیری با کاربران جدیدی که آنها نیز مجهز به این فناوری‌ها و پیشرفت‌ها هستند، داشته باشند.

رییس سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران در ادامه گفت: تشکیل کارگروه تحول و دیجیتال‌سازی در سازمان، ارتباط با مراکز کتابخانه‌ای و آرشیو جهان از جمله ترکیه، یمن، عراق، فیلیپین و صربستان که در ماه‌های اخیر صورت گرفته و تفاهم‌نامه‌هایی منعقد شده، تغییرات محتوایی و موضوعی در چهاردهمین جشنواره پژوهش سازمان مبتنی بر اهمیت به فناوری‌های نوین و هوش مصنوعی، و نیز ارتقا سطح کیفی همکاران کتابخانه‌ای و اسنادی برای تجهیز به علوم و اطلاعات جدید و به‌روز از طریق آموزش را از جمله اقدامات انجام شده در سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران عنوان کرد و گفت: طبق قانون و اساسنامه، سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران مرکزی است که می‌تواند برای سیاسیت گذاری و ارتقا کمی و کیفی تمام کتابخانه‌های اختصاصی، تخصصی و عمومی کشور نقش داشته باشد؛ لذا اگر ارتقا فناوری‌های نوین در سازمان صورت گیرد، در سطح خدمات‌رسانی تمامی مراکز آرشیوی و کتابخانه‌ای کشور و حتی در هم‌افزایی با دیگر کشورها مؤثر خواهد بود.

مختارپور در پاسخ به سؤالی مبنی بر ارتباط متقابل موضوعاتِ مطالعاتی اسلام شناسی و ایرانشناسی گفت: طبق قانون، سازمان اسناد و کتابخانه ملّی ایران موظف شده تعداد دو نسخه از هر کتابی که در کشور منتشر می‌شود را نگهداری کند. همچنین در بندهای دیگر این قانون آمده که این سازمان علاوه بر کتب، موظف است اطلاعاتِ نسخ و کتاب‌های مربوط به حوزه مطالعاتی ایران‌شناسی و اسلام شناسی را نیز جمع‌آوری و در اختیار پژوهشگران قرار دهد که این موضوع شامل کتاب‌های ایرانشناسی منتشر شده در خارج از کشور نیز می‌شود. البته علاوه بر بندهای ذکر شده، نکات دیگری هم در این قانون وجود دارد که ما را مکلف کرده اطلاعات مربوط به هر اثر و محتوایی که به زبان فارسی در هر کشوری منتشر شده و یا هر کتابی که یک ایرانی در هر کشوری با هر موضوعی نوشته را جمع آوری و در اختیار پژوهشگران قرار دهیم.

وی ادامه داد: سازمان اسناد و کتابخانه ملّی ایران مرکزی برای حفظ میراثِ فرهنگی ایرانیان، و میراث زبان و ادب فارسی است. در حوزه اسلام شناسی و ایرانشناسی هم این سازمان موظف است که اطلاعات مربوط به آثار مکتوب را فراهم آوری کند و برای این کار تالارهای ویژه در کتابخانه ملّی وجود دارد که پژوهشگران می‌توانند از این تالارها و اطلاعات موجود در سازمان بهره ببرند.‌

نظام‌نامه جشنواره‌های ملی پژوهش و فناوری‌ها تدوین می‌شود

در ادامه این‌نشست، فاطمه صدر معاون پژوهش و منابع دیجیتال سازمان فعالیت‌های این معاونت را ناظر به دو حوزه پیشرانه و آینده‌محور دانست و گفت: هم حوزه پژوهش امری است ناظر به آینده به گونه‌ای که حتی بهره مندی از داده‌های گذشته برای طراحی آینده می‌باشد، و نیز موضوع دیجیتال که امروز مسئله مبتلا به تمام عرصه‌های زیستی و مجازی و حرفه‌ای بشر است.

صدر با بیان اینکه سازمان دارای ۲۶ عضو هیأت علمی در شش گروه تخصصی است، افزود: گروه‌های ایران‌شناسی و اسلام‌شناسی، گروه مطالعات تاریخ معاصر و تاریخ شفاهی، گروه علم آرشیو و استانداردها، گروه مدیریت اطلاعات، گروه علم داده و هوش مصنوعی، و گروه حفاظت و نگهداری از جمله گروه‌های تخصصی سازمان هستند که خاص سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران طراحی شده‌اند.

وی با اشاره به آخرین پروژه فناورانه سازمان گفت: در هفته کتاب از سامانه OCR رونمایی شد. اهمیت این پروژه در بهره‌گیری و پیاده‌سازی استاندارد آلتو است که استانداردی برای برچسب زنی ساختار و عناصر متن صفحه می‌باشد و پژوهشگر از طریق این فناوری، تنها به استخراج متن محدود نمی‌شود، بلکه جایگاه عبارت در متن نیز توسط جستجو کننده قابل انتخاب است. در این پروژه نزدیک به ۸ میلیون برگ اسناد کاغذی مورد بررسی قرار گرفتند و هم‌اینک در کتابخانه دیجیتال سازمان امکان استفاده پژوهشگران از این استاندارد فراهم است. در حال حاضر نیز پروژه OCR کتاب‌های کتابخانه دیجیتال آغاز شده است.

معاون پژوهش و منابع دیجیتال با اشاره به آمار فعالیت‌های پژوهشی انجام شده در سازمان افزود: در حاضر ۵۰ طرح پژوهشی توسط اعضای هیأت علمی به انجام رسیده، که از این تعداد، ۲۲ طرح در حال انجام و ۲۸ طرح خاتمه یافته است. استفاده از ۶۷ داور از خارج از سازمان ارتباط با ۳۹ مؤسسه پژوهشی و دانشگاهی در یکسال گذشته دایره ارتباط برون‌سازمانی ما را گسترده کرده است. برگزاری ۴۱ نشست تخصصی و ۱۰۵ ساعت دوره‌های آموزشی در حوزه علم اطلاعات و دانش‌شناسی و ۲۴۳ ساعت آموزش در حوزه علوم آرشیوی و اسنادی از دیگر فعالیت‌های این معاون بوده است.

فاطمه صدر زمان اختتامیه جشنواره پژوهش سازمان را هفته چهارم دی ماه اعلام کرد و گفت: در دو سال اخیر دو قالب جدید به جشنواره افزوده شده است. در جشنواره سیزدهم قالب «ایده های پژوهشی و فناورانه» به قالب‌های جشنواره اضافه شد. امسال نیز از آنجا که سازمان قصد دارد پیشنهاده‌های بهتری در دانشگاه که ناظر به موضوعات سازمان است طرح شود، در جشنواره چهاردهم قالب جدید «پیشنهاد پژوهشی» به قالب‌های جشنواره افزوده شد.

صدر از تدوین نظام‌نامه جشنواره‌های ملی پژوهش و فناوری‌ها خبر داد و ابراز امیدواری کرد این نظام‌نامه پایه و اساسی برای سیاستگذاری در جشنواره‌های آتی سازمان گردد.

صدر در ادامه با اشاره به استفاده از منابع موجود توسط پژوهشگران در عرصه بین الملل گفت: بسیاری از پژوهشگران در کشورهای جهان، سازمان اسناد و کتابخانه ملّی ایران را به دارا بودن در حوزه منابع می‌شناسند و مراجعه کنندگان و پژوهشگرانی از کشورهای خارجی در قالب فرصت‌های مطالعاتی و طرح‌های پژوهشی به سازمان مراجعه می‌کنند و از منابع موجود بهره می‌برند. در همین راستا، پژوهشگرانی از کشور قزاقستان حضور دارند که فعالیت‌های پژوهشی را درباره تاریخ مشترک ایران و قزاقستان انجام می‌دهند. و یا از کشور ازبکستان پژوهشگرانی روی برخی از منابع اسلام شناسی و همینطور نسخ خطی موجود در سازمان که بسیاری از آنها به زبان فارسی و عربی است؛ کار می‌کنند.

معاون پژوهش و منابع دیجیتال سازمان در پاسخ به این سوال که در میان آثار ارسال شده، موضوع پژوهشی درباره فلسطین و غزه وجود دارد یا خیر؟ گفت: در سال گذشته یکی از کتاب‌هایی که در حوزه اسلام شناسی برگزیده شد، مربوط به حوزه مطالعاتی کتاب‌های درسی دانشگاهی فلسطین و ارتباط آن با رژیم صیهونیستی بود که این کتاب در هفته کتاب مورد بررسی قرار گرفت. و با توجه به اینکه جشنواره دریافت‌کننده آثار است و سفارشی برای پژوهش و طرح‌های پژوهشی ندارد، امسال تنها یک کتاب تاریخی در حوزه تاریخ معاصر به صورت تاریخ شفاهی مربوط به خاطرات یک شخصیت حوزه فلسطین به نام «منیر شفیق» دریافت شده است.

حمایت‌های صورت گرفته از برگزیدگان جشنواره‌های پیشین پژوهش از دیگر سوالات مطرح شده در این نشست بود که معاون پژوهش و منابع دیجیتال سازمان به آن پاسخ گفت: تقدیر از برگزیدگان در سال‌های گذشته به اختتامیه جشنواره محدود می‌شد. اما در جشنواره سیزدهم این تقدیرها در سه سطح برگزیده نفر اول، برگزیده نفر دوم و شایسته تقدیر انجام شد. در همین راستا یکی از طرح‌هایی که سال گذشته مطرح شد و امسال محقق شد، فراهم آوردن بستری برای ارائه طرح‌های پژوهشی یا رساله‌های دکتری، کارشناسی ارشد و کتاب‌هایی بود که سال گذشته امتیاز آورده بودند که معرفی و بررسی «کتاب‌های درسی دانشگاهی درباره فلسطین-رژیم اشغالگر قدس: سیاست‌های آموزش و دانش در غرب» در هفته کتاب در همین راستا انجام شد. در بخش تاریخ شفاهی، یکی از فعالیت‌های جدی که انجام شد تعیین تکلیف مصاحبه‌های تاریخ شفاهی بود که در سازمان ثبت و ضبط شده بودند که ساماندهی آنها نیز در حال انجام است. در بخش علم اطلاعات هم پژوهش‌هایی مربوط به مدیریت اطلاعات نیز دریافت شده است.

آینده‌پژوهی مسائل سازمان نیازمند نگاه عمیق پژوهشگران است

در ادامه سعیده اکبری داریان مشاور معاون پژوهش و منابع دیجیتال و دبیر چهاردهمین جشنواره پژوهش سازمان اسناد و کتابخانه ملی گفت: در این دوره از جشنواره ۱۴۱ اثر به دبیرخانه جشنواره ارسال شده که نسبت به سال گذشته ۴۵ درصد افزایش داشته است. علت افزایش تعداد آثار بخاطر بسترهای ویژه اطلاع رسانی بود که در نظر گرفتیم. یکی از این بترها سامانه جشنواره است که به صورت مستقل هم امکان دریافت آثار را داشت و هم اطلاع‌رسانی‌ها جشنواره از این طریق انجام می‌شد. برگزاری نشست‌های حمایت از آثار برگزیده سیزدهمین دوره و نیز تغییر جایگاه دبیرخانه جشنواره از اداره کل به معاونت جشنواره و اینکه دبیرخانه مستقلی به این امر اختصاص داده شد، از دیگر دلایل رونق گرفتن این جشنواره است.

وی افزود: امسال برای نخستین‌بار مضمون اصلی جشنواره را با عنوان «هوش مصنوعی و آینده پژوهش» طراحی کردیم؛ چون که آینده پژوهش در سایه هوش مصنوعی از یک سو تغییرات شگرف و مسیری پر از ابتکارات و تحولات فراگیر است و از سوی دیگر دارای چالش‌ها و آسیب‌هایی قابل پیش‌بینی است. در این بین هوش مصنوعی نیز قابلیت‌های بی‌نظیری در تحلیل داده و بهینه‌سازی فرآیندها و تصمیم‎‌گیری‌ها و تحول در کسب و کارها دارد. لذا آینده پژوهی مسائل سازمان با محوریت هوش مصنوعی نیازمند نگاه عمیق پژوهشگران است که این امر آینده پرباری را برای سازمان در پی خواهد داشت.

مشاور معاون پژوهش و منابع دیجیتال و دبیر چهاردهمین جشنواره پژوهش با اشاره به اینکه آثار دریافتی در قالب ویژه جشنواره یعنی «هوش مصنوعی و آینده پژوهش» فقط در سه حوزه تحول دیجیتال در کتابخانه‌ها و آرشیوها، پردازش زبان طبیعی، روش‌های نوین بازیابی اطلاعات بوده، افزود: با توجه به اهمیت این سه حوزه و نیز اهمیت محتوای آثار دریافتی، تلاش می‌کنیم در رویداد مستقلی این آثار مورد بررسی قرار گیرند.

اکبری ایجاد زمینه مشارکت دانشگاه و سازمان را از دیگر اهداف انتخاب قالب ویژه جشنواره عنوان کرد و گفت: منظور از زمینه مشارکت، نه در قالب رسمی و استاد و دانشجو بلکه در قالب مصاحبت و مشاورت است.