مستندی با همکاری وودی آلن درباره وودی آلن/ نظر منتقدان چیست؟

در نیم قرن اخیر تلاش‌های متعددی شده تا بتوان تصویری از وودی آلن را در قالب رسانه ارایه کرد؛ از کمیک استریپی که از سال ۱۹۷۶ تا ۱۹۸۴ توسط استوارت همپل نوشت و ترسیم شد تا کتاب‌های متعددی که درباره این هنرمند خلق شده است. در این میان چندین فیلم مستند هم ساخته شده است.

مستند «مرد وحشی بلوز» محصول ۱۹۹۷ به کارگردانی باربارا کوپل یکی از آنهاست و دیگر مستندهای آلن شامل مستند تلویزیون کابلی «وودی آلن: یک زندگی» در سال ۲۰۰۲ به کارگردانی ریچارد شیکل منتقد فیلم تایم است که مصاحبه‌های آلن را با کلیپ‌هایی در هم آمیخته است.

در سال ۲۰۱۱ شبکه پی‌بی‌اس، در قالب مجموعه «استادان آمریکایی» مستندی با عنوان «وودی آلن: یک مستند» به کارگردانی رابرت بی واید تولید کرد که از حضور خود آلن در کنار شماری از چهره‌های مطرح زندگی‌اش بهره گرفته است.

«وودی آلن: یک مستند» یک مینی سریال مستند تلویزیونی محصول ۲۰۱۱ به کارگردانی رابرت بی واید درباره کمدین و فیلمساز وودی آلن است. این فیلم که بخشی از سریال «استادان آمریکایی» در PBS بود، حرفه آلن به عنوان یک کمدین استندآپ، نویسنده کمدی، کارگردان فیلم و نویسنده فیلم را دربرگرفته است. در شصت و چهارمین دوره جوایز پرایم تایم امی، این سریال ۲ نامزدی دریافت کرد: برای سریال‌های مستند برجسته و برای کارگردانی یک برنامه مستند.

این سریال کوتاه ۲ قسمتی دوران کودکی آلن را در برمی‌گیرد که در یک خانواده بزرگ یهودی نزدیک بروکلین، نیویورک در دهه ۱۹۳۰ زندگی می‌کرد تا کار خود را در گرینویچ ویلج به عنوان یک کمدین استندآپ شروع و به عنوان نویسنده کمدی در کنار مل بروکس، کارل راینر، نیل سایمون و لری گلبارت در برنامه «نمایش شما از سید سزار» کار کند. همچنین درباره فیلم‌های کمدی اولیه آلن، موفقیت او با کسب جوایز متعدد برای «آنی هال» (۱۹۷۷) و شهرت او به‌عنوان نویسنده و کارگردان، و همچنین اوج و فرودهای زندگی حرفه‌ای و شخصی او در هفت دهه منتهی به آخرین فیلمش [در آن زمان] «نیمه شب در پاریس» (۲۰۱۱) صحبت می‌کند.

بسیاری از هنرمندان، مورخان و منتقدانی در این برنامه حضور دارند و درباره وودی آلن صحبت کرده‌اند که دایان کیتون، دایان ویست، اسکارلت جوهانسون، پنه لوپه کروز، ماریل همینگوی، میرا سوروینو، نائومی واتس، جولی کاونر، لوئیز لیزر، اوون ویلسون، آنتونیو باندراس، جان کیوزاک، جاش برولین، شان پن، کریس راک، لری دیوید، مارتین اسکورسیزی، دیک کاوت، آنت اینسدورف، لئونارد مالتین، ریچارد شیکل، جولیت تیلور، گوردون ویلیس و ویلموس زیگموند از آن جمله‌ هستند.

«وودی آلن: یک مستند» مستندی ۳ ساعت و ۱۲ دقیقه‌ای در ۲ قسمت در ۲۰ نوامبر ۲۰۱۱ پخش شد. این مستند وودی آلن را در صحنه فیلمبرداری فیلمش دنبال می‌کند و در حالی که از مکان‌های کودکی‌اش بازدید می‌کند به بروکلین بازمی‌گردد.

ماشین تحریری که بیشترین لذت‌ها را برای بشر خلق کرد

فیلیپ فرنچ منتقد گاردین در این باره نوشت:

اگرچه رابرت واید به تازگی فیلم بریتانیایی «چگونه دوستان را از دست بدهیم و مردم را بیگانه کنیم» و پیش از آن فیلم «شب مادری» را با اقتباس از کتاب کرت وونگات ساخت، اما تخصص واید مستندسازی درباره کمدین‌های آمریکایی است و او در این فیلم جذاب به جایگاه اصلی خود بازگشته است. این فیلم یک نسخه سینمایی از یک برنامه تلویزیونی ۲ قسمتی است که وودی آلن را در اطراف نیویورک دنبال می‌کند و هم‌زمان گروه زیادی از دوستان، همکاران و ناظران تحسین کننده، زندگی و کار او را مرور می‌کنند.

فیلم با دوران کودکی شاد او در بروکلین به عنوان پسر بسیار دوست داشتنی والدینی یهودی از طبقه متوسط پایین در اوایل دهه ۱۹۴۰ شروع می‌شود و تا ۲۰۱۱ که او در حال بهبودی و بازگشتی پس از دوران انتقادی با باکس آفیسی موفق برای پرفروش‌ترین فیلم او تا به امروز «نیمه شب در پاریس» است، تمام می‌شود. آلن در شکلی خوب، بامزه، صریح و متواضع دیده‌می‌شود، در حالی که افشاگری‌های شگفت‌انگیزی از تمام جنبه‌های زندگی او وجود دارد؛ گزیده‌هایی که به خوبی از فیلم‌ها و مصاحبه‌های تلویزیونی او انتخاب شده‌اند و نگاهی اجمالی به آن ماشین تحریر المپیا، یک مدل آلمانی، که آلن با آن از زمانی که حدود ۶۰ سال پیش در نوجوانی آن را خرید، تمام کلماتی را که نوشته روی کاغذ آورده است. آیا پس از قلم شکسپیر، هیچ ابزاری جز این ماشین تحریر توانسته است لذت بیشتری برای بشر خلق کند؟

سبک آلن مانند کارگردان قهرمانش اینگمار برگمان، به طور پیوسته در طول دوره‌های متمایز که تحت سلطه تعدادی از زنان الهام‌بخش بود - با دایان کیتون، میا فارو و بعدا اسکارلت جوهانسون - جلو رفته است. فیلم محوری «آنی هال» است که در آن آلن از یک نویسنده-کارگردانی که فیلم‌هایش از مجموعه‌ای از طرح‌های کمیک درخشان که کنار هم قرار گرفته بودند، به یک سینمای واقعی تبدیل شد که بر اساس شخصیت و حال و هوا شکل می‌گرفت و یک ژانر جدید و بسیار تأثیرگذار ایجاد می‌کرد. فیلم کمدی واید در ۲ ساعت، زمینه‌های زیادی را پوشش می‌دهد و ما را از حذفیاتش کمی ناراضی می کند (به عنوان مثال، هیچ اشاره ای به باب هوپ یا گروچو مارکس نمی‌شود). با این حال با جدایی دردناک از میا فارو (که البته تا حدودی جنون‌آمیز است) مواجه می‌شود. در هر حال فیلمی نیست که بخواهید از دست بدهید.

سازنده فیلم‌های بزرگی که در آزمون زمان مقاومت کرده‌اند

آلن هانتر منتقد اکسپرس چنین نوشته است:

«ودی آلن: یک مستند» فیلم بسیار جذاب رابرت بی واید ممکن است هر آنچه را می‌خواستید در مورد وودی بدانید به شما نگوید، اما از نظر پوشش حرفه‌ای او، کار بی‌نظیری انجام می‌دهد.

یک مصاحبه طولانی و متواضعانه با آلن در قلب فیلمی قرار دارد که مملو از تصاویر آرشیو قدیمی (از جمله آلن مضطرب در رینگ بوکس با یک کانگورو) و مصاحبه‌های روشنگرانه با دایان کیتون، تونی رابرتز، ماریل همینگوی و دیگران است.

آلن از این نظر دوست‌داشتنی است که هر یک از موفقیت‌های او یک حادثه خوشایند بوده و او فیلم‌های بزرگی ساخته است که در آزمون زمان مقاومت کرده‌اند. میا فارو در این فیلم یک غایب قابل توجه اما به سختی غافلگیر کننده است که شما را تشنه می‌کند تا دوباره به موارد مورد علاقه شخصی مانند «منهتن» و «برادوی دنی رز» مراجعه کنید.

با لبخند بزرگی روی لبم تماشا کردمش

پیتر بردشاو منتقد گاردین با دادن ۳ ستاره از ۵ ستاره به این مستند نوشته است:

یک مستند جدید همه چیزهایی را دارد که همیشه می‌خواستید درباره وودی بدانید؛ اما می‌ترسید فقط در مورد یک چیز بپرسید.

این نسخه سینمایی از یک مستند PBS که ابتدا در زمان بیش از ۳ ساعت پخش شد مطالعه‌ای صمیمی، محبت‌آمیز، گرم و بی‌غل وغش درباره کمدین و فیلمساز بزرگ وودی آلن، به کارگردانی رابرت بی واید، مستندسازی است که کارگردانی فیلم «اشتیاق خود را مهار کن» اثر لری دیوید را بر عهده داشت. این فیلم دارای تصاویر جذابی از پشت صحنه کارگردانی آلن در لوکیشن، استودیو، کار در مجموعه ویرایشی و همچنین مطالب باشکوهی در مورد دوران کودکی و اوایل زندگی وودی است که به اندازه رمان فیلیپ راث متقاعد کننده است.

من این فیلم جذاب را با لبخند بزرگی روی لبم تماشا کردم. فکر نمی‌کنم کسی که عاشق آلن یا سینما باشد، بتواند کار دیگری انجام دهد. دیدن او در حال نوشتن روی کاغذهای زردش یا زدن چکش‌های ماشین تحریری که از دوران نوجوانی داشته، تقریباً حیرت‌آور است. در سینمای آمریکای پس از جنگ نمی‌توان داستانی الهام‌بخش‌تر از او یافت: نابغه کمدی که به‌عنوان نویسنده‌ای در روزنامه‌ها شروع به کار کرد، سپس یک استندآپ کمدین شد و پس از آن فیلم‌سازی که بر حق مولف اصرار داشت بدون اینکه نیازی به آن داشته باشد و کسی که مبشر استادان سینمای اروپا شد.

با گفتن همه اینها، واید نشان می‌دهد که از درگیر شدن با رسوایی بزرگ سون-یی، لحظه‌ای وحشتناک در سال ۱۹۹۲ که مشخص شد وودی آلن با دختر خوانده شریک زندگی‌اش میا فارو رابطه دارد، اعصاب خود را از دست داده است. احساسی که باعث آسیب کارمایی شد و پس از آن، می‌توان گفت، کار او از دست رفت. این ماجرا می‌تواند روشن کننده کار بی‌وقفه او باشد، اما واید اهمیتی به بحث در مورد این مسایل نمی‌دهد. همسرش سون-یی بسیار دقیق و گذرا مورد بحث قرار می‌گیرد و یک مونتاژ از صفحات اول هفته‌نامه‌های زرد دیده می‌شود و آلن با ملایمت می‌گوید که مردم حق دارند هر نظری که دوست دارند، داشته باشند. در واقع، به این سوال، یک جواب بسیار باز داده شده است. آیا این فیل در اتاق نشیمن است؟ خوب، وودی آلن ممکن است عاشق زن اشتباهی شده باشد، اما به نظر می‌رسد که این رابطه از آن زمان کاملاً پایدار بوده و شاید دیگر حرفی برای گفتن نباشد.

بخشی از لذت تماشای این فیلم، دیدن افرادی است که در تیتراژ فیلم‌هایی که با آنها بزرگ شده‌ایم، نام‌های افسانه‌ای بوده‌اند، افرادی مانند جک رولینز که همراه چارلز اچ جوفه فقید مدیر وودی آلن بودند و سپس تهیه کننده اجرایی از همان روزهای اول. با لتی آرونسون خواهر آلن و تهیه کننده او از اوایل دهه ۹۰ نیز مصاحبه می‌شود. این مستند لذت بخش است، هر چند خیلی زیر سطح نمی‌رود.

فیلمی که در اوج تمام می‌شود

دیو کالون از تایم آوت که به فیلم ۴ از ۵ ستاره داده درباره فیلم نوشته است:

این مستند تلویزیونی ۲ قسمتی از مجموعه «استادان آمریکایی» درباره وودی آلن که توسط رابرت بی واید، تهیه‌کننده و کارگردان «شوق خود را محدود کنید» ساخته شده، حاصل یک تلاش مشترک با وودی است (که به طور غیرمعمولی از مصاحبه خوشحال به نظر می‌رسد)، بنابراین او را در خانه می‌بینیم (ماشین تحریری را که به قیمت ۴۰ دلار در ۱۶ سالگی خریده است نشان می‌دهد)، روی تختش می‌نشیند و می‌نویسد و بیرون خانه دوران کودکی‌اش در بروکلین ایستاده است.

مصاحبه شوندگان درجه یک هستند - دایان کیتون، مارتین اسکورسیزی، شان پن - کلیپ‌ها یادآور وودی در بهترین حالت او هستند و فیلم از ساخت «شما با یک غریبه قد بلند و سبزه‌رو ملاقات خواهید کرد» اشاره‌ای به کار بعدی دارد. گفته می‌شد وودی از کارگردانی دست کشیده است. زمان زیادی از جدایی وودی از میا فارو نمی‌گذرد (اگرچه او از عمومی شدن زندگی خصوصی خود خوشش نمی‌آید و واید آنقدر معقول است که نظر وودی را تأیید کند). موفقیت «نیمه‌شب در پاریس» در گیشه باعث می‌شود که این مستند با اوج تمام شود. حتی اگر اوون ویلسون «پاریس» را در عنوان فیلم بیان نکند.

۲۲۰۵۷