مرور رسانه‌های روسی؛ نویسندهٔ محبوب و سرشناسی که کرملین او را «تروریست» اعلام کرد

ولادیمیر پوتین معتقد است وضعیت روسیه چه در عرصهٔ نظامی چه اقتصادی و چه بین‌المللی بسیار بهتر از غرب است و «هرچه سریع‌تر غرب این موضوع را درک کند، کمتر متضرر می‌شود». در همین حال پوتین به شهروندان روس گفت پولدار بودن اصلاً خوب نیست و همزمان گزارش شده میلیاردها روبل به «کارشناسانی» پرداخت می‌شود که در داخل و خارج کرملین را تبلیغ می‌کنند. «تروریست» اعلام شدن بوریس آکونین، نویسندهٔ مشهور روسی، دیگر موضوع رسانه‌ها در هفتهٔ اخیر بود.

تغییر لحن رئیس‌جمهور روسیه

بسیاری متوجه شده‌اند ولادیمیر پوتین که برای نخستین بار از آغاز جنگ روسیه علیه اوکراین طی نشستی چندساعته به پرسش‌های گلچین‌شدهٔ خبرنگاران و شهروندان روس پاسخ داد، فرصت را غنیمت شمرد تا به غرب نیز پیام بفرستد. درحالی‌که به‌عقیدهٔ ولادیمیر پوتین، روسیه از لحاظ اقتصادی و نظامی قوت گرفته، اختلاف‌ها در غرب نیز رو به افزایش نهاده به‌ویژه در پی آن که ضدحملهٔ اوکراین به نتیجه نرسید.

برخلاف سخنرانی‌های پیشین پوتین که همواره با تهدیدهای علنی یا تلویحی و یادآوری توانمندی‌های هسته‌ای و موشکی روسیه همراه بود، لحن رئيس‌جمهور روسیه در پرسش و پاسخ هفتهٔ گذشته تهدید‌آمیز نبود بلکه او به‌دفعات بر این موضوع تأکید کرد که غرب هرچه زودتر شروط روسیه را بپذیرد، هزینهٔ کمتری خواهد ‌پرداخت.

اطمینان از این‌که روسیه در اوکراین و به‌وساطت این «پیروزی» در مقابله با غرب به اهداف خود می‌رسد، متعاقباً در دیدار رئیس‌جمهور روسیه با نظامیان روس نمایان‌تر هم شد. در اصل ولادیمیر پوتین دیدگاه خود نسبت به جایگاه نوین روسیه در عرصهٔ بین‌الملل را ارائه کرد که از سه عنصر کلیدی ساخته شده:

• اول، ارزش‌های سنتی که از رکن سیاست داخلی به سیاست خارجی نیز گسترش یافته و روسیه در تلاش است به یک الگوی محافظه‌کار برای سایر کشورها از جمله کشورهای غربی تبدیل شود؛
• دوم، بازی معرفی کردن روسیه به عنوان مدافع عدالت. جنگ در غزه به پوتین این فرصت را داد تا تهاجم روسیه به اوکراین را تقریباً انسان‌دوستانه توصیف کند؛
• سوم، ساختن تصویری از روسیه به‌عنوان یک کشور واقعاً مستقل، دارای اقتصاد مستقل و سیستم سیاسی باثبات که حول یک اجماع ژئوپلیتیکی خاص ادغام شده و استوار بر ارتش قوی و نهادهای امنیتی و جامعه‌ای محفوظ از نفوذ ایدئولوژیک خارجی. در این راستا، پوتین اروپایی‌ها را خطاب قرار می‌دهد و از آن‌ها دعوت می‌کند که استقلال ژئوپلیتیک از آمریکا را برگزینند.

کارشناسان مورد حمایت کرملین چه کسانی هستند؟

گزارش جدید خبرنگاران تحقیقی «پروئکت» به صاحب‌نظران و تحلیلگرانی اختصاص یافته که در کنفرانس‌های بین‌المللی به نمایندگی از روسیه و تلویزیون ملی این کشور حضور دارند. بسیاری از آن‌ها از کشورهای دیگر به روسیه آمده‌اند و در واقع براساس این گزارش، کرملین بسیار علاقمند است تا کارشناسان طرفدار ولادیمیر پوتین شهروندان کشورهای خارجی باشند.

یکی از این کارشناسان دیمیتری سیمیس فرزند کنستانتین سیمیس و دینا کامینسکی، مدافعین سرشناس حقوق بشر و شهروند آمریکاست. برخلاف والدین خود که از مخالفان سرسخت حکومت در دورهٔ اتحاد شوروی بودند، دیمیتری اغلب در کنار ولادیمیر پوتین دیده می‌شود و سؤالات از پیش هماهنگ‌شده از رئيس‌جمهور روسیه می‌پرسد.

او سردبیر نشریهٔ انگلیسی‌زبان «نشنال اینترست» است که رسانه‌های نزدیک به کرملین اغلب به مقالات آن استناد می‌کنند و به‌تازگی مجری یک برنامه در کانال یک تلویزیون روسیه شده. از اسنادی که به دست «پروئکت» رسیده حقوق او به عنوان مجری این برنامه حدود نیم میلیون دلار در سال است.

در بخش دوم، این گزارش به «باشگاه والدای» می‌پردازد که از زمان تأسیس در سال ۲۰۰۴ کارشناسان آن «شیپور کرملین» بوده‌اند و در ابتدا هدفش این بود تا به وساطت کارشناسان بین‌المللی که برای نشست‌های آن دعوت می‌شدند، «غرب را شیفتهٔ صداقت و دانایی رئيس‌جمور روسیه کند».

«البته به‌مرور شمار کارشناسان غربی نسبت به سال‌های اول نصف شد‌ و نمایندگان کشورهای دوست از آسیا و آفریقا جای آن‌ها را گرفتند؛ به همان نسبت علاقهٔ ولادیمیر پوتین برای گفتگو با کارشناسان کم شد و اکنون باشگاه والدای شبیه به میدانی برای کنفرانس مطبوعاتی رئیس‌جمهور روسیه شده.»

از گزارش «پروئکت» چنین برمی‌آید که سرگئی کاراگانوف از کارشناسان ارشد «باشگاه والدای» که به یکی از منتقدین سرسخت غرب تبدیل شده و چندی پیش در مقاله‌های پرسروصدا خواهان حملهٔ اتمی روسیه به غرب شده بود، صاحب آپارتمانی در ونیز است و دختر وی همراه با همسر بریتانیایی‌اش در هنگ‌کنگ زندگی می‌کنند.

در حالی‌که «باشگاه والدای» برای تقویت وجههٔ روسیه در عرصهٔ بین‌المللی فعالیت می‌کند، «انستیتوی تحقیقات اجتماعی» و «بنیاد توسعهٔ جامعهٔ مدنی» مهم‌ترین پژوهشکده‌های کرملین برای مخاطبان داخلی‌ است. اولی با سرگئی کرینکو رئیس پیشین روس‌اتم و مسئول کنونی سیاست‌های داخلی در دفتر ریاست‌جمهوری و دومی از سوی کنستانتین کوستین که پیش‌تر عهده‌دار این سمت در کرملین بود مرتبط هستند.

این دو پژوهشکده روایات کرملین را بازنشر می‌کنند؛ رسانه‌های زیر نظر کرملین همانجا جویای نظر کارشناسان هستند. به گزارش «پروئکت»، میلیاردها دلار برای حمایت مالی از این «پژوهشکده‌ها» هزینه می‌شود و از چند سال پیش کانون‌های ملی‌گرایان افراطی مانند باشگاهی که توسط آلکساندر دوگین تأسیس شده نیز مورد حمایت مالی کرملین قرار گرفته‌اند.

تحقیق جدید «پروئکت» دربارهٔ کسانی است که در رسانه‌ها از حمایت همه‌جانبهٔ جامعهٔ روسیه از ولادیمیر پوتین صحبت می‌کنند و بابت آن از کرملین پول هنگفت دریافت می‌کنند.

ادامهٔ سرکوب به دلیل مخالفت با جنگ

در روزهای اخیر بوریس آکونین که میلیون‌ها نسخه از کتاب‌هایش به زبان‌های مختلف ازجمله فارسی به فروش رفته، به دلیل مخالفت خود با جنگ علیه اوکراین در روسیه تروریست اعلام شد.

کتاب‌فروشی‌های روسیه از فروش کتاب‌هایش خودداری کردند و هنگام بازرسی از دفتر ناشرش فایل‌های مرتبط با کتاب‌های این نویسنده ضبط شد. یک نمایندهٔ دوما با حضور در تلویزیون ملی بوریس آکونین را دشمن روسیه خواند که باید سربه‌نیست شود.

نام اصلی این نویسندهٔ این نویسندهٔ گرجستانی‌الاصل گریگوری چخارتیشویلی است که علاوه‌بر ترجمهٔ ادبیات ژاپنی به زبان روسی، بیش از صد کتاب تاریخی و جنایی‌ نوشته است.

رمان‌های عزازیل (راز توطئه)، نیرنگ و قتل در لویاتان از معروف‌ترین کتاب‌های او در بازار ترجمه در ایران است.

این نویسنده از سال ۲۰۱۴ مقیم بریتانیاست و یکی از صدای‌های بلند اپوزیسیون روسیه به شمار می‌رود، با این حال تا همین اواخر کتاب‌هایش در روسیه همچنان پرفروش بود.

اما هفتهٔ گذشته تماس تلفنی دو «پرنکستر» طرفدار کرملین با دو نویسنده سرشناس رویداد بی‌سابقه‌ای را شکل داد. پرنکسترها شخصیت‌هایی هستند که با تظاهر به این‌که شخص دیگری‌اند، هدف‌های خود را به‌اصطلاح دست می‌اندازند.

این دو با تظاهر به به‌نمایندگی از مسئولان اوکراینی با دمیتری بیکوف و بوریس آکونین نویسندگان معروف روس تماس گرفتند و جویای نظر آن‌ها دربارهٔ جنگ روسیه علیه اوکراین شدند.

از فایل‌های صوتی منتشرشده چنین برمی‌آید که هر دو نویسنده مخالفت شدید خود با این جنگ را ابراز می‌کنند و بوریس آکونین اضافه می‌کند که در جمع‌آوری پول برای کمک به ارتش اوکراین مشارکت می‌کند.

پس از آن کمیتهٔ تحقیق روسیه این نویسنده را به‌دلیل نشر اکاذیب دربارهٔ ارتش روسیه و حمایت از تروریسم تحت تعقیب قرار داد و همان روز نام او را به فهرست «تروریست‌ها» در روسیه اضافه کرد.

از راست: دمیتری بیکوف و بوریس آکونین، نویسندگانی که پرنکسترها با آن‌ها تماس گرفتند

در تحولی دیگر، استانیسلاو کوزلوفسکی مدیرعامل ویکی‌مدیا روسی، سازمان غیرانتفاعی که مسئول ویرایش مقاله‌های ویکی‌پدیا به زبان روسی بود، از انحلال این سازمان و اخراج خود از دانشگاه مسکو پس از ۲۵ سال تدریس خبر داد. از آغاز جنگ روسیه علیه اوکراین این سازمان چند بار به دلیل آن‌چه «انتشار اطلاعات کذب» اعلام شد، جریمه شد و از سوی نهادهای ناظر در روسیه متهم است که باعث «تحریک روسیه‌هراسی» است.

«روسیه‌هراسی» قرار است به فهرست جرایم کیفری افزوده شود. لایحهٔ حاوی تقاضای مجازات «افراد مسئول نقض حقوق روس‌زبانان و شهروندان روسیه و تخریب بناهای یادبود مرتبط با فرهنگ و تاریخ روسیه» مراحل پایانی هماهنگی و تصویب خود در دوما را می‌گذراند.

مؤلف این لایحه اعلام کرد به درخواست شخصی ولادیمیر پوتین آن را تدوین کرده است. قرار است مقررات جدید به زیرمجموعهٔ قوانین کیفری روسیه که مرتبط با «جنایات علیه حقوق و آزادی‌های کلیدی بشر» است، اضافه شود.

از گزارش سازمان حقوق بشر «مموریال» برمی‌آید که ظرف یک هفته پنج نفر به فهرست زندانیان سیاسی افزوده شده‌اند؛ مجازات یا شرایط ۱۷ نفر که به دلیل مخالفت با حکومت و جنگ زندانی هستند، سخت‌تر شده است.

صاحب کانال تلگرامی «معترضین دانشگاه مسکو» به دلیل یادداشت‌های ضدجنگ به هشت سال و نیم زندان محکوم شد. پروندهٔ او از تازه‌ترین پرونده‌های جنجالی در روسیه است.

رشد اقتصادی همزمان با افزایش اضطراب و نگرانی

در روزهای اخیر رئيس‌جمهور روسیه اذعان کرد اکثر شهروندان روس درآمدشان به‌سختی برای نان شب‌شان کافی است اما به‌گفتهٔ وی، «سختی لازم است چراکه آدم را به مقابله وامی‌دارد و باعث می‌شود برای آن‌چه به دست می‌آورد، ارزش قائل باشد». بر پایهٔ این منطق به گفتهٔ ولادیمیر پوتین پولدار بودن اصلاً خوب نیست و از آن‌جا که کودکان پولدارانی که «شمار آن‌ها در روسیه بسیار است» مجبور نیستند با سختی‌ها مقابله کنند، متضرر می‌شوند.

در آستانهٔ انتخابات ریاست‌جمهوری، بسیاری از افراد از دهک‌های پایین درآمدی در جامعه و همچنین بستگان کسانی‌که در اوکراین جنگیده‌اند، از دولت یارانه می‌گیرند. مطابق آمار رسمی، رفاه عمومی در روسیه از ابتدای سال حدود پنج درصد افزایش یافته اما از گزارش‌ها برمی‌آید اکثر شهروندان همچنان پول کافی ندارند تا پس‌انداز کنند یا خریدهای اساسی انجام دهند و رشد درآمدشان فقط اجازه داده کیفیت خورد و خوراک‌شان را تا حدی بهبود بخشند.

تحقیقات نشان می‌دهد به‌رغم بهبود نسبی وضعیت اقتصادی، اضطراب و نگرانی‌ از آینده در میان گروه‌های مختلف اجتماعی شدت یافته و ۳۹ درصد می‌گویند از افسردگی رنج می‌برند (این آمار در میان افراد ۱۸ تا ۲۴ ساله به رقم ۷۵ درصد می‌رسد).

مطابق داده‌های آکادمی علوم روسیه خوشبخت‌ترین افراد در روسیه کسانی‌ هستند که تحصیلات دانشگاهی ندارند اما دارای درآمد بالا هستند، در شهرهای کوچک زندگی می‌کنند و اوقات فراغت خود را به تماشای تلویزیون می‌گذرانند - «به عبارت دیگر، پولدار، کندذهن و توسط پروپاگاندا شستشوی مغزی شده‌».