آمریکا قطعنامه شورای امنیت بر سر جنگ غزه را وتو نکرد اما آتش‌بس هم نشد؛دعوا بر سر واژه‌ها برای چیست؟

پس از تأخیرهای فراوان، شورای امنیت سازمان ملل روز جمعه قطعنامه‌ای را تصویب کرد که در آن خواستار تسریع فوری کمک‌ها به غیرنظامیان غزه شد، اما خبری از درخواست‌های اولیه برای «تعلیق فوری خصومت‌ها» بین اسرائیل و حماس دیده نمی‌شود.

این قطعنامه با ۱۳ رای موافق و دو رای ممتنع آمریکا و روسیه به تصویب رسید.

 اینکه چرا ۱۵ کشور عضو شورای امنیت تا کنون نتوانسته‌ بودند بر سر صدور یک قطعنامه برای کم کردن از تلفات غیرنظامیان به توافق برسند به واژگان به کار رفته در متن‌های پیشنهادی ارتباط دارد. 

تغییر نحوه بیان و واژگان به کار رفته در متن جدید مبنی بر اتخاذ «گام‌های فوری» برای زمینه‌چینی برای «توقف پایدار خصومت‌ها» به جای عبارت «تعلیق فوری»، در تصمیم ایالات متحده برای حمایت از قطعنامه نقش اساسی داشت.

اعضای شورا روز پنجشنبه پشت درهای بسته در مورد پیش‌نویس قطعنامه اطلاح شده تشکیل جلسه داده بودند، ولی رأی‌گیری را به تأخیر انداختند تا بتوانند با پایتخت‌های خود در مورد تغییرات آن با هدف اجتناب از وتوی دوباره ایالات متحده مشورت کنند. 

تغییرات عمده در قطعنامه تازه چیست؟

بر اساس متن پیش‌نویس این قطعنامه که صبح روز جمعه منتشر شد بند اصلی که همه اختلاف‌های پیشین بر سر آن بود یعنی درخواست برای «تعلیق فوری خصومت‌ها برای دسترسی ایمن و بدون مانع به کمک های بشردوستانه و اتخاذ گام‌های فوری برای توقف پایدار خصومت‌ها» از این قطعنامه حذف گردید.

در عوض متن جدید خواستار «اقدامات فوری برای اجازه دسترسی ایمن و بدون مانع به کمک‌های بشردوستانه و همچنین ایجاد شرایط برای توقف پایدار خصومت‌ها» است. این گام ها تعریف نشده است، اما در همین حد هم می‌توان گفت که این اولین اشاره شورای امنیت به «توقف خصومت‌ها» خواهد بود.

به کانال تلگرام یورونیوز فارسی بپیوندید

متن جدید درخواست قبلی سازمان ملل برای «نظارت انحصاری بر تمام محموله‌های کمک‌های بشردوستانه ارسالی به غزه که از طریق مسیرهای زمینی، دریایی و هوایی» از سوی طرف‌های خارجی ارائه می‌شود را حذف کرده است.

به جای آن از آنتونیو گوترش، دبیرکل سازمان ملل متحد خواسته شده «یک هماهنگ کننده ارشد در امور بشردوستانه و بازسازی [غزه]» انتصاب کند تا کمک‌های ارسالی خارجی به غزه را «تسهیل و هماهنگی» کند و «نظارت و راستی‌آزمایی» کند که آیا این کمک‌ها کالاهای بشردوستانه هستند یا خیر.

از این رو، از هماهنگ‌کننده خواسته می‌شود که «ساز و کاری» برای تسریع کمک‌ها ایجاد کند و از طرف‌های درگیر – اسرائیل و حماس – نیز می‌خواهد که با هماهنگ‌کننده همکاری کنند.

با این تغییر اسرائیل می‌تواند نظارت بر کمک‌های ارسالی را تا حدودی از دست ندهد.

دیگر تغییر عمده‌ای که در این متن آمده است این است که «همه موارد نقض قوانین بین المللی بشردوستانه، از جمله تمام حملات بی‌رویه علیه غیرنظامیان و متعلقات آن‌ها، همه خشونت‌ها و خصومت‌ها علیه غیرنظامیان، و همه اقدامات تروریستی» باید محکوم شوند را حذف می‌کند.

چه مواردی از پیش‌نویس قبلی همچنان بدون تغییر مانده است؟

در عین حال، قطعنامه جدید خواستار آزادی فوری و بدون قید و شرط همه گروگان‌ها است و بر تعهدات طرف‌هایی که تحت قوانین بین‌المللی قرارد دارند، از جمله تعهد حفاظت از غیرنظامیان و زیرساخت‌های حیاتی برای بقای آن‌ها تاکید می‌کند.

این پیش‌نویس بر تعهد تزلزل ناپذیر شورای امنیت نسبت به چشم انداز راه حل دو دولتی که به موجب آن دو کشور دموکراتیک اسرائیل و فلسطین در کنار هم در صلح در مرزهای امن و شناخته شده زندگی می‌کنند، تاکید می کند.

همچنین، این پیش‌نویس قطعنامه بر اهمیت یکپارچگی نوار غزه با کرانه باختری تحت حاکمیت حکومت خودگردان فلسطین تاکید می‌کند.

موضع ۱۵ کشور عضو شورای امنیت و آرایش آن‌ها در مورد قطعنامه‌های پیشین چه بوده است؟

این هفتمین قطعنامه‌ شورای امنیت است که از زمان آغاز جنگ در تلاش برای یافتن نوعی توافق برای پایان دادن به خونریزی ارائه می‌شود.

برای تصویب قطعنامه در شورای امنیت، دست‌کم ۹ عضو از ۱۵ عضو شورای امنیت سازمان ملل باید به آن رای مثبت دهند و هیچ یک از پنج عضو دائم این شورا - ایالات متحده، روسیه، چین، فرانسه و بریتانیا - نباید این قطعنامه را وتو کنند. 

کشورهای آلبانی، برزیل، اکوادور، گابن، غنا، ژاپن، مالت، موزامبیک، سوئیس و امارات اعضای غیردائم کنونی شورای امنیت هستند.

شورای امنیت سازمان ملل در طول جنگ به شش قطعنامه دیگر رای داده بود و پنج قطعنامه از آن را به دلیل عدم اجماع بین کشورها تصویب نکرده است. در زیر به این موارد اشاره می‌کنیم:

تلاش اول به ابتکار  روسیه، ۱۶ اکتبر: از ۱۵ عضو، چهار کشور فرانسه، ژاپن، بریتانیا و ایالات متحده به اولین پیش‌نویس پیشنهادی از سوی روسیه رای منفی دادند. انتقاد اصلی آن‌ها این بود که پیش‌نویس اصلا نامی از حماس نیاورده بود و اقدامات حماس محکوم نشده بود. این پیش نویس در آن زمان خواستار آتش بس فوری بود.

تلاش دوم به ابتکار برزیل، ۱۸ اکتبر: برزیل متن پیش نویس دوم را در ۱۸ اکتبر پیشنهاد کرد. این بار اقدامات حماس محکوم شده بود و خواستار توقف‌های بشردوستانه بود و اتفاقا آرای قاطع موافق را هم به دست آورد، اما ایالات متحده این قطعنامه را وتو کرد. لیندا توماس گرینفیلد، سفیر ایالات متحده دلیل وتوی آمریکا را اینگونه عنوان کرد که در قطعنامه به حق دفاع از خود اسرائیل اشاره نشده است.

تلاش سوم به ابتکار روسیه، ۲۵ اکتبر: روسیه در ۲۵ اکتبر پیش نویس دیگری را پیشنهاد کرد که خواستار «آتش بس بشردوستانه و آزادی گروگان‌های حماس» بود. با این حال، باز هم این قطعنامه حماس را محکوم نکرد. فقط چهار نفر از اعضا رای مثبت دادند. بریتانیا در مورد این پیش‌نویس گفت متن پیشنهادی روسیه «حق دفاع از خود اسرائیل» را به رسمیت نشناخته است.

تلاش چهارم به ابتکار ایالات متحده، ۲۵ اکتبر: پس از این ایالات متحده همچنین پیش‌نویس قطعنامه‌ای را در ۲۵ اکتبر رونمایی کرد که خواستار «وقفه بشردوستانه» به جای آتش بس شد. ده عضو به این قطعنامه رای مثبت دادند اما دو عضو دائم شورای امنیت یعنی روسیه و چین این قطعنامه را وتو کردند.

تلاش پنجم به ابتکارمالت، ۱۵ نوامبر: شورای امنیت سازمان ملل سرانجام در ۱۵ نوامبر قطعنامه‌ای به رهبری مالت به تصویب رساند که خواستار «وقفه‌های بشردوستانه و ارسال کمک به غزه» شد. اینجا بود که ایالات متحده، بریتانیا و روسیه رای ممتنع دادند و ۱۲ کشور به آن رای مثبت دادند.

تلاش ششم به ابتکار امارات عربی متحده، ۸ دسامبر: قطعنامه پیشنهادی بعدی را امارات عربی متحده مطرح کرد که برای برقراری آتش‌بس در نوار غزه بود و با وجود کسب ۱۳ رای موافق در شورای امنیت با وتوی آمریکا به عنوان عضو دائم شورا روبرو شد.

به فیسبوک یورونیوز فارسی بپیوندید

در این فواصل، اردن موضوع عدم توانایی شورای امنیت در تصویب قطعنامه را به صحن علنی مجمع عمومی سازمان ملل کشاند و در ۲۷ اکتبر قطعنامه غیرالزام‌آوری که خواستار «آتش‌بس فوری در غزه در کنار دسترسی بدون مانع به کمک‌های بشردوستانه» در منطقه محاصره شده بود را از این مجمع گرفت. این قطعنامه از اسرائیل خواست تا درخواست خود برای تخلیه شمال غزه را پی گیرد.

مجمع عمومی سازمان ملل متحد بار دیگر با تشکیل جلسه در تاریخ  ۱۲ دسامبر در جلسه اضطراری خود قطعنامه‌ای را مبنی بر درخواست آتش‌بس فوری در غزه با ۱۵۳ رای موافق در مقابل ۱۰ رای مخالف و ۲۳ رای ممتنع به تصویب رساند. مجمع عمومی سازمان ملل در قطعنامه روز سه‌شنبه از همه طرف‌های درگیر جنگ در غزه خواسته است تا با پیروی از قوانین بین‌المللی آتش‌بس فوری برقرار کنند.

دعوا بر سر چیست؟

برای اینکه به تفاوت واژگان مختلف در مورد پایان درگیری‌ها پی ببریم ابتدا لازم است به مفاهیم مختلف و بار معنایی آن‌ها بپردازیم که در مورد اسرائیل و حماس با چهار مفهوم «آتش‌بس،» «انقطاع خشونت‌ها،» «متارکه جنگ،» و «وقفه بشردوستانه» رو برو هستیم.

آتش‌بس / Ceasfire: مفهوم «آتش‌بس» اساسا به این معنی است که جنگ متوقف می‌شود. آتش‌بس منوط به توافق همه طرف‌ها است و معمولاً شامل یک فرآیند رسمی سیاسی با ذکر تعهدات طرفین برای کاهش تنش مانند کنار گذاشتن سلاح‌ها یا تغییر موقعیت نیروها است. آتش‌بس به معنی استقرار صلح در کل منطقه جغرافیایی است که در آن جنگ در جریان بوده است و نتیجه آن ممکن است منجر به استقرار دائمی صلح بین دو طرف شود. خب تا به این جای کار که به نظر می‌رسد اسرائیل و حماس با برقراری آتش‌بس به این معنی نیستند.

استقرار آتش‌بس فی نفسه یک گزینه بلندمدت به حساب می‌آید که از سوی ایالات متحده، بریتانیا و سایر کشورهایی که از حق اسرائیل برای دفاع از خود با ادامه جنگ خود علیه غزه حمایت می کنند، فعلا پذیرفتنی نیست. 

در مقابل، آنتونیو گوترش، دبیرکل سازمان ملل متحد علناً خواستار «آتش‌بس فوری بشردوستانه» است  و حتی برای اولین بار دست به دامن استفاده از ماده ۹۹ منشور سازمان ملل شد.

توقف خصومت‌ها / Cessation of hostilities: بسیاری از این اصطلاح به عنوان مترادف آتش‌بس استفاده می‌ کنند. با این حال، توقف خصومت‌ها عموماً کمتر می‌تواند ساختارمند باشدو خبری از پیگیری موضوعاتی مانند اهداف، جدول زمانی، امنیت و نظارت نیست.

توقف خصومت‌ها صرفا طرفین را قادر می سازد تا از درگیری فاصله بگیرند تا گامی برای گفتگو و شاید حرکت به سمت آتش‌بس پایدار پدید آيد. از این منظر، توقف خصومت‌ها را می توان به عنوان یک پله بالقوه برای پایان دادن به جنگ در نظر گرفت.

متارکه جنگ / Truce: این گزینه همچون نشان دادن پرچم سفید وسط یک درگیری است. اصطلاح متارکه جنگ ضعیف‌تر از انقطاع خصومت‌ها است و شامل مذاکره رسمی طرفین نیست. صرفا ممکن است طرف‌های درگیر تصمیم گرفته باشند پس از نبردهای فشرده اندکی به خودشان استراحت دهند.

واژه متارکه جنگ ماهیتا طوری است که ممکن است در طول یک درگیری ما بارها شاهد متارکه جنگ باشیم، مضافا اینکه برخلاف آتش‌بس که همه مناطق جغرافیایی را دربر می‌گرفت، متارکه جنگ ممکن است گاهی اوقات در چند منطقه خاص اعمال شود.

وقفه بشردوستانه / Humanitarian pause: وقفه بشردوستانه به توقف موقت جنگ، صرفاً به دلایل بشردوستانه اشاره دارد. وقفه ها گاهی محدود به یک منطقه جغرافیایی خاص می‌شود تا در آن فعالیت‌های بشردوستانه انجام شود. معمولاً برای یک دوره معین، یک وقفه می تواند چند ساعت طول بکشد.

• چرا آنتونیو گوترش برای اوضاع غزه به ماده ۹۹ منشور سازمان ملل استناد کرد؟
• جنگ اسرائیل و غزه در سازمان ملل؛ آیا گره‌ای که به دست شورای امنیت کور شد در مجمع عمومی باز می‌‌شود؟

قطعنامه‌های شورای امنیت از این جهت مهم هستند که از نظر قانونی الزام آورند، اما در عمل بسیاری از طرف‌ها ترجیح می‌دهند که درخواست‌های این شورا برای اقدامات خاص را نادیده بگیرند. در طرف دیگر قطعنامه‌های مجمع عمومی هستند که از نظر قانونی الزام‌آور نیستند اما فشارسنج خوبی برای سنجش افکار جهانی هستند.