چرا «بوی جوی مولیان» در یادها ماند؟

محمد دهقانی با اشاره به ماجرای شعر «بوی جوی مولیان آید همی، یاد یار مهربان آید همی» رودکی که در «چهارمقاله» نظامی عروضی آمده می‌گوید: چون مردم قصه و داستان دوست دارند، داستان این شعر باعث شده بیشتر در یاد مردم بماند. این شعر توسط خواننده‌ها هم خواتده شده و بعدها هم در کتاب‌های درسی وارد شد.

به گزارش ایسنا، چهارم دی‌ماه به عنوان «روز بزرگداشت رودکی» در تقویم نام‌گذاری شده ‌است. او را پدر شعر فارسی می‌خوانند و  یک سلسله القاب برایش به‌کار می‌برند؛ از آدم‌الشعرا، سلطان‌الشعرا، شاعر سبحان دستگاه، سرحلقه اساتید متقدمین و کاروان‌سالار شعرا گرفته تا صاحبقران شاعری و نوادر فلکی.

آگاهی ما از زندگی شاعران بزرگ بسیار اندک و با داستان‌هایی آمیخته است که معمولا مردم هر روزگاری درباره انسان‌های مهم و مشهور می‌سازند و رواج می‌دهند. آنچه شاید با اطمینانی نزدیک به یقین درباره رودکی می‌توان گفت این است که در سال‌های میانی عمر به دربار سامانی پیوسته و در دوران فرمان‌روایی امیر نصربن ‌احمد به اوج بهره‌مندی و شهرت رسیده و در سال‌های پایانی عمر گرفتار درماندگی و نابسامانی شده و در سال ۳۲۹ قمری(قرن چهارم) در زادگاه خود درگذشته است.

  یکی از مشهورات درباره رودکی، نابینا بودن اوست که او را برخی نابینای مادرزاد خوانده‌ و برخی هم معتقدند که  بر اثر شکنجه، بینایی‌اش را از دست داده است. یکی دیگر از مشهورات درباره رودکی روایتی است که از قصیده «بوی جوی مولیان» وجود دارد.

در این زمینه بیشتر بخوانید:

پدر شعر فارسی کیست؟

چرا رودکی پدر شعر فارسی است؟

محمد دهقانی، نویسنده و پژوهشگر در گفت‌وگو با ایسنا با بیان اینکه سال‌ها پیش در مقدمه کتاب «رودکی؛ پدر شعر فارسی» درباره چرایی این موضوع به‌صورت مفصل گفته است، اظهار کرد: رودکی اولین شاعر فارسی‌زبان نبود، از این‌ حیث به او پدر شعر فارسی می‌گوییم که مشهورترین شاعر یا به ‌عبارت ‌دیگر نخستین شاعر مشهور آن دوره است که شعرهایی از او باقی‌ مانده است.

 او با بیان این‌که حدود هزار بیت شعر از رودکی باقی ‌مانده، افزود: تعداد کمی شعر از رودکی باقی ‌مانده اما همین تعداد کم، تقریباً همه شعرهایش، شاهکار و شعرهای خوبی هستند. البته در تذکره‌ها و جاهای دیگر به رودکی اشاره شده و نوشته‌اند که او شاعر بسیار بزرگی بوده است.

 دهقانی با اشاره به این‌که رودکی آدم‌الشعرا یا پدر شعر فارسی محسوب می‌شود، ادامه داد: قبل از رودکی هم شاید ده‌ها و صدها شاعر بودند که از برخی چند بیتی باقی ‌مانده و از برخی یک بیت نیز باقی نمانده است؛ اما نامشان به‌عنوان شاعر در کتاب‌ها و تذکره‌ها آمده است.

چرایی شهرت شعر «بوی جوی مولیان»
 

این پژوهشگر ادبی درباره این‌که در میان شعرهای باقی‌مانده رودکی به نظر قطعه «بوی جوی مولیان آید همی» مشهورتر است و در یادها مانده؛ اما به گفته او همه شعرهای رودکی شاهکار هستند، درباره شهرت این قطعه گفت: خب این شعر ترانه است. بنان و خواننده‌های دیگر این شعر را خوانده‌اند و طبعاً مشهور شده است والا تنها شعر خوب رودکی فقط این سروده نیست. مسلماً شعرهای دیگرش هم بسیار عالی است
 

او در ادامه درباره این‌که آیا واردشدن این شعر در کتاب‌های درسی جدای از اجرایش توسط خواننده‌ها به شهرت آن کمک کرده است، گفت: یکی از دلایل این موضوع، داستانی است که درباره این شعر در «چهارمقاله» نظامی عروضی سمرقندی آمده است. مردم ایران داستان و قصه خیلی دوست دارند. معلوم نیست ماجرای این شعر در «چهارمقاله» حقیقت داشته باشد؛ به نظرم به‌احتمال زیاد به آن شکل واقعیت ندارد؛ زیرا تعداد افسانه‌ها در «چهارمقاله» نظامی عروضی زیاد است. به‌هرحال چیزی در خاطره مردم بوده که این قصه‌ها ساخته شده است و چون مردم قصه و داستان دوست دارند، داستان این شعر باعث شده بیشتر در یاد مردم بماند. بعدها هم این سروده در کتاب‌های درسی وارد شد.
 

او سپس با اشاره به مطالبی که درباره رودکی نوشته شده که دلیلی بر بزرگی این شاعر است، بیان کرد: سعید نفیسی کتاب پربرگی راجع‌به رودکی با عنوان «محیط زندگی و احوال و اشعار رودکی» نوشته است؛ البته بیشتر اطلاعات نفیسی ربط مستقیمی به رودکی ندارد، از تاریخ و جغرافیا و کشاورزی و محصولات آن سرزمین نوشته است. بسیاری از مطالب کتاب نفیسی را می‌توانیم حذف کنیم؛ زیرا ربطی به رودکی و شعرش ندارند؛ اما به‌قدری رودکی اهمیت داشته که نفیسی کتاب پرصفحه‌ای درباره او بنویسد.

 دهقانی درباره این‌که آیا در سال‌های اخیر کتابی درباره رودکی نوشته شده است، گفت: کار تازه‌ای در این زمینه به آن معنا ندیده‌ام. کار تازه‌ای در حوزه رودکی صورت نگرفته است.

 

روز بزرگداشت چه اهمیتی دارد زمانی که...

 او درباره روز بزرگداشت رودکی در تقویم کشورمان نیز با بیان این‌که به این مسائل اهمیتی نمی‌دهد، گفت: اینکه برای رودکی روزی داشته باشیم یا نداشته باشیم یا برای شاعر دیگری مهم نیست. این موضوع اهمیت دارد که شعر رودکی و فرهنگی که او نمایندگی‌اش را می‌کرد چقدر در زندگی امروز مردم مطرح و زنده است. اگر در زندگی باشد، چه اشکالی دارد روزی در تقویم به نام رودکی باشد؟ خیلی هم خوب است؛ اما اگر شعر رودکی مطرح نباشد حتی اگر همه روزها هم روز رودکی باشد، فرقی نمی‌کند و درواقع به یک امر فرمایشی و تشریفاتی تبدیل می‌شود.
 

او خاطرنشان کرد: اگر از مردم درباره رودکی بپرسید، متوجه این موضوع خواهید شد. اغلب شعری از رودکی نمی‌دانند مگر شعر «بوی جوی مولیان»؛ اگر از مردم بپرسید و بخواهید شعری را از رودکی به‌جز این شعر بخوانند اغلب نمی‌دانند، خود این کار را کرده‌ام و اگر بدانند «بوی جوی مولیان» است و چیز دیگری یادشان نیست؛ بنابراین زمانی که کسی در جامعه‌ای حضور ندارد، هر روز هم بزرگداشت بگیریم، امری تشریفاتی و فرمایشی می‌شود.

فرهنگی که رودکی نماینده‌اش بود
 

دهقانی درباره «فرهنگی که رودکی نماینده‌اش است» نیز توضیح داد: رودکی به دوره‌ای که یکی از نادر دوره‌های طلایی تاریخ ایران است، مربوط می‌شود؛ دوره پادشاهی نصر بن احمد سامانی. زمانی که او به سلطنت رسید، یک کودک بود و شش یا هفت سال بیشتر نداشت. در جوانی نیز به بیماری سِل مبتلا شد و درگذشت. این دوره حدود ۳۰ سال طول کشیده و این پادشاه تا سال ۳۳۰ هجری قمری سلطنت می‌کند. رودکی پرورده این دوره و پرورنده این دوره است؛ یعنی فرد مؤثری در پرورش فکری مردمان قلمرو سامانی یعنی ماوراءالنهر و خراسان بوده است.

  او در ادامه درباره ویژگی‌های این دوره گفت: خردگرایی یکی از ویژگی‌های این دوره است و این ویژگی به‌عنوان میراث به فردوسی می‌رسد و در شاهنامه تجلی پیدا می‌کند. همچنین خردگرایی در شعر دیگر شاعران هم‌دوره رودکی مانند ابوشکور بلخی و شاعران دوره غزنوی دیده می‌شود. می‌توان گفت آن زمان، روحیه خردگرایی زنده بوده است.
 

او افزود: یک نوع مثبت‌گرایی در آن دوره نسبت به دنیا و کار دنیا وجود داشته و در این دوره از دنیاگریزی و زهدگرایی که در دوره‌های بعد به‌خصوص در عرفان تجلی پیدا می‌کند، خبری نیست. البته رودکی هم اشعاری دارد که نشان‌دهنده تمایل زاهدانه اوست؛ اما این تمایل به‌صورت خیلی طبیعی برای انسان‌ها ممکن است پیش بیاید و در شعر رودکی غلبه ندارد؛ یعنی نوعی نگاه مثبت به زندگی و امید به آینده در شعرهای او دیده می‌شود.

دهقانی سپس گفت: عشق که در دوره‌های بعد به‌صورت ماورایی درمی‌آید، در شعر رودکی خیلی انسانی و طبیعی است که این ویژگی دیگر اوست. حتی نسبت به دین نیز نگاه متعادل و انسانی دارد. این‌ ویژگی‌های کلی را در شعرهای کمی که از رودکی باقی ‌مانده، می‌بینیم. رویکرد رودکی به اینکه کتاب «کلیله‌ودمنه» را به شعر درآورد (الان بیت‌های کمی از این کتاب باقی‌ مانده است) و انتخاب این کتاب معنای بسیاری دارد. به تعبیر من «کلیله‌ودمنه» نوعی سیاست‌نامه است. نگاه سیاسی به جهان داشتن، چیزی است که در دوره رودکی وجود داشته و در دوره‌های بعد کم‌کم تضعیف می‌شود و از بین می‌رود. البته سیاست‌نامه‌نگاری داریم؛ ولی خیلی‌ خیلی کمتر است.

  انتهای پیام