جایزه جلال آل احمد باعث رشد شاخه مستندنگاری شده است

 به گزارش گروه فرهنگی خبرگزاری دانشجو به نقل از روابط عمومی خانه کتاب و ادبیات ایران، جایزه ادبی جلال آل احمد که شانزدهمین دوره‌اش در حال برگزاری است، به عنوان یکی از جوایز معتبر ادبی در ایران، راهی به سوی غنای ادبیات داستانی، نقد ادبی و مستندنگاری در زبان فارسی گشوده است. این جایزه اکنون در جایگاهی قرار گرفته که می‌تواند فارسی‌نویسان سراسر گیتی را زیر چتر خود گرد آورد. به همین دلیل ناشرانی که بویژه در کشور افغانستان مشغول به انتشار کتاب‌های فارسی هستند، تمایل دارند تا آثار خود را در این جشنواره عرضه کنند.

مسعود امینی، مدیر موسسه پژوهشی بایسنغر در هرات اعتقاد دارد که می‌توان با تغییر شرایط شرکت در جایزه ادبی جلال آل احمد شمولیت این جایزه را گسترش داد. با او گفت‌وگویی داشته‌ایم که در ادامه می‌خوانید. درباره موسسه بایسنغر نیز باید گفت که: این موسسه که از سال ۱۳۹۶ فعالیت خود را آغاز کرد، در عرصه تحقیقات و مطالعات ادبی، تاریخی و هنری، حفظ و نگهداشت بنا‌های تاریخی، نشست‌های علمی، همایش‌ها، نکوداشت بزرگان و مناسبت‌های دینی، تاریخی و میهنی، ترجمه، ویرایش و آماده‌سازی کتب و… فعالیت دارد. گردآوری اسناد، دست‌نوشته‌ها، نسخه‌های خطی، سکه‌ها و صنایع دستی قدیمی از دیگر برنامه‌های مؤسسه است. مؤسسه کتابخانه‌ای غنی بالغ بر ۲۵۰۰ عنوان کتاب دارد و تاکنون بالغ بر ۱۵۰۰ جلد کتاب به این کتاب‌خانه اهدا شده است.

مؤسسه همچنین نشریه‌ای با نام «نامه بایسنغر» را هر سال یک شماره منتشر می‌کند. این مجله به نشر مطالبی و مقالات در خصوص تاریخ و فرهنگ هرات می‌پردازد. از جمله کتاب‌های منتشر شده موسسه بایسنغر نیز می‌توان به این عناوین اشاره کرد: «هرات در دوره صفویان»، «دودمان کرت هرات: دین و سیاست در ایران سده‌های میانه»، «فتح طوایف جمشیدی؛ سفرنامه ایش مراد ابن آدینه محمد العلوی»، «خاطرات یک آموزگار»، «فضایل القرآن» ابوعبید قاسم بن سلّام هروی ترجمه خاموش هروی، «سال‌های سرخ هری»، «چریک‌های سر برهنه»، «بازی‌های محلی هرات»، «مطایبات حاجی اسماعیل سیاه» و دیگر کتاب‌هایی از این دست.

اهمیت جایزه جلال در چه مواردی است؟

مسعود امینی درباره اهمیت جایزه جلال گفت: جایزه جلال از چند جهت می‌تواند حایز اهمیت باشد؛ نخست اینکه نام یکی از بزرگان ادب فارسی یعنی جلال آل‌احمد را زنده نگه می‌دارد. این جایزه کمک می‌کند تا بتوان در اعصار مختلف بزرگانی، چون جلال و یا پیروانی از مکتب او را داشته باشیم. پس چنین جوایزی در زنده نگه داشتن نام بزرگان نقش دارد.

وی افزود: وجه دوم اهمیت این جایزه در تشخیص انواع ادبی است. در دستورالعمل جایزه جلال ذکر شده که این جایزه در داستان بلند و کوتاه، نقد ادبی و مستندنگاری فعالیت دارد. یکی از راه‌هایی که می‌توان وضعیت این انواع ادبی را بررسی کرد، پژوهش در این جایزه است. یعنی شما در هر دوره می‌بینید که در حوزه مستندنگاری یا نقد ادبی چه رشدی داشته‌ایم یا اینکه این انواع کلا در جهت رشد هستند یا خیر؟ به عنوان مثال من با دقت در دوره‌های مختلف جایزه به این نتیجه رسیده‌ام که مستندنگاری رشدی ۹۰ درصدی را در این سال‌ها تجربه کرده است؛ بنابراین موسسات و نهاد‌های فرهنگی می‌توانند با بررسی جایزه جلال رشد‌ها را دریافته و کمبود‌ها را مرتفع سازند.

امینی ادامه داد: وجه سوم اهمیت در این است که به طور کل جوایزی، چون جایزه جلال نویسندگان را ترغیب کرده و به ادامه راه‌شان امیدوار می‌سازد. این نکته البته به گسترده بودن چتر این جایزه بستگی دارد. هرچه شمولیت این جایزه بیشتر باشد، برای نویسندگان خوب است و آن‌ها را ترغیب می‌کند. با دقت در دوره‌های مختلف این جایزه شاهد هستیم که تعداد نویسندگان افزایش چشمگیری کرده است. البته بیشتر شدن تعداد نویسندگان هر جامعه عوامل مختلفی دارد و یکی از آن‌ها وجود جوایز ادبی معتبر است.

امینی در بخش دیگری از این گفتگو درباره حضور نویسندگان فارسی زبان دیگر کشور‌ها در جایزه جلال گفت: اگر ما چتر جوایزی، چون جلال را گسترده‌تر کنیم و شمولیت بیشتری به آن بدهیم، می‌توان امیدوار بود که این جوایز میان همه فارسی‌نویسان جهان مقبولیت پیدا می‌کند. جوایز ادبی فارسی نباید خود را محدود کنند. افغانستان و تاجیکستان هم مانند ایران مهد زبان فارسی هستند: فردوسی در ایران بوده، حنظله بادغیسی در افغانستان فعلی و رودکی در مرز‌های فعلی تاجیکستان. زبان فارسی محدود به مرز‌های سیاسی فعلی ایران نمی‌شود. پس اگر چتر این جوایز گسترده‌تر شوند، اتفاقات خوبی خواهند افتاد، اما در همین وضعیت فعلی هم جایزه جلال اهمیت بسیاری دارد.

مدیر موسسه پژوهشی بایسنغر به پیشنهاد برداشتن یک قید از شرایط شرکت در جایزه جلال اشاره کرد و گفت: به نظرم لزوم انتشار کتاب در ایران برای شرکت در جایزه، مانع از حضور فارسی زبانان در بیرون از جغرافیای سیاسی ایران می‌شود. در این صورت است که نمی‌توان کتابی را که در تاجیکستان یا افغانستان یا دیگر نقاط جهان به زبان فارسی منتشر شده در این جایزه شرکت داد.

وی اضافه کرد: در دوره نهم جایزه جلال رهنورد زریاب، حسین فخری، علی موسوی و سیامک هروی با داستان‌های خود از افغانستان در آن دوره شرکت داشتند. از این حیث که ما جایزه بین المللی در زبان فارسی نداریم و کشور ایران امروزه طلایه‌دار زبان فارسی است توقع می‌رود چتر این جایزه بازتر شده و شمولیت بیشتری پیدا کند.

امینی در بخش دیگری از سخنان خود به یک ارزش مهم در زبان فارسی اشاره کرد و ادامه داد: یکی از ارزش‌های زبان فارسی گستردگی و تعدد گویندگان به این زبان است. به همین دلیل می‌توان شرایط شرکت در جایزه جلال را به سمتی برد که همه نویسندگان از سراسر گیتی بتوانند در آن شرکت کنند. پس برای برطرف کردن خلا ناشی از کمبود جایزه ادبی بین‌المللی برای فارسی‌زبانان می‌توان محدودیت شرکت در این جایزه ادبی را برداشت. حتی بخش‌های آن را نیز باید گسترده‌تر کرد و فی المثل بخش ترجمه، تاریخنگاری و حتی شعر را نیز به آن اضافه شود. درست است که خود جلال شعری نسرود، اما بالاخره منتقد ادبی هم بود.

وی همچنین با اشاره به نام برخی از کتاب‌های منتشر شده در موسسه تحت مدیریت خود گفت: موسسه پژوهشی بایسنغر تاکنون ۲۴ کتاب مهم در زمینه فرهنگ و ادب هرات و به طور کل خراسان بزرگ را منتشر کرده است. برخی آثار موسسه را می‌شد در جایزه جلال شرکت داد. به عنوان مثال در بخش مستندنگاری ما کتاب «سال‌های سرخ هری» را داریم و «خاطرات یک آموزگار» و... به شرطی که این آثار با جغرافیای خود ما بررسی شوند. در حوزه نقد ادبی هم کتاب‌هایی، چون «سبک شناسی شعر دوره ملوک آل کرت و آل غوریان هرات» و «شعر مقاومت افغانستان» نوشته زنده‌یاد فضل‌الله زرکوب که خلا تحقیقات در شعر مقاومت افغانستان تا سال ۱۳۷۱ را برطرف کرده و در نوع خود بی‌نظیر است. گویا تا دوره ششم تاریخنگاری از بخش‌های این جایزه بوده که برداشته شده است. ما نیز در این حوزه کتاب‌های «فتح طوایف جمشیدی»، «تاریخ ملوک کرت» و... را داریم. در زمینه ترجمه نیز برخی کتاب‌ها را از زبان‌های انگلیسی، آلمانی و ترکی جغتایی به فارسی ترجمه کرده‌ایم. کتاب‌های موسسه چشمگیرند و امیدوارم با گسترده‌تر شدن آغوش جایزه جلال، بتوانیم در ادامه کتاب‌های خود را در این جایزه شرکت دهیم.