چاپ مطالعه‌ای جامعه‌شناختی در ادبیات داستانی ایران

به گزارش خبرنگار مهر، کتاب «از نابهنگامی حیات تا سترون‌سازی خیال؛ مطالعه‌ای جامعه‌شناختی در ادبیات داستانی ایران» نوشته محمدحسین دلال رحمانی به‌تازگی توسط انتشارات ققنوس منتشر و راهی بازار نشر شده است.

کتاب پیش‌رو به نسبت خیال و زندگی در ادبیات داستانی پسامشروطه ایران می‌پردازد و این‌بررسی را از آن‌مقطع تا روزگار معاصر انجام می‌دهد. نسبت زندگی با متن ادبی یکی از موضوعات و دغدغه‌مندی‌های محمدحسین دلال رحمانی در این‌کتاب است و تلاش کرده در آن، موقعیت‌های تاریخی اجتماعی این‌مساله را مورد بحث و بررسی قرار دهد. او می‌گوید بر همین‌اساس، به فرم‌ها و استراتژی‌های ادبی که در مطالعات جامعه‌شناسی ادبیات نادیده گرفته‌ شده‌اند پرداخته است.

«از نابهنگامی حیات تا سترون‌سازی خیال» از منظر چارچوب نظری در قالب جامعه‌شناسی ادبیات و اندیشه‌های افرادی چون لوکاچ، لوسین گلدمن، بوردیو و باومن قرار می‌گیرد. یکی از کارهای دلال رحمانی در اثر پیش‌رو این است که ویژگی‌های عقلانیت تراژیکی را تشریح کند که از فهم حماسی عصر پیشامشروطه متمایزند. ظهور چنین‌فهمی در کتاب پیش‌رو به موقعیت‌های اجتماعی خاصی نسبت داده می‌شود که صورت‌بندی‌های تازه‌ای از بیان ادبی را پدید می‌آورند. در همین‌بحث است که مولف کتاب می‌گوید قواعد تولید و ارزیابی تازه‌ای در میدان ادبی ظاهر می‌شود که لزوماً ادبی نیستند و بی‌آن‌که موضوع اندیشه باشند، منطق عملکرد یک دوره می‌شوند. با چنین منطقی است که «نابهنگامی حیات»، به مثابه یک فرم اندیشگانی کلان، روایت سوژه از زندگی روزمره را مشروط می‌سازد. سوژه فردیت‌یافته در جهان جزئیات که با مانعی موقت در می‌آویزد و در نهایت ناکام می‌شود. نویسنده این‌کتاب می‌گوید منطق ادبیات داستانی عصر پهلوی در بسیاری از موارد همان الگوی ادبیات مشروطه است که یا تعمیق یافته یا به ضد خود بدل شده است.

کتاب پیش‌رو ۲ بخش اصلی دارد که به‌ترتیب عبارت‌اند از «بخش اول: گشایش» و «بخش دوم: بررسی ادبیات داستانی». بخش اول در حکم مقدمه بحث نویسنده در کتاب است و شامل این‌عناوین می‌شود: نسبت متن ادبی با آگاهی، میدانْ ناآگاهی و استراتژی، صورت‌بندی نظری، تعریف فرم و نسبت آن با امر اجتماعی، مساله تاریخ‌نگاری امر ادبی، اینرسی ظهور و خوشه‌های فرمی، فرم و امر واقع، نسبت گفتمان و ایدئولوژی با تکنیک‌های ادبی، جمع‌بندی مباحث نظری و گشایش فضای تحلیل.

بخش دوم کتاب هم ۵ فصل و یک‌ «کلام آخر» را شامل می‌شود. این‌فصول به این‌ترتیب‌اند: کلیات، ادبیات داستانی تا عصر انقلاب اسلامی، ادبیات داستانی مشروطه، ادبیات داستانی عصر پهلوی، بررسی اجمالی ادبیات داستانی پس از انقلاب.

در قسمتی از این‌کتاب می‌خوانیم:

پیش‌تر گفته شد که ادبیات مشروطه در حوزه داستان‌نویسی در گسست نسبت به گذشته تاریخی ظاهر شد. در حالی‌که تفاوت داستان مشروطه با متون ادبی پیشین قابل توجه بود، ادبیات عصر پهلوی در بسیاری از سطوح چیزی جز ادامه منطقی ادبیات مشروطه نبود. با این‌حال، از همان آغازِ عصر پهلوی نوعی فراموشی درباره ادبیات داستانی مشروطه پدید آمد. از این‌رو، در روزگار آتی نسل اول نویسندگان ادبیات داستانی نه از نویسندگان مشروطه، که از شخصیت‌های مهم عصر پهلوی چون جمالزاده، هدایت، علوی، چوبک، مسعود و غیره تشکیل شد. این‌امر مشخصا در پیوند با تغییر موقعیت روشنفکران ایرانی و فاصله‌گرفتن از خاستگاه‌هایشان بود که احتمالا حامل تقابل روزافزون روشنفکر_نویسنده با دولت و تشدید نابهنگامی حیات بود. به تعبیر دیگر، تغییر فرم‌های ادبی در این‌دوره تاریخی حاصل برهم‌کنش اثر مجموعه‌ای از رخدادهای تاریخی و موقعیت‌های اجتماعی با تحولات درون میدان ادبی بود، رخدادهایی چون تغییر رابطه روشنفکر با حاکمیت سیاسی بالاخص پس از تثبیت دولت مدرن. علاوه بر این، همزمان گستردگی جدی روشنفکران در جامعه ایرانی _ که با گسترش نهادهای آموزشی جدید و نیز اقدام دولت مدرن در فرستادن گسترده دانشجویان به اروپا برای ادامه تحصیل رابطه داشت _ در کنار تثبیت الگوهای رمان‌نویسی و آشنایی عمیق‌تر با جریان‌های ادبی غربی شکل متفاوتی از نوشتن را سامان داد که علی‌رغم مشابهت با ادبیات عصر مشروطه خصایص ویژه خود را پدید آورد.

این‌کتاب با ۳۷۶ صفحه، شمارگان ۴۹۵ نسخه و قیمت ۲۵۰ هزار تومان منتشر شده است.