نمایش آرشیوی از حزب توده برای اولین بار/ مخاطب از دیدن «فرار از قصر» پشیمان نمی‌شود

احسان عمادی کارگردان مستند «فرار از قصر» که اکران آن در سینماهای هنروتجربه آغاز شده است، درباره داستان این فیلم به خبرآنلاین، گفت: مستند «فرار از قصر» ماجرای فرار رهبران حزب توده ایران را از زندان قصر را در آذرماه ۱۳۲۹ روایت می‌کند. «فرار از قصر» از علت به زندان افتادن این افراد آغاز می‌شود، به طراحی نقشه فرار می‌رسد و درنهایت سرنوشت هرکدام را بررسی می‌کند.

او ادامه داد: این مستند به این بهانه دریچه‌ای باز می‌کند که ما بخشی از داستان سیاسی این فراریان را که از اعضای مهم حزب توده و عضو کمیته مرکزی آن بودند و پس از فرار از زندان داستان طولانی‌ای را پشت سر می‌گذارند، بشنویم. از طرف دیگر «فرار از قصر» بخش مهمی از تاریخ سیاسی حزب توده ایران را از نقطه نظر کارگردان روایت می‌کند.

این مستندساز درباره اهمیت ساخت فیلمی که به حزب توده می‌پردازد، عنوان کرد: حزب توده ایران بدون اغراق مهم‌ترین حزب سیاسی تاریخ معاصر ماست؛ بعد از مشروطه حزبی با این قدمت که بیش از نیم قرن فعالیت کند و فراگیری عمیقی میان اقشار مختلف مردم، نخبگان، کارگران و کشاورزان داشته باشد، نمی‌بینیم. این حزب هم همچون تمام احزاب تاریخ سیاسی کشورمان سرنوشت شیرینی نداشت و عاقبت تلخ و غمباری را برای خود رقم زد و عملا از چهار دهه پیش نفوذ و اثرگذاری خاصی میان ایرانیان ندارد.

عمادی درباره مدت زمان ساخت این اثر گفت: ساخت فیلم «فرار از قصر» از وقتی که تصویب شد و در پروسه اجرایی قرار گرفت یعنی وارد پیش تولید رسمی شد تا وقتی که تولید به پایان رسید، نزدیک به یک سال و نیم زمان برد. البته پیش تحقیق‌هایی از این فیلم که منجر به نوشتن طرح آن شد از سال‌های قبل انجام شده بود.

کارگردان «محاکمه» درباره ساخت مستند تاریخی و پژوهش آن توضیح داد: پژوهش بخش عمده و زحمت اصلی فیلم تاریخی را شامل می‌شود؛ پژوهش در اسناد، تصاویر، فیلم‌ها و صداها انجام می‌شود تا پژوهش‌هایی که صحبت با شاهدان زنده و دست‌اندرکاران است. دسترسی به آرشیو مکتوب درباره حزب توده آسان بود و منابع خیلی زیادی در دست داشتم چراکه هم اعضای اصلی حزب خاطرات مفصلی از دوران حضورشان در آن نوشته بودند، هم روزنامه‌های بسیاری در دست داشتم اما از نظر آرشیو صوتی و تصویری، با بحران مضائفی نسب به فیلم‌های قبلی‌ام روبه‌رو شدم چراکه آثار پیشین بیشتر درباره آدم‌هایی بود که یا در دولت، ارتش و دربار کار کرده یا نماینده مجلس بودند که به واسطه مسئولیت‌شان عکس و فیلم و موقعیت در دسترسی داشتند.

عمادی خاطرنشان کرد: در «فرار از قصر» با آدم‌های یک حزب سر و کار داشتم که از ابتدای شروع کار، قدرت‌شان به مراتب در مصدر امور سیاسی رسمی کم‌تر از یک دولتمرد، فرمانده ارتش یا کسی است که در دربار سلطنتی کار می‌کند. از طرف دیگر حزب توده پس از چند سال فعالیت قانونی در ایران، در زمان محمدرضا شاه غیر قانونی اعلام شد و تا زمان انقلاب ۵۷ به‌عنوان یک حزب زیر زمینی فعالیت می‌کرد به همین دلیل برای حفاظت از اطلاعات تا حد ممکن اسناد و مدارکی از خود به جای نمی‌گذاشتند که منجر می‌شد از خود عکاسی نکنند یا عکس‌ها را از بین ببرند.

او افزود: به دلیل این مسائل با بحران جدی برای دسترسی به صدا یا تصویر افراد روبه‌رو شدیم اما مسیر روتینی که برای پژوهش در فیلم‌های قبلی طی کردیم در این فیلم هم انجام شد؛ موسسه مطالعات تاریخ معاصر، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، آرشیو روزنامه و... مورد بررسی قرار گرفتند اما باز هم چیز زیادی به دست نیاوردیم. خوشبختانه موفق شدیم در این فیلم، آرشیوی از تاریخ شفاهی تهیه شده از حزب توده در خارج از ایران که از طرف مراکز و موسسات پژوهشی ایرانی یا غیر ایرانی تهیه شده بود، با دردسر فراوان به دست آوریم و از تصاویر، صداها و فوتیج‌های استفاده شده در آن، تا جایی که موضوع فیلم و محدودیت‌های زمانی اجازه می‌داد، استفاده کردیم.

این فیلمساز تاکید کرد: می‌توانم با قدرت بگویم، دوستانی که برای تماشای فیلم به سینما می‌آیند، فارغ از هر نظری که درباره آن خواهند داشت، با آرشیو خیلی غنی‌ای مواجه خواهند شد؛ صداها و تصاویری را خواهند شنید و دید که پیش از این هیچ جای دیگر منتشر نشده بود. حجم زیادی از این تصاویر هم خوشبختانه، کیفیت قابل قبول یا بالایی دارند که خود ما در پروسه تحقیقات در مواجهه با آن‌ها حیرت کرده بودیم. موقع شروع فیلم، خیلی جدی دغدغه تصویر داشتم اما در پایان با نتیجه قابل قبولی مواجه شدم. این فیلم در مقابل آثار پیشینم، آرشیو تصویری قوی‌تری دارد. البته باید گفت در «فرار از قصر» در کنار آرشیو از تکنیک‌های بصری نسبتا تازه‌ای هم استفاده کردیم که تجربه جدیدی برای من بود. همچنین برخی صحنه‌های مربوط به تاریخ را هم بازسازی کردیم که در فیلم‌های قبلی‌ام دیده نمی‌شود.

کارگردان «فانتزی مشاهیر» در بخش دیگری از صحبت‌هایش درباره علت اکران این فیلم در گروه هنروتجربه گفت: یک مستندساز در ایران انتخاب متعددی برای نمایش فیلمش ندارد، جز موسسه هنروتجربه، امکان نمایش در تلویزیون برای مستندسازان فراهم است، به تازگی نیز برخی پلتفرم‌ها امکان اکران آنلاین مستندها را فراهم کرده‌اند که در این میان هنروتجربه با همه محدودیت‌هایی که مستندساز با آن درگیر است، امکانات بیشتری را برای دیده شدن فیلم در اختیار مستند و مستندساز قرار می‌دهد.

او ادامه داد: پیش از این در سال‌های ۱۳۹۷ تا ۱۳۹۸ یکی از فیلم‌هایم را در گروه هنروتجربه به نمایش گذاشتم، از آن زمان تاکنون وضعیت اکران مستند در ایران و تعداد مخاطبان بالقوه‌اش در نمایش‌های عمومی جهش عمده و بزرگی نداشته است، با این حال امکاناتی که هنروتجربه برای دیده شدن فیلم در اختیار مستندساز قرار می‌دهد، نسبت به تلویزیون و پلتفرم‌ها، امکانات قابل توجهی‌ست؛ از رونمایی‌ای که برای فیلم برگزار می‌شود، نشست‌هایی که احتمالا برای آن در نظر گرفته‌اند، توجهات رسانه‌ای که به فیلم در کانال، مطبوعات و... می‌شود، همچنین از آن جایی که نمایش فیلم در بازه زمانی محدودی اتفاق می‌افتد، شرایطی را به وجود می‌آورد که موج خبری و رسانه‌ای را شاهد باشیم.

این فیلمساز تاکید کرد: مستندساز در درجه اول چیزی بیشتر از دیده شدن فیلم، برایش اهمیتی ندارد، دوست دارد نقدها و نظرات را بشنود یا به‌طور بالقوه روی آدم‌ها، نهادها و مراکزی که به فیلم مربوط می‌شوند، تاثیر بگذارد و امکان این اثرگذاری با اکران در سینما به اوج خود می‌رسد، همه این انگیزه‌ها مستندساز را به نمایش فیلمش برای مخاطب ایرانی، به اکران در گروه سینمایی هنروتجربه سوق می‌دهد.

عمادی در پاسخ به این پرسش که فکر می‌کند مخاطبان چه استقبالی از فیلم داشته باشند، مطرح کرد: هم حدس زدن درباره استقبال از فیلم خیلی سخت است، هم این فیلم در شرایط خاصی درحال اکران است، از نظر زمانی در فصل زمستان و بین ۲ رویداد جشنواره‌ای یعنی «سینماحقیقت» و فجر قرار داریم. از طرف دیگر شرایط تهران مثل آلودگی هوا و ترافیک سنگین به اندازه کافی به آدم‌ها انگیزه برای از خانه بیرون نیامدن و ندیدن یک فیلم مستند را می‌دهد، همچنین حال عمومی جامعه به شکلی نیست که تماشای یک مستند با یک اکران محدود جزو انتخاب‌های اول مردم باشد.

او در پایان بیان کرد: امیدوارم که اتفاقات خوبی برای فیلم «فرار از قصر» در این اکران کوتاه هنروتجربه بیفتد و بتوانیم با شکل‌ها و ابزارهای مختلفی که برای تبلیغات فیلم داریم، بتوانیم افرادی را که مخاطبان بالقوه «فرار از قصر» هستند، از اکران آن باخبر شوند. می‌توانم این قول را بدهم که هرکس به تماشای «فرار از قصر» بنشیند، فارغ از نتیجه‌ تلاش گروه سازنده، از تماشای آن پشیمان نخواهد شد.

۲۲۰۵۷