قبل از دمیدن بر طبل مشارکت سیاسی زنان، باید زمینه مشارکتشان فراهم باشد

گروه اجتماعی خبرگزاری دانشجو- فاطمه محمودی؛ زنان و مشارکت سیاسی عنوان نشستی بود که به همت میز مشارکت سیاسی اندیشکده استقلال و آزادی برگزار شد. رهبر انقلاب در دیدار اخیر خود با اقشار مختلف بانوان به ضرورت و اهمیت مشارکت سیاسی زنان اشاره کردند و این، فعالین حوزه زنان را به گفتگو در این مورد واداشته است.

استفاده ازظرفیت‌های  زنانه، فضای امن و خانواده جهت ریل‌گذاری مشارکت سیاسی زنان

مینو اصلانی رئیس اندیشکده زن و خانواده دانشگاه امام حسین (ع)، اولین سخنران این نشست بود. او ایجاد زمینه‌های مشارکت برای زنان را یک تکلیف حکمرانی دانست و گفت: «برای این مسئله نیازمند ریل‌گذاری هستیم. چه در تصمیم گیری و چه در تصمیم سازی لازم است یک ساختار اجتماعی شکل بگیرد که در این ساختار افزایش تعاملات حضوری و گفتگو محور نیاز است. هر چقدر زمینه تعاملات را برای زنان فراهم کنیم مشارکت بهتر شکل می‌گیرد. در بحث زنان دو چیز خیلی به مشارکت کمک می‌کند؛ احساس و کلمه. زنان همیشه با بهره مندی از این دو ویژگی خاص توانستند سرنوشت افراد را در مسیر رسیدن به سعادت رقم بزنند. حضرت امام هویت زن را برمبنای احساس به رسمیت شناخت که در پیروزی انقلاب نقش داشت در حالیکه غرب این ویژگی را سرکوب می‌کند. زنان می‌توانند با بهره مندی از احساس و کلمه، قدرت روایت را بروز و ظهور بدهند.»

اصلانی مدیریت فضای اخلاقی را یکی از عناصر تاثیرگذار بر مشارکت زنان برشمرد: «زنان در دوره طاغوت به دلیل فضای اخلاقی نامناسب نمی‌توانستند مشارکت کنند. بعد از پیروزی انقلاب این فضا بوجود آمد که حتی نوجوانان هم بتوانند فعالیت اجتماعی داشته باشند. باید این فضا را حفظ کنیم و این احساس را به جامعه منتقل کنیم که این فضای امن همچنان وجود دارد و زنان می‌توانند به دنبال مشارکت باشند. زنان دارای نقش ویژه‌ای در مدیریت بحران‌ها هستند اگر ویژگی سعه صدر زنان در این زمینه را جدی بگیریم به ما کمک می‌کند. زنان یک ویژگی صبوری دارند که می‌توانند محیط‌های بحران خیز و خشونت بار را آرام کنند، اما متاسفانه گاهی این ویژگی‌ها سرکوب می‌شوند.»

خانواده کوچکترین گروه اجتماعی افراد است و جامعه پذیری و تربیت نیز در بستر آن اتفاق می‌افتد. اصلانی در مورد اینکه باید ایجاد زمینه‌های مشارکت از خانواده آغاز شود گفت: «در حال حاضر فردیت در سبک زندگی خانواده‌ها خودش را نشان می‌دهد. اگر می‌خواهیم ریل‌گذاری‌های مشارکت را فراهم کنیم باید در خانواده‌ها هم زمینه هایش را برای فرزندان بخصوص دختران فراهم کنیم. فعالیت برآیند یک تصمیم و هدف‌گذاری است در تمام مراحل تصمیم گیری مشارکت بین اعضای خانواده وجود داشته باشد. الان مشارکت افراد در محله‌ها را تقویت می‌کنند و این خیلی خوب است. اینکه زنان بتوانند تصمیم‌های مربوط به محله را پالایش بکنند و در آن مشارکت کنند. این طرح اسلامی سازی محله‌ها باعث می‌شود که زنان در محله مسئولیت بپذیرند و نقایص محله خود را برطرف کنند. اگر بخواهیم از نقش آفرینی جدی زنان بهره ببریم باید این ویژگی‌ها به رسمیت شناخته شود، ارزش گذاری شود و افراد بتوانند نسبت خود را با آن‌ها پیدا کنند و مسئولیت پذیر شوند.»

نکات مینو اصلانی با اینکه کاملا جدید نبود، اما از زبان او برایم تازگی داشت. احساس می‌کردم تا به حال با این صراحت کسی این نکات را نگفته است. معمولا در حوزه زنان ایده‌های خودمان را با مفاهیم کلان و بزرگ می‌پوشانیم و مشارکت را در ساحت محله و خانواده و استفاده از احساس و کلمه نمی‌آوریم. گویی فکر می‌کنیم این نوعی تقلیل گرایی است در حالیکه می‌تواند گام اول و مهمی برای پا گذاشتن به عرصه مشارکت باشد.

سهم زنان و ایران و جهان از کرسی‌های سیاسی

در ادامه نشست سمیرا نصیرزاده، دیپلمات وزارت خارجه و اداره کل امور حقوق بشر و زنان، به بررسی کمی مشارکت زنان در زمینه دیپلماسی در جهان پرداخت: «در پژوهشی مسئله مشارکت سیاسی در سطح نخبگانی بررسی شده است. یک شاخص تعداد کرسی‌های تصاحب شده توسط زنان و دیگری تعداد سفرای زن است. طبق شاخص اول در ۳۰ کشور جهان در سال ۲۰۲۲ سوئد بیشترین سهم زنان از کرسی‌های پارلمان را دارد و ایران رتبه ۲۹ ام را دارد و ۶ درصد کرسی‌های پارلمان در دست زنان است. وضعیت حضور زنان در دیپلماسی در ۳۰ کشور از مناطق مختلف جهان اینگونه است که کانادا و سوئد رتبه اول و دوم را به خود اختصاص داده اند. این وضعیت از سال ۲۰۱۸ بهتر شد. اما بازهم نشان می‌دهد که در سطح جهانی زنان وضعیت مطلوبی ندارند. در پژوهشی دو منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا و منطقه اروپا بررسی شده است. مشارکت دیپلماتیک زنان در اروپا ۲۸ درصد و در منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا ۱۰ درصد است. در مورد حضور زنان در مجلس هم پایین‌ترین آمار متعلق به خاورمیانه و شمال آفریقا است که ۱۶.۳ درصد در سال ۲۰۲۳ بوده است.»

نصیرزاده ادامه داد: «امام خمینی (ره) گفتند خانم‌ها حق دارند در امور سیاسی دخالت کنند. از سوی دیگر پس از انقلاب اسلامی زمینه‌ها برای مشارکت زنان فراهم شد، اما در عمل آنچنان که شایسته ایران بود تحقق نیافت. در بیانیه گام دوم برای ایجاد تمدن اسلامی مشاکرت همه افراد ضروری است و با مشارکت زنان تسریع خواهد شد. مشارکت زنان ایرانی حتی از برخی کشور‌های مسلمان منطقه هم پایین‌تر است. اتخاذ تصمیماتی برای افزایش کمی مشارکت زنان لازم است. می‌توانیم با اختصاص دادن کرسی‌های خاص زنان در مجلس که توسط مردان قابل تصاحب نیست این وضعیت را تغییر دهیم. این کار را پاکستان هم انجام می‌دهد. اگر ۳۰ کرسی نمایندگی مجلس به بانوان داده شود رتبه ایران که الان در سطح جهانی ۱۷۸ است به زیر ۱۰۰ ارتقا خواهد یافت. طبق نظریه سیاست حضور و مواردی که پژوهشگران اجتماعی زنان مطرح می‌کنند سیاستمداران زن بیشتر علایق زنان را نمایندگی می‌کنند و با این کار زمینه تصویب قوانین در خصوص اولویت شهروندان زن نیز بهتر خواهد شد.»

پس از صحبت‌های نصیر زاده برخی از حضار و سخنران به این نکته اشاره کردند که نمی‌توان این شاخص‌ها را برای ارزیابی معیار قرار داد. در صورتیکه ایران از رتبه خوبی برخوردار نباشد نمی‌توانیم بگوییم پس شاخص توسعه یافتگی ایران پایین است و این نباید موجب ناامیدی ایرانیان شود. نصیرزاده هم تاکید کرد که پژوهش نام برده شده هم در سطح کمی و هم کیفی بوده است که به دلیل تنگی وقت به گفتن آمار بسنده شده است، اما خواه نا خواه این‌ها مواردی است که در سطح جهانی شاخص است و نگاه سایر کشور‌های جهان به ایران و کشور‌های منطقه بر اساس این آمار است که شکل می‌گیرد.

پیش از تذکر سایر مهمان‌ها این جمله از، ولی فقیه نیز در ذهنم نقش بست که در سال ۹۲ فرمودند: «فرض کنید وزیر بهداشت ما یک خانم بود یا معاونین رئیس جمهور مثلا یا بخش‌های مختلف در بینشان بانوان هستند. این از نظرمن اشکالی ندارد. آنچه اشکال دارد افتخار به این است که ما به رخ دنیا بکشیم که ببینید ما دربخش‌های اجرایی اینقدر زن داریم.»

زنان بهتر می‌توانند مسائل مربوط به خود را حل کنند

در ادامه فضه سادات حسینی، پژوهشگر حوزه زنان وخانواده، با برگشت به عقب و با بیان اینکه گرچه فمینیست بحث حق زنان را مطرح می‌کند با دیدن صدر اسلام می‌بینیم که مشارکت وجود داشته است گفت: «بیعت زنان با پیامبر (ص)، هجرت زنان هم از مکه به حبشه و هم از مکه به مدینه، و نقش زنان در امور دفاعی، بخشش ثروت برای اسلام، تنویر افکار عمومی توسط حضرت فاطمه (س) و حضرت زینب (س)، مباهله، امان دادن، مشورت دادن در امور جامعه و آموزش دادن مسائل دینی نمونه‌هایی از مشارکت است. در مورد حرکت‌های زنان تازه مسلمان هم می‌توان از فعالیت‌هایی در پایگاه‌های سیاسی اجتماعی نام برد. این حرکت‌های سیاسی در خصوص همسران پیامبر زنان صحابی و بانوان کربلا بوده است.»

وی در مورد اینکه این مشارکت‌ها به چه صورت است گفت: «زنان در تعیین سرنوشت سیاسی در قالب هایی، چون نهاد قانونگذاری، نهاد قضایی، مدیریت اجرایی، انتخابات، شرکت در تشکل ها، تغییر و اصلاح در حاکمیت و روند‌های موجود، نظارت وکنترل بر مواضع و رفتار حکومت و ... می‌توانند سهم و نقش داشته باشند. در مورد صلاحیت و شایستگی زنان در سهمگیری و ایفای نقش می‌توان یک نمونه پیدا کرد. در رابطه با قدرت و حاکمیت قرآن کریم در آیات ۲۳ تا ۴۴ سوره نمل ماجرای ملکه سبا را بیان می‌کند که از شرک خود به اسلام گرایش پیدا می‌کند. زنی که با عقلانیت بر یک سرزمین حکومت میکند و از آن به یک مثال خوب حاکمیت یاد می‌شود.»

حسینی در ادامه به اهمیت و کارکرد چارچوب‌های اخلاقی در برابر مسائل حقوقی پرداخت و با توجه به بیانات مقام معظم رهبری و علما به اولویت دادن به خانواده نیز اشاره کرد و گفت: «ما یک مسئولیت را نباید فدای نقش‌های دیگر کنیم همانطور که رهبر انقلاب فرمودند که زنان در داخل خانه هم می‌توانند نقش مشارکت سیاسی را ایفا کنند. اما باید توجه کنیم وقتی که زنان درست مشارکت کنند می‌توانند مسائل خود را بهتر حل کنند. اگر زنان در عرصه قانونگذاری و سیاستگذاری با حفظ بنیان خانواده حضور نداشته باشند نمی‌توانند مسائل زنان را حل کنند مثلا یک زن است که میتواند خشونت علیه زنان را درست درک کند.»

اگر بخواهیم حکمرانی مردم پایه محقق شود قاعدتاً باید به حکمرانی زنان هم فکر کنیم

زهره الهیان، نماینده مجلس شورای اسلامی، سخنران بعدی در این نشست بود: «طبق نظررهبری بانوان دارای نگاه ظریف و دقیقی به تحولات سیاسی هستند که جامعه و خانواده را با خود همراه می‌کنند و این در وهله اول منجر به یک مشارکت حداکثری و سپس یک انتخاب صحیح خواهد شد. یک بانویی که در حوزه سیاست ورود می‌کند نمی‌تواند فقط در حوزه سیاسی رشد کرده باشد تا به این به نقطه برسد و باید همه جانبه باشد. نگاه منطقی و عاقلانه به حضور سیاسی زنان کاریکاتوری نیست زنی که هنوز در حوزه‌های دیگر به بلوغ نرسیده باشد نمی‌تواند مشارکت خوبی رقم بزند. پس باید در زمینه‌های دیگر شرایط رشد بانوان را فراهم کرده باشیم. درعرصه‌های اقتصادی،فرهنگی، علمی، معنوی و ... رشد زنان را پس از انقلاب میبینیم قاعدتا بانویی که این بلوغ را کسب می کند ویک کنشگر اجتماعی است در عرصه سیلست هم مشارکت خواهد داشت. امام  فرمودند زنان باید درمقدرات اساسی مملکت دخالت کنند. مشابه این جمله که سال‌ها سرلوحه ما بود را رهبری بیان فرمودند؛ دخالت زنان در امور کلان کشور. برای تحقق این امر یک خانم باید به یک بلوغی در جهات مختلف رسیده باشد. امامین انقلاب، جمهوری اسلامی را مبتنی بر مردم سالاری دینی دانستند. پنجاه درصد این مردم زنان هستند. اگر بخواهیم حکمرانی مردم پایه محقق شود قاعدتاً باید به حکمرانی زنان هم فکر کنیم. مردم سالاری محقق نمی‌شود مگر با مشارکت زنان جامعه. آن نیمه اثرگذار جامعه که می‌تواند سایرین را با خود به صحنه بیاورد باید به درستی ظرفیتش دیده شود و فقط شرکت صرف در انتخابات نیست بلکه مشارکت به معنای دخالت در امور کلان کشور هم مد نظر است. در اصل ۲۰ قانون اساسی آمده همه افراد مرد و زن از حقوق سیاسی اجتماعی فرهنگی با رعایت موازین اسلام برخوردار هستند. این عرض من هم مبتنی بر همین اصل است. قرار نیست به زنان به عنوان یک ابزار در امور سیاسی نگاه شود. »

 به تعامل و احساس مسئولیت دو طرفه نیازمندیم

از اواسط جلسه صحبت‌ها به سمت تکراری شدن پیش می‌رفت. زهره نصرت خوارزمی، عضو هیئت علمی دانشگاه تهران، آخرین مهمان این نشست بود که با رویکردی نقادانه‌تر به شروع بحث پرداخت: «مشارکت سیاسی این است یک دولت و مردمی را تعریف کنیم و تعامل و نسبت آن‌ها را با عنوان مشارکت نیز تعریف کنیم. وقتی میتوانیم از زنان ایران توقع داشته باشیم که در امور سیاسی مشارکت کنند که زن‌ها هم این حس را گرفته باشند که جمهوری اسلامی تمام قد آماده است که مطالباتشان را جدی بگیرد. الان مقداری رفته ایم جلوتر زن‌ها با تفاوت‌های خوشان هم شناخته می‌شوند. یعنی یک زن روستایی و یک زن شهری طبقه متوسط نیازهایشان متفاوت است. پس این شمولیت و چتر باز هم مسئله است؛ باید شقوق مختلف در برنامه‌های حاکمیت جای داشته باشند. طبق بیانات رهبری که می‌فرمایند: « زنان فرزانه ما، کارآمد ما مجرب ما دانشمند عاقل و فهمیده ما در رده‌های تصمیم سازی و تصمیم گیری کشور؛ این مطلب مهمی است.» داشتن این ویژگی‌ها فرایندی است. کسی اینگونه به دنیا نمی‌آید ساخته می‌شود. در سیستم پاسخگو ساخته می‌شود. سیستمی که نظام آموزشی و فنی حرفه‌ای و مهارتی و شهرداری‌های قوی‌ای دارد. اینکه شما در دوراهی زن بودن و خانواده بودن کجایید مسئله است. یعنی این حس را زنان می‌گیرند که به عنوان زن به آن‌ها صدا داده می‌شود. برداشت من از جلسات در این زمینه‌ها این است که سیاستمداران این را در طول هم نمی‌بینند در عرض هم می‌بینند و رقابتی به آن نگاه می‌کنند. من فکر می‌کنم وقتی رهبری بحث امنیت زنان را مطرح می‌کنند یعنی زن را به خودی خود مسئله می بینند.»

صحبت‌های خانم خوارزمی مبهم بود. این را از چهره حاضرین میتوانستی بفهمی. دبیر نشست فاطمه رایگانی به کمک مستمعین آمد و از خوارزمی خواست تا بیشتر توضیح بدهد. خوارزمی ادامه داد: «وقتی میبینیم که میخواهند یک موضوع زنانه را قانونن بکنند یا یک کار اجرایی بکنند به وضوح میبینیم که میگویند نه این معنا ندارد ما باید زن را در بستر خانواده ببینیم حالا همه هم موافق هستیم، ولی آقا در فرمایشات اخیر فرمودند امنیت زنان امنیت در درون خانواده و اگر کسی بخواهد ایجاد ناامنی بکند راهش قوانین سخت است. اینجا وقتی از زن در بستر خانواده هم صحبت کردند یعنی زن موجودیت دارد یعنی ما به زن تعهد داریم. آن حس شهروندی زن ولو اینکه داخل خانواده بحث میشود. ولی من از خود نمایندگان اصولگرا میبینم که میگویند نباید از توانمندسازی زنان صحبت کنیم، چون در اسناد بین الملل ذکر شده است. اگر اصالت با ما است باید ما را مرجع قرار دهند. اتفاقا ما در جمهوری اسلامی ازتوانمندسازی زنان دفاع می‌کنیم. شما یک درگیری در آن هویت زنانه دارید به عنوان زن انقلابی که کجا ایستاده‌ و جمهوری اسلامی چگونه به او نگاه می‌کند. اینجاست که مشارکت سیاسی مسئله‌مند می‌شود که این تعامل و احساس مسئولیت دو طرفه کجاست.»

صحبت مهمانان نشست تمام شده بود. حالا نوبت به پرسش و پاسخ رسیده بود. احساس رضایت را در چهره همه احساس نمی‌کردم. البته خودم هم بی حس‌تر از این حرف‌ها بودم. خانم بغل دستی ام عضو یکی از اندیشکده‌ها بود. از تعارضات نقش مادری و این مشارکت‌هایی که در موردش در جلسه حرف زده شده بود گفت. از اینکه اگر کسی بخواهد به سطح بالایی از مشارکت برسد و از طرفی هم بر فرزندآوری و مادری خود متمرکز باشد نمی‌تواند، چون که مشارکت سیاسی عمیق نیاز به یک عقبه دارد که باید برای جمع آوری آن سابقه‌ها، وقت گذاشت. خانم اصلانی در جوابش گفت که جمع این‌ها محال نیست و لوازمش باید تدارک دیده شود و خانم رایگانی هم به این اشاره کرد که رهبری تعیین مسیولیت مهمی برای دولت کردند و گفتند وقتی تزاحمی پیش می‌آید باید به حل این تعارض کمک کنند. اولویت با خانواده است، ولی مسئولیت حل تعارض صرفا بر عهده زن نیست.

خانم دیگری هم حرف مهمی زد که سخنرانان هم خود با این حرف موافق بودند. این خانم از انتظار خودش گفت که توقع داشت در این نشست در مورد چگونگی مشارکت زنان حرف به میان آید، اما اینطور نبود. هیچ مدل دقیقی برای زنان ارائه نشد که اگر بخواهند مشارکت سیاسی کنند و از طرفی خانه دار هم باشند دقیقا چه کار‌هایی باید بکنند چطور باید زنان را برای چنین مشارکتی توانمند کرد؟

به نظر می‌رسد با سخنان اخیر رهبری و حتی قبل از آن با شکل گیری انقلاب اسلامی و دفاع مقدس باب مشارکت سیاسی زنان در ایران باز شده است و حالا به ارائه راهکار‌ها و مدل‌های دقیق‌تر برای زنان نیاز داریم تا زنان بدانند دقیقا باید چه کنند تا با مشارکت خود به امور سیاسی جمهوری اسلامی ایران کمک کنند.