آیا باید منتظر گسترده‌تر شدن جنگ در خاورمیانه باشیم؟

در آستانهٔ ورود جنگ در غزه به چهارمین ماه، نگرانی‌ها از گسترش این درگیری به دیگر نقاط منطقه بیش از همیشه شده و هر روز آتش جنگ در نقاط مختلفی از منطقهٔ بحران‌خیز خاورمیانه بیش از پیش شعله‌ور می‌شود، در عین حال چشم‌انداز روشنی هم نسبت به کنترل نقاط کلیدی بحران دیده نمی‌شود.

یک روز پس از کشته شدن صالح العاروری، معاون شاخه سیاسی گروه افراطی حماس که در فهرست سازمان‌های تروریستی آمریکا و اروپا قرار دارد، حسن نصرالله روز ۱۳ دی در سخنرانی خود برای طرفدارانش تأکید کرد که «این اقدام اسرائيل بدون پاسخ نخواهد ماند».

هرچند مقام‌های اسرائيلی مطابق معمول به‌صورت مستقیم مسئولیت انجام این حمله را برعهده نگرفته‌اند، اما نوک پیکان اتهام متوجه اسرائيل است. مشخص نیست که این اقدام با اطلاع واشینگتن صورت گرفته یا نه، به‌ویژه که در هفته‌های اخیر اختلاف‌نظرها میان آمریکا و اسرائيل بر سر ادامهٔ جنگ در نوار غزه افزایش یافته و جو بایدن، رئیس‌جمهور ایالات متحده، ترجیح می‌دهد این مناقشه زودتر خاتمه یابد؛ دیدگاهی که در کابینهٔ جنگی بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل، طرفدار چندانی ندارد.

حالا قرار است آنتونی بلینکن، وزیر خارجه آمریکا، به منطقه سفر کند و آن‌جا احتمالاً با مقام‌های اسرائيلی نیز دیدار خواهد کرد.

بیشتر در این باره:

اسرائیل:‌ زمان کوتاهی برای تعامل با حزب‌الله وجود دارد٬ تهدید را تحمل نمی‌کنیم

سخنرانی حسن نصرالله

رهبر حزب‌الله لبنان روز چهارشنبه ۱۳ دی در سومین سخنرانی خود از زمان آغاز جنگ حماس و اسرائيل تأکید کرد که کشتن العاروری بدون مجازات باقی نخواهد ماند. او در این نطق که بیش از یک ساعت به طول انجامید، بار دیگر بر ورود حزب‌الله به جنگ از روز ۸ اکتبر (فردای حملهٔ حماس به اسرائیل) تأکید کرد؛ اشاره‌ای که احتمالاً با هدف اقناع بخشی از طرفدارانش صورت گرفت که خواستار مشارکت بیشتر حزب‌الله در حمایت از گروه‌های فلسطینی هستند.

او البته هرچند تأکید کرد که می‌خواهد روز جمعه بار دیگر سخنرانی کند و در آن به برخی موضوعات بپردازد، اما در یکی از مهم‌ترین بخش‌های حرف‌هایش تأکید کرد اگر اسرائيل به فکر جنگ علیه لبنان باشد، حزب‌الله وارد نبردی «بدون سقف و نامحدود» علیه اسرائيل خواهد شد.

کشتن صالح العاروری نخستین عملیات اسرائيل از زمان ۷ اکتبر در بیروت به شمار می‌رفت.

ساعاتی پس از سخنرانی نصرالله، در عملیاتی دیگر منتسب به اسرائيل، حسین یزبک، فرمانده ارشد حزب‌الله، در شهرک رأس نقوره در جنوب لبنان کشته شد؛ اقدامی که بار دیگر تنش‌ها در مرز لبنان و اسرائيل را افزایش می‌دهد.

مشخص نیست تهدید بالقوهٔ نصرالله که زمینهٔ گسترده‌ای هم دارد، چه زمان به حالت بالفعل در خواهد آمد، چرا که همین حالا هم اسرائيل در نخستین عملیات‌های خود در لبنان طی روزهای اخیر دو فرمانده ارشد حماس و حزب‌الله را در خاک لبنان کشته است.

انفجار در کرمان

تنها ساعاتی پیش از سخنرانی نصرالله، وقوع دو انفجار انتحاری در مراسم سالگرد قاسم سلیمانی در کرمان باعث کشته‌شدن دست‌کم ۸۵ نفر شد؛ انفجاری که هرچند گروه موسوم به دولت اسلامی مسئولیت آن‌ را برعهده گرفت، اما وقوع آن یک روز پس از کشته‌شدن فرمانده حماس در بیروت و همچنین در چهارمین سالگرد کشته شدن قاسم سلیمانی باعث شد تا بسیاری آن‌ را امتدادی از بحران در غزه بدانند.

حتی پیش از بیانیهٔ داعش و پذیرش مسئولیت این حمله، در پیام‌های رهبران ایران اشاره‌ای به نقش‌آفرینی احتمالی اسرائيل در این انفجارها نشد و مقام‌های آمریکایی هم در اظهار نظرهای خود تایید کرده‌اند که شواهدی مبنی بر نقش داشتن اسرائيل در این عملیات در دست ندارند.

با این حال برخی از نیروهای رادیکال در ایران و همچنین رسانه‌های نزدیک به سپاه پاسداران حتی پس از بیانیه داعش هم این گروه «تروریستی» را عامل اسرائیل معرفی کردند و خواستار اتخاذ رویکردی تندتر و همچنین پاسخی مستقیم در قبال اسرائیل شدند.

بیشتر در این باره:

گروه «حکومت اسلامی» مسئولیت انفجارهای «انتحاری» در مراسم سالگرد قاسم سلیمانی را برعهده گرفت

حملات متقابل نیابتی‌های ایران و آمریکا در عراق

همزمان تنش‌ها میان نیروهای نیابتی وابسته به جمهوری اسلامی در عراق و نیروهای آمریکایی در منطقه ادامه دارد. روز پنجشنبه ۱۴ دی یک حملهٔ موشکی به مقر شبه‌نظامیان النجبا در عراق به کشته شدن ابوتقوی، یکی از فرماندهان این گروه مورد حمایت جمهوری اسلامی، انجامید.

در این عملیات که با پرتاب دست‌کم دو موشک انجام شد، ساختمان تیپ ۱۲ حشد الشعبی مورد اصابت قرار گرفت؛ حمله‌ای که مسئولیت آن متوجه آمریکا بود و سی‌ان‌ان نیز به‌نقل از سومین مقام دفاعی آمریکا گزارش داد که نیروهای ایالات متحده «اقدامات بایسته و مناسب را علیه ابوتقوی که یکی از رهبران حرکت النجبا بود، انجام دادند».

از زمان آغاز جنگ میان حماس و اسرائيل در روز ۷ اکتبر، ۱۱۸ بار به نیروهای آمریکایی مستقر در عراق و سوریه حمله صورت گرفته که آخرین آن روز دوشنبه انجام شد و به مجروح شدن چندین سرباز آمریکایی انجامید. در مقابل پنتاگون هم تاکنون دست کم با شش حملهٔ هوایی به این اقدامات پاسخ داده است.

هرچند آمریکا مدام به ایران هشدار می‌دهد که مسئولیت این اقدامات متوجه تهران است، اما مقام‌های جمهوری اسلامی تئوری رایج خود را بازتکرار و مدعی می‌شوند که اعضای جریان موسوم به مقاومت به‌صورت مستقل و خودجوش عمل می‌کنند. در عین حال حقیقت عیان آن است که روند تنش‌ها در عراق سیر صعودی دارد و تبادل آتش‌ میان نیروهای وابسته به جمهوری اسلامی در این کشور با پایگاه‌های آمریکا روندی فزاینده دارد.

بیشتر در این باره:

فرمانده یک گروه تحت حمایت ایران در حمله موشکی در بغداد جان باخت

تنش‌ها در دریای سرخ

ضلع دیگر تنش‌های برآمده از نوار غزه در دریای سرخ دیده می‌شود؛ جایی که گروه شبه‌نظامی حوثی‌های یمن همچنان به مزاحمت‌های خود برای کشتی‌های تجاری در آب‌های بین‌المللی ادامه می‌دهند و امکان تردد آزاد را از بسیاری از کشتی‌ها سلب کرده‌اند.

در تازه‌ترین اقدام در این راستا، روز چهارشنبه ۱۳ دی آمریکا در بیانیه‌ای که این بار لحن صریح‌تری داشت، خواستار پایان فوری حملات به کشتی‌های تجاری شده است. در ادامهٔ این بیانیه به حوثی‌های مورد حمایت ایران هشدار داده شده که در صورت استمرار حملات، این گروه یمنی باید آماده پذیرفتن عواقب اقداماتش باشد.

لحن صریح‌تر آمریکا تنها به بیانیه‌ها محدود نمانده و در تازه‌ترین اقدام در آخر هفتهٔ گذشته سه قایق حوثی‌ها که در حال شلیک به هلیکوپترهای آمریکایی بودند، با شلیک نیروی دریایی ایالات متحده غرق و تمام خدمهٔ آن‌ها کشته شدند. این هلیکوپترهای آمریکایی به یاری کشتی‌های تجاری شتافته بودند که از سوی حوثی‌ها مورد تعرض قرار گرفته بودند.

این اقدام آمریکا نشان از قاطعانه‌تر شدن رویکرد واشینگتن در قبال اقدامات این گروه یمنی وابسته به جمهوری اسلامی دارد.

با این حال مشخص نیست این هشدارها تأثیری در عزم حوثی‌ها داشته باشد یا نه که وعده داده‌اند تا زمان پایان حملات اسرائيل به غزه به این راهبرد خود برای ایجاد مزاحمت برای کشتی‌ها ادامه می‌دهند.

بیشتر در این باره:

هشدار آمریکا و متحدانش: اگر حوثی‌ها به تهدیدهای خود ادامه دهند، عواقبش را خواهند دید

آیا جنگ گسترده‌ می‌شود؟

فعلاً همهٔ طرف‌ها دست‌کم در بیان مدعی هستند که از تشدید تنش‌ها و گسترده‌تر شدن جغرافیای درگیری استقبال نمی‌کنند، اما مجموعهٔ حوادث میدان نشان می‌دهد این خطر چندان هم غیرمحتمل به نظر نمی‌رسد؛ آن‌هم در شرایطی که آمادگی از سوی اسرائيل برای پایان دادن به حملاتش به نوار غزه دیده نمی‌شود.

در عین حال، ارادهٔ طرف‌های مختلف این بحران برای کنترل آتش کافی و یا قوی نیست چرا که از زمان آغاز حملات حماس به اسرائيل تقریباً هر روز دامنهٔ این مناقشه گسترده‌تر شده و با وجود بیانیه‌ها و هشدارها و درخواست‌ها، تنها شعله‌های آتش بوده که روزبه‌روز فراگیرتر می‌شود و سایهٔ شکل‌گیری جنگی گسترده‌تر هر روز بیش از گذشته بر سر منطقهٔ بحران‌خیز خاورمیانه سنگینی می‌کند.