آنچه که اساتید دانشگاه از «پدر زلزله‌شناسی ایران» گفتند

همزمان با ششمین سالگرد مرحوم مهندس علی‌اکبر معین‌فر، پدر زلزله‌شناسی در ایران و به مناسبت انتشار کتاب «زلزله شناسی در ایران» که به کوشش دکتر مهدی زارع تدوین شده است، مراسمی با حضور جمعی از شاگردان، همکاران قدیمی و علاقه‌مندان به مهندس معین‌فر در سالن اجتماعات پژوهشکده هنر و معماری جهاد دانشگاهی برگزار شد.

به گزارش ایسنا، کتاب زلزله‌شناسی در ایران در گفتگو با مهندس علی‌اکبر معین‌فر، نخستین مهندس زلزله در ایران، به کوشش دکتر مهدی زارع، عضور هیات علمی پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی و مهندسی زلزله به تازگی در قالب مجموعه کتاب‌های سرگذشت علم در ایران که سومین اثر از این مجموعه است که به سرگذشت زلزله‌شناسی در ایران می‌پردازد، منتشر شده است.

دکتر مهدی زارع که خود از پرارجاع‌ترین دانشمندان ایرانی در عرصه جهانی است، به چگونگی شکل‌گیری کتاب پرداخت و از گفتگوهای پراکنده و منسجمی که با مرحوم معین‌فر درباره کارهای علمی و اجرایی او در جریان تدوین کتاب داشت، سخن گفت.

وی صحبت خود را با ذکر خاطره‌ای از نیکلاس امبراسیز، استاد کالج سلطنتی لندن و همکار مرحوم معین‌فر در زلزله سال ۱۳۵۱ قیر و کارزین آغاز کرد نیکلاس گفته بود: «در حالی که با هلیکوپتر عازم منطقه بودیم، وضعیت خطرناکی رخ داد و در آستانه سقوط بودیم؛ ولی معین‌فر با آرامش مشغول خواندن روزنامه بود. وقتی که به معین‌فر گفتم، داریم سقوط می‌کنیم و تو نشستی روزنامه می‌خوانی! گفت که اگر وقت رفتن رسیده باشد، می‌رویم و اگر هنوز وقت رفتن نباشد، اتفاقی نمی‌افتد». او معین‌فر را مرد نستوهی می‌دانست.

زارع در ادامه به چگونگی جمع کردن مصاحبه‌ها و پیگیری استاد محمد ترکمان برای به ثمر رساندن این کتاب اشاره کرد و گفت: بخشی از مصاحبه‌ها به صورت پراکنده در جاهای دیگری منتشر شده بودند؛ ولی به این شکل، منسجم همراه با یادداشت‌هایی در یاد مرحوم معین‌فر نبوده است که به قلم جمعی از همکاران و همراهان او برای نخستین‌بار در این کتاب منتشر می‌شود.

زارع به چگونگی اعزام معین‌فر به ژاپن و تحصیل در رشته زلزله هم پرداخت.

پروفسور یوسف ثبوتی، دانش‌آموخته اخترفیزیک از دانشگاه شیکاگو، استاد سابق دانشگاه‌های شیراز، نیوکاسل و شریف، بنیان‌گذار رصدخانه شیراز و از نام‌آورترین استادان ایرانی در سطح جهان نیز در این مراسم آشنایی خود با مهندس معین‌فر را اندک و بیشتر مربوط به همسایگی در دوران بازنشستگی دانست.

پروفسور ثبوتی، معین‌فر را انسانی امیدوار به آینده و بسیار دور از گله و شکایت معرفی کرد و گفت: در این کتاب، پرسش‌ها به گونه‌ای است که می‌تواند معین‌فر را تحریک به گله و شکایت کند، اما مهندس معین‌فر علی‌رغم آنکه در سالیان دراز مورد بی‌مهری قرار گرفت، هرگز گلایه نمی‌کند و با نهایت تواضع آنچه را که صلاح می‌داند، بیان می‌کند و به آینده ایران می‌اندیشد.

وی سخن خود را با یادکردن از کتابخانه دانشگاه علوم پایه زنجان که به همت مرحوم محمدنقی ترکمان تأسیس شده است، پایان داد.

دکتر فریدون سحابی، استاد پیشکسوت دانشگاه تهران و نخستین رئیس سازمان انرژی اتمی پس از انقلاب که از دوستان و همکاران قدیمی و صمیمی مرحوم معین‌فر بوده است، نیز در این مراسم به شکل‌گیری انجمن اسلامی دانشجویان مهندسی در دوران تحصیل معین‌فر در دانشگاه تهران و سپس تشکیل انجمن اسلامی مهندسین به عنوان مهم‌ترین جریان مقابل حزب توده اشاره کرد.

به گفته وی، انجمن اسلامی مهندسین، از بدو امر مسائل تخصصی و علمی را خیلی باز و حرفه‌ای دنبال کرده و در عین حال به وجه اسلامی تأکید داشت. مهندس معین‌فر خیلی دقت داشت و برای هر مطلب و رشته‌ای یک محدوده و کادر مشخصی قائل بود و از هر انحرافی در بررسی هر مسأله‌ای جلوگیری می‌کرد. در مجموع مرحوم معین‌فر، یک فرد مسؤول فارغ از مبانی اعتقادی و یک فرد مسلمان فارغ از مبانی علمی بود. پس از انقلاب که مسائل سیاسی هم به وجه دیگر شخصیت ایشان اضافه شد و در شورای انقلاب مشغول شد، تمام تلاشش ایستادن در برابر اظهار نظرهای غیرکارشناسی و نظم دادن به مداخلات اشتباه بود و من این موضوع را به نظم بسیار زیاد وی در ذهن و شخصیت او مرتبط می‌دانم. ایشان در شورای انقلاب هم به اصول علمی و اجتماعی و قضایی توجه داشت. زمانی که ایشان مسؤولیت تدوین بودجه را برعهده داشت و من هم مسؤولیت سازمان انرژی اتمی را برعهده داشتم، گمان می‌کردم که بشود از ایشان بودجه بیشتری گرفت، اما مرحوم معین‌فر دقت فراوانی در مسأله بودجه داشت و خارج از چارچوب عمل نمی‌کرد.

مهندس علیرضا مهنا، عضو بنیاد حامیان دانشکده فنی دانشگاه تهران که برای این مراسم خود را از فرانسه به تهران رسانده بود، سخنرانی بعدی مراسم بود. وی به عنوان یکی از شاگردان مرحوم معین‌فر خاطراتی را از حضور و مواجهه‌اش با معین‌فر در نخستین‌ سال‌های دهه ۶۰ در دانشگاه تهران بیان کرد.

به‌گفته مهندس مهنا، در آن سال‌ها فقط استادان پزشکی با کت و شلوار و کروات در کلاس‌ها حاضر می‌شدند، برای همین دیدن یک استاد فنی با این سر و شکل برای همه عجیب بود. اما متوجه شدیم که ایشان علاوه بر استادی، وزیر نفت و عضو شورای انقلاب هم هستند. جاذبه علمی و شخصیت اخلاقی ایشان به نحوی بود که دانشجویان از طیف‌های مختلف، اعم از متعهد و نیمه متعهد و غیر متعهد همگی دور ایشان جمع می‌شدند. مهندس مهنا به تشکیل سازمان نظام مهندسی در سال ۱۳۶۹ اشاره کرد و همکاری ۳۰ ساله با ایشان و افراد شاخص دیگری از جمله مهندس کتیرایی در سازمان نظام مهندسی را تجربه‌ای ارزشمند خواند.

به گفتۀ وی وقتی شرایط سخت می‌شد و محدودیت‌ها برای حضور ایشان در برخی محافل وجود داشت، با روی گشاده شرایط را فراهم می‌کردند تا اصل فعالیت، آسیبی نبیند. ایشان اشتیاق زیادی به نوشتن و افزودن دانش در سطح عمومی داشتند و کاری که در قالب این کتاب ارائه شده، کاری بسیار ارزشمند است و امیدوارم که این مجموعه (کتاب‌های سرگذشت علم در ایران) برای ثبت تلاش‌های بزرگان و پیسکسوتان علم در ایران تداوم یابد.

دکتر شکرچی‌زاده، استاد دانشکده فنی دانشگاه تهران و رئیس اسبق مرکز تحقیقات راه و ساختمان که سابقه شاگردی و آشنایی ۴۰ ساله با مرحوم معین‌فر دارد، از خاطرات دانشجویی خود در اوایل دهه ۶۰ از کلاس‌های مرحوم معین‌فر یاد کرد. در فضای جنگ و مسائل سال‌های نخست انقلاب، درس مهندسی زلزله را ایشان در دانشگاه تهران تدریس می‌کردند و گاهی اشاره می‌فرمودند که من با اصرار خودم و به‌رغم مخالفت برخی مسؤولان وقت برای تحقیق میدانی به محل وقوع زلزله‌ها می‌رفتم و اسناد و مدارک علمی را ثبت می‌کردم.

شکرچی‌زاده یکی از آخرین تلاش‌های ارزشمند مرحوم معین‌فر را مکاتبه با ریاست جمهور وقت برای بازسازی شبکه شتابنگاری ایران خواند که ماحصل آن، خرید صدها دستگاه و به‌روزرسانی شبکه در سطح ملی بود. وی نقش معین‌فر در این موضوع را محوری و سازنده عنوان کرد.

دوست و همکار مرحوم معین‌فر، مهندس احمد نادرزاده، پژوهشگر ارشد زلزله نیز در این مراسم سخن خود را به یاد معین‌فر با این آیه از قرآن آغاز کرد: «رَّبِّ أَدْخِلْنِی مُدْخَلَ صِدْقٍ وَأَخْرِجْنِی مُخْرَجَ صِدْقٍ وَاجْعَل لِّی مِن لَّدُنکَ سُلْطَانًا نَّصِیرًا» و گفت: مرحوم معین‌فر همیشه سخنرانی‌هایش را با خواندن همین آیه آغاز می‌کرد و بجا بود که من هم با همین آیه سخن خود را شروع کنم.

مهندس نادرزاده با ذکر خاطره‌ای از مراسم چهلم درگذشت مرحوم معین‌فر، انتشار کتابی مانند آنچه رونمایی شده را یکی از برنامه‌های خود عنوان کرد که دچار مرور زمان شده و حالا دکتر زارع این کار را به انجام رسانده است.

وی به درگذشت مرحوم مرتضی زاهدی استاد برجسته‌ دانشگاه علم و صنعت در هفته گذشته اشاره کرد و ضمن یاد کردن از ایشان، مهندس معین‌فر و دکتر زاهدی را از استوانه‌های این رشته در ایران دانست که حالا از میان ما رفته‌اند.

نادرزاده با ذکر خاطره‌ای از اولین روز کاری‌اش در سال ۱۳۶۲ و نخستین‌ آشنایی‌اش با مهندس معین‌فر سخن گفت و افزود: مهندس معین‌فر هر شنبه، به صورت داوطلبانه برای سرکشی از وضعیت شبکه به مرکز تحقیقات زلزله سر می‌زدند و در اولین روز کاری خودم، همکاری‌ام با ایشان آغاز شد و سی و اندی سال ادامه یافت. ایشان هرگز مسائل مختلف را با هم قاطی نمی‌کرد و وارد بحث‌های هیجانی و حاشیه‌ای نمی‌شد. از ویژگی‌های اخلاقی و شخصیتی ایشان، باید به چند نکته اشاره کرد. معین‌فر شخصیت کاریزماتیک و همه‌جانبه‌نگر داشت که در مسائل مختلف وارد می‌شد، با همه همکاری می‌کرد، اما مسائل را از هم تفکیک می‌کرد. وی بسیار مثبت‌اندیش بود، بسیار راستگو بود و هرگز دروغ مصلحت‌آمیز هم نمی‌گفت. شخصیت بسیار پاک و شفافی داشت و همین امر همکاری را بسیار آسان می‌کرد. هرگز تنگ‌نظر نبود و از پیشرفت هر کسی استقبال می‌کرد.

نادرزاده تأکید کرد آنچه می‌گوید حاصل تجربه همکاری و دوستی با ایشان است.

به گفته وی، معین‌فر به آینده امیدوار بود و هرگز متوقف نمی‌شد؛ اگر راهی بسته می‌شد، مسیر دیگری را جستجو می‌کرد و در نهایت تواضع گاهی اظهار تأسف می‌کرد که من نتوانستم برای کشورم کاری کنم، در حالی که ایشان خدمات بسیار ارزنده‌ای انجام داده بود و همه اینها، کسر کوچکی از ویژگی‌های اخلاقی ایشان است.

به گزارش ایسنا، علی‌اکبر معین‌فر، زاده ۲۲ دی ۱۳۰۶ و درگذشته ۱۲ دی ۱۳۹۶ تهران بود؛ وی سیاست‌مدار و مدیر ارشد اجرایی ایرانی بود که نخستین وزیر نفت ایران پس از ایجاد این وزارتخانه جدید محسوب می‌شود.

انتهای پیام