ناهنجاری‌ها دهه ۷۰ به فوتبال ورود کرد/ نقش رسانه در تحریک تماشاگر

به گزارش خبرنگار مهر، نیم فصل اول لیگ برتر فوتبال کشورمان در حالی به پایان رسید که در بسیاری از دیدارهای تیم‌های پر هوادار شاهد رفتارهای ناپسند از سوی تماشاگران از جمله پرتاب بطری، سنگ، مواد محترقه و … بوده‌ایم که چهره فوتبال ایران را بسیار زشت کرد و اینگونه رفتارها باعث خواهد شد تا فضای بدی علیه فوتبال ایران در میادین بین‌المللی رخ دهد.

محمدمهدی رحمتی جامعه شناس در خصوص فرهنگ هواداری اظهار داشت: در مورد تعریف و مفهوم "فرهنگ هواداری" باید پسوند هواداری را از کلمه فرهنگ جدا کرده و با الهام از تعریف کلی فرهنگ به بحث ورود کنیم.

او ادامه داد: برای فرهنگ باید دو جنبه در نظر گرفته شود که البته این دو جنبه از هم جدا نیست و تنها به لحاظ مفهومی از هم جدا می‌شوند. یکی از این جنبه‌ها وجه مادی است. همه آنچه که قابل لمس است ساخته دست بشر بوده و وجه عینی دارد.

رحمتی افزود: یک وجه دیگر فرهنگ، غیرمادی بودن آن است که ناظر به هنجارها و ارزش‌ها است. هنجار همان بایدها، نبایدها و قواعدی است که تعیین کننده رفتارهایی هستند که به ما می‌گوید چه کاری در هر حیطه‌ای باید انجام دهیم و چه کاری نباید انجام داد. قواعدی که تعیین کننده رفتار ما هستند اگر وجه قانونی داشته باشند، تبدیل به قانون می‌شوند و همه آنچه که در یک جامعه و فرهنگی که در آن رواج دارد از اهمیت و اعتبار بالایی برخوردار است.

وجه مادی فرهنگ هواداری چیست؟

جامعه شناس کشورمان بیان کرد: وجه مادی فرهنگ هواداری شامل همه ابزارها و وسایلی می‌شود که یک هوادار برای تشویق تیم خود آن را خریداری می‌کند که این وسایل می‌تواند شامل پیراهن تیم، شال گردن و … شود. در خصوص وجه غیرمادی باید بگویم، اقداماتی برخی از باشگاه‌ها، سازمان‌ها و نهادها انجام داده‌اند اما ما به صورت منسجم و یکپارچه نتوانسته‌ایم مثل قوانین راهنمایی و رانندگی قانونی در این خصوص وضع کنیم. به عنوان مثال هوادار برای ابراز اعتراض خود به شرایط تیم و… شروع به شعار دادن می‌کند اما در همین رابطه هم در ورزشگاه‌ها شاهد آشفتگی هستیم، افرادی که نه تحصیلات و نه تخصصی دارند رهبری هواداران را به عنوان لیدر بر عهده می‌گیرند که باعث ضربه زدن به فرهنگ هواداران خواهند شد.

وظایف کانون هواداران در باشگاه‌ها

رحمتی در پاسخ به این سوال که کانون‌های هواداری چه جایگاهی در باشگاه‌ها دارند، بیان کرد: هواداران بخشی از یک باشگاه ورزشی را شامل می‌شوند و جزئی از سرمایه فرهنگی و اجتماعی هر باشگاهی هستند. در مورد اهمیت هواداران باید بگویم که اگر یک مسابقه فوتبال را در نظر بگیریم، تیمی که به عنوان میهمان در زمین حضور دارد اگر بتواند گلی بزند یا امتیازی کسب کند، عوامل آن تیم موفقیت خود را مدیون هواداران می‌دانند؛ که این نشان می‌دهد هوادار یک سرمایه برای یک باشگاه محسوب می‌شود.

او ادامه داد: به همین جهت تمام باشگاه‌های دنیا به کانون هواداران یک وجه رسمی و قانونی بخشیده‌اند و آن را وارد سازمان و تشکیلات خود و در واقع مدیران این باشگاه‌ها سرمایه را تبدیل به فرصت برای افزایش توان اجتماعی و فرهنگی خود کرده‌اند. وقتی که باشگاهی طرفدار زیادی داشته باشد، مشوق و پشتیبان بیشتری هم دارد و قاعدتاً مسؤولیت پذیری برای ورزشکاران آن باشگاه افزایش می‌یابد.

رحمتی خاطر نشان کرد: به عنوان باشگاهی مانند بارسلونا اسپانیا، کانون هواداران و تشکلات هواداری این باشگاه برای انتخاب مدیرعامل حق رأی دارند و وقتی بخواهند برای باشگاه در هیأت مدیره خود تصمیم‌گیری کنند یک نماینده از کانون هواداری در جلسات حضور خواهد داشت. اینها یعنی اینکه یک ارتباط تعریف شده، مناسب و منسجم بین هواداران و مدیران باشگاه وجود دارد.

دهه ۷۰ ورود ناهنجاری‌های بسیار در فوتبال ایران

او با اشاره به رفتار هواداران پرسپولیس پس از دیدار با الدحیل قطر که منجر به حذف این تیم از لیگ قهرمانان آسیا ۲۰۲۳ شد، گفت: این اتفاقات هرازگاهی و به صورت یک دور باطل در ورزش ما تکرار می‌شود به خصوص در دهه هفتاد که به یاد دارم که خیلی از اینگونه ناهنجاری‌ها در فوتبال ایران رخ می‌داد. متأسفانه از دهه ۷۰ یک مقوله زشت وارد کشور ما شد و به سکوها انتقال یافت که همان شعار حیا کن رها کن است. این شعار زیاد ارتباط به هواداران ندارد و آنها به صورت ابزاری مورد سوءاستفاده قرار می‌گیرند.

رحمتی تصریح کرد: مدیر نماهایی که از دهه هفتاد به فوتبال ایران ورود پیدا کرده‌اند، مقصر این سوءاستفاده‌ها هستند. این افراد از هواداران به عنوان ابزار پیشبرد اهداف خود استفاده می‌کنند اهدافی که نمی‌توانند به صورت علنی و آشکار به آن بپردازند با استفاده ابزاری از هواداران به مقاصد خود می‌رسند. اتفاقاتی که در دیدار پرسپولیس و الدحیل قطر هم رخ داد نمونه بارز استفاده ابزاری از هوادران است.

او ادامه داد: نمونه عکس این موضوع هم داریم، به عنوان مثال در زمان هدایت برانکو ایوانکوویچ در پرسپولیس، این تیم در عالی‌ترین سطح باشگاه‌های آسیا برابر تیم کاشیما ژاپن در رسیدن به عنوان قهرمانی ناکام ماند اما هواداران به تشویق تیم خود پرداختند و حتی در سال ۹۶ که پرسپولیس به دلیل تفاضل گل کمتر نسبت به استقلال خوزستان نتوانست عنوان قهرمانی لیگ برتر را از آن خود کند، هواداران باز به تشویق بازیکنان و اعضای کادر فنی تیم خود پرداختند.

عدم سازماندهی مناسب برای مدیریت هیجان

جامعه شناس کشورمان افزود: ما در ایران سازماندهی مناسبی در مورد مدیریت هیجان و کنش‌های هوادارانمان در ورزشگاه‌ها نداریم در حالی که پیش از برگزاری مسابقات باید جلساتی بین مدیر کانون هواداران و مدیران هر باشگاهی صورت پذیرد و در خصوص رویدادهای مختلف تدبیر اندیشه شود.

رحمتی در پاسخ به این سوال که چه کسانی مسؤول آموزش به هواداران هستند، بیان کرد: اگر من بخواهم یک پاسخ عمومی به این سوال بدهم باید بگویم که تمام جامعه و همه نهادهای اجتماعی از خانواده و آموزش و پرورش تا رسانه‌ها این مسؤولیت را عهده دار هستند. هم خانواده و هم آموزش و پرورش باید به کودکان از سنین پایین آموزش دهند که وقتی هیجان زده می‌شوند در حالت جمعی به چه صورت هیجان خود را مدیریت کنند.

او ادامه داد: مثلاً در خانواده بچه کوچک را با جملاتی مانند این کار را انجام نده، به این وسیله دست نزن و … نهی می‌کنند. این شکل از تربیت به لحاظ علمی هم ثابت شده که نتیجه مطلوبی نخواهد داشت. هواداران متحمل هزینه می‌شوند و برای تشویق و حمایت از تیم خود پا به ورزشگاه‌ها می‌گذارند و قصد دارند تا در ساعاتی که در ورزشگاه حاضر هستند به دور از تمام مشکلات شخصی، هیجانات خود را تخلیه کنند. اما خیلی از کارگزاران و مدیران میدان ورزش متأسفانه به فکر این هستند تا اینگونه رفتارها را حذف کنند.

سازوکارهای لازم برای مدیریت هوادران در ورزشگاه‌ها

جامعه شناس ایران افزود: با سازوکارهای خیلی ساده می‌توان هیجان هواداران را در ورزشگاه‌ها مدیریت کرد. در پژوهشی که خودم در سال‌های گذشته انجام داده بودم، به این نکته پی بردم که می‌توان با پخش موسیقی‌های مناسب قبل از برگزاری بازی و احترام گذاشتن به هوادار خیلی از مسائل را کنترل کرد. یکی از بیشترین مواردی که باعث تحریک و آزار روانی تماشاگران در ورزشگاه می‌شود، برخوردهایی است که از جانب کارگزاران نظم و کنترل با آنها می‌شود. همچنین نباید از نحوه نامناسب تهیه بلیت و اعزام به ورزشگاه تا خروج این عزیزان و بازگشت به منزلشان گذشت.

رحمتی تصریح کرد: در خود ورزش ما متولیان مختلفی در حوزه فرهنگ و انضباطی وجود دارند اما آنچه در سال‌های اخیر خود را نمایان کرده است، مجازات‌های اقتصادی است که از طریق کمیته‌های مختلف در فدراسیون‌های ورزشی شامل حال باشگاه‌ها، مربیان و ورزشکاران می‌شود. البته باشگاه‌های ورزشی خودشان معاونت ورزشی دارند که به نظرم بیشتر جنبه نمایشی و شعاری دارد. در واقع ما اگر بخواهیم به مسائل فرهنگی در باشگاه خود بپردازیم باید از کارشناسان این حوزه استفاده کنیم که این موضوع خیلی کم در باشگاه‌های ورزشی کشور به آن پرداخته می‌شود.

او با کنایه به مدیران ورزشی افزود: به نظر می‌آید که تمام مدیران به حوزه فرهنگی اشراف کامل دارند و فکر می‌کنند که با واژه‌های آن آشنا هستند در صورتی که این طور نیست و بحث فرهنگی آنچنان در ورزش کشور مورد توجه و عنایت قرار نگرفته است.

نقش پررنگ رسانه‌ها در تحریک هواداران

رحمتی در مورد واکنش هواداران پس از شکست تیم محبوب خود بیان کرد: قاعدتاً هر هواداری بعد از باخت تیم محبوبش ناراحت می‌شود اما ما اگر در چارچوب ترویج و تعریف فرهنگ مناسب به ویژه در وجه غیرمادی که در ابتدای صحبت‌هایم به آن اشاره کردم بپردازیم می‌توانیم هنجارها را کنترل کنیم. پس از آن وقتی تیمی نتیجه‌ای را واگذار می‌کند دیگر اسم آن شکست نخواهد بود و باید نام آن را باخت گذاشت و وقتی تیمی نتیجه را به سود خود به پایان می‌رساند دیگر اسم آن پیروزی نیست بلکه باید گفت آن تیم برد خوبی را به دست آورد.

او افزود: اگر در رسانه‌ها تحلیلی را انجام دهیم متوجه این موضوع خواهیم شد که در بسیاری از رسانه‌ها واژگانی به کار برده می‌شوند که سرشار از خشونت و نظام گری هستند. به عنوان مثال در رسانه‌ها می‌آوردند که تیم ایکس تیم ایگرگ را در هم کوبید یا در خیلی از اوقات از واژگان نظامی برای بردن شدن یک تیم به کار برده می‌شود. مثلاً می‌گویند فلان تیم یک تیم دیگر را به آتش کشید یا پشت حریف را به خاک مالید، استفاده از اینگونه واژه‌ها باعث می‌شود تا اینگونه کلمات وارد فرهنگ هواداری شود و پیامدهای خیلی بدی را برای ورزش کشور به دنبال خواهد داشت.

استفاده از مدیران با دانش در حوزه فرهنگی کشور

جامعه شناس کشورمان بیان کرد: بارها در فوتبال اروپا شاهد آن بوده‌ام که زمانی تیمی نتیجه بازی را واگذار می‌کند، بازیکنان و اعضای آن تیم به سمت هواداران خودی می‌روند و با رفتارهایی که از خودشان به نمایش در می‌آورند ابراز تأسف و عذرخواهی می‌کنند و در مقابل هم هواداران به احترام این رفتار بازیکنان، ایستاده آنها را تشویق می‌کنند. بارها گفته‌ام که در میدان ورزش باید از مدیران فرهنگی و متخصص استفاده شود اما متأسفانه این اتفاق رخ نمی‌دهد و به جای آن یکسری افراد ناشایست مورد استفاده قرار می‌گیرند و نتیجه آن تحریک هواداران می‌شود.

او خاطرنشان کرد: نمونه بارز این تحریک هواداران را می‌شود به فضای مجازی هم نسبت داد که انواع و اقسام کانال‌ها در شبکه‌های اجتماعی وجود دارند و افرادی مدیریت این صفحات مجازی را برعهده می‌گیرند که اصلاً از نظر فرهنگی یکی یک درصد هم تخصص ندارند. این افراد با فعالیت‌های خود باعث ایجاد تحریک در بین هواداران خواهند شد و بیشترین این تحریک‌ها از طریق تهمت، دروغ و فحاشی خواهد بود. برای این افراد چون هنجار تعریف نشده از طریق هر ابزاری سعی می‌کنند تا به اهداف خود برسند.