مرزهای آماتور و حرفه‌ای تغییر کرده‌است/ از داوری سخت تا غفلت‌ها

خبرگزاری مهر -گروه هنر-آزاده فضلی؛ داوری بخش‌های مختلف شانزدهمین جشنواره هنرهای تجسمی فجر طی چند روز انجام شد و به پایان رسید، البته انتخاب‌ها در برخی رشته‌های فجر برای حضور در نمایشگاه آثار بود که در نهایت، پس از تماشای اصل آثار، داوران تصمیم‌گیری در مورد انتخاب برگزیده‌ها را در همان نمایشگاه اعلام می‌کنند. بخش عکس اما این‌طور نیست و نمایش آثار به صورت دیجیتال و روی مانیتور، این قابلیت را دارند که داوران تصمیم نهایی‌شان را در مورد آن‌ها بگیرند.

داوری عکس همیشه از جذاب‌ترین نوع داوری‌ها در عرصه هنری است یا شاید هم به اعتقاد نگارنده این‌گونه است چراکه هنرمندان عکاس جنب و جوش فراوانی دارند و برای ثبت یک فریم، به آب و آتش می‌زنند و به همین دلیل، این حس و حال در داوری عکس نیز ورود می‌کند. در داوری رشته عکس شانزدهمین جشنواره هنرهای تجسمی فجر، این موضوع به دلیل حضور مسعود زنده روح کرمانی که خود از عکاسان باسابقه این عرصه است، دوچندان شد و شور و حالی مضاعف بر فضای داوری این رشته حاکم بود. کریم متقی، کیارنگ علایی و ساتیار امامی هم به جای این‌که روی صندلی داوری بنشینند، اکثراً ایستاده آثار را روی مانیتور دیدند و گاهی حتی نزدیک‌تر هم رفتند تا از نزدیک به جزییات عکس‌ها دقت کنند. در این میان، مسعود زنده روح کرمانی نیز با وجود این‌که دبیر هنری جشنواره «تجسمی فجر» است اما با توجه به عِرقش در عکاسی، او هم هم‌پای داوران گاهی ایستاده آثار را می‌دید و به بحث و جدل درباره آن‌ها می‌پرداخت.

وقتی به جلسه می‌رسم تماشای آثار شروع شده و مرحله اول حذف آثار به پایان رسیده است، به همین دلیل در گوشه‌ای می‌نشینم تا به صحبت‌های داوران و دبیران گوش دهم و آثار را هم ببینم. تا آن‌جایی که آن‌ها را دیدم، عکس‌های باکیفیت با سوژه‌های نو و ویژگی‌های خوب بصری و قاب‌بندی‌های مناسب بودند. وقتی داوران برای استراحت می‌روند، من هم وقت را مناسب می‌بینم تا با آن‌ها درباره آثار گپی بزنم.

توان عکاسی ایران بالاتر از این‌هاست!

کریم متقی یکی از داوران بخش عکس جشنواره «تجسمی فجر» است که نام او را کمتر در میان داوران جشنواره‌های دولتی شنیده‌ایم اما او یکی از عکاسان باسابقه مستند است که عکس‌هایش از دریاچه ارومیه مشهور هستند. متقی در ارزیابی آثاری که در «تجسمی فجر» دیده است، به خبرنگار مهر گفت: تا الان که عکس‌ها را دیدم، طبیعتاً عکس‌ها را همه توان عکاسی ایران نمی‌دانم چراکه من توان عکاسی ایران را بالاتر از این‌ها می‌بینم. در مجموعه عکس نیز که اکثراً مشکلی که عکاسان در همه جای دنیا دارند، بحث استیتمنت نویسی است چون وقتی قرار است مستند اجتماعی کار شود، استیتمنت نیز ضروری خواهد بود که در برخی موارد رعایت نشده و بیشتر به سمت گزارش گرایش پیدا کرده است.

کیارنگ علایی دیگر داور بخش عکس «تجسمی فجر» نیز در پاسخ به پرسش خبرنگار مهر درباره ارزیابی آثار گفت: عکس‌هایی که تا این‌جای کار دیدم، فراتر از حد انتظار من بود و کارهای بهتری دیدم از آن‌چه در ذهن داشتم؛ البته افول کلی که برخی می‌گویند مربوط به همه مسابقات عکاسی در این سال‌ها است. به نظر من دغدغه اصلی عکاسی، برگزاری فستیوال نیست و مدیاهای مختلف و توسعه هوش مصنوعی و توسعه NFT دغدغه عکاسان را تغییر داده است.

مرزهای «آماتور و حرفه‌ای بودن» تغییر کرده است

وی درباره میزان حرفه‌ای یا آماتور بودن عکس‌های ارسالی به فجر بیان کرد: من فکر می‌کنم این مرز خیلی کم‌رنگ شده است و معمولاً این دسته بندی را انجام نمی‌دهم چون دموکراسی که دوربین‌های موبایل‌ها ایجاد کرده‌اند تبدیل به این شده که با یک گوشی تلفن نیز می‌توان عکسی کاملاً حرفه‌ای ثبت و ارایه کرد. بنابراین مرز حرفه‌ای و آماتور بودن عکس‌ها در جشنواره‌ها خیلی کم‌رنگ است و حتی ممکن است عکس‌های آماتور جایزه هم بگیرند.

علایی همچنین گفت: به نظر من آثار تک عکس از مجموعه عکس‌ها قوی‌تر بودند و این موضوع بدیهی است چون عکاسی که در طول سال‌ها عکاسی کرده است، از میان آثارش گلچینی می‌فرستد و حوصله، زمان و اقتصاد اجازه بررسی بیشتر به عکاس نمی‌دهد. بخش ادبیات آثار بسیار ضعیف بود و ۹۹ درصد استیتمنت‌ها مشکل داشتند و اگر انتخاب شوند، باید بازنویسی شوند. همچنین، مجموعه‌ها بیشتر از یک قالب کلی بدوی تبعیت می‌کرد یعنی چند عکس را در کنار یکدیگر قرار داده بودند که وحدت بصری ساده‌ای ایجاد کند و فعلاً مجموعه‌ای که به روح عکاسی معاصر نزدیک باشد و در من شوک ایجاد کند، ندیدم.

نکته‌ای که در خلال صحبت‌های دبیر هنری و داوران به آن اشاره شد، درباره ویرایش در عکس‌ها بود که بر اساس فراخوان، ویرایش در بخش تک عکس جایز نیست اما ویرایش در بخش مجموعه جایز است. در واقع، ویرایش باید با توجه به رویکرد انتخابی عکاس باشد؛ یعنی اگر عکاس مستند کار کرده باشد هیچ‌گونه ویرایشی نباید در عکس موجود باشد اما اگر با نگاه هنری و فاین آرت کار کرده باشد، ویرایش آزاد است.

شرایطی که سبب کم شدن آثار جدید شده!؟

در ادامه، ساتیار امامی دیگر داور بخش عکس شانزدهمین جشنواره «تجسمی فجر» درباره جشنواره و آثارش به خبرنگار مهر گفت: اگر «تجسمی فجر» را با «فیلم فجر» مقایسه کنیم، باید ماحصل یک سال تولیدات عکاسان را در این جشنواره ببینیم، از طرف دیگر عکاسی برخلاف گذشته، هنر پرخرجی شده است. قبلاً دوستان به راحتی سفر می‌کردند و عکس می‌گرفتند اما الان این اتفاق به ندرت می‌افتد. ما در هر جشنواره‌ای باید آثار جدید با نگاه جدید ببینیم که به دلیل پرهزینه بودن، این امکان کم شده است.

عکاسان در انتخاب عکس و مجموعه عکس‌ها غفلت داشتند

وی همچنین بیان کرد: عکاسان در انتخاب عکس و مجموعه عکس‌ها غفلت داشتند؛ یعنی در دل تک عکس‌ها می‌شد یک مجموعه عکس خوب باشد و بالعکس. در واقع هنوز دوستان نمی‌توانند تشخصی دهند که اثر تک عکس و مجموعه عکس چیست و این گمراهی برای عکاسان وجود دارد که احتمالاً به مشکلات آموزشی و اقتصادی برمی‌گردد.

داوری امری انسانی است و این امر خطا را نیز در بر دارد اما همین تعداد داوران کمک می‌کند تا خطاها کمتر شود و یک انتخاب با اجماع به دست می‌آید و در هر داوری، نگاه‌های عکاسانه‌شان را تجمیع می‌کنند تا عکسی انتخاب شود.

امامی نیز در تایید صحبت ۲ داور دیگر در بالاتر بودن کیفیت آثار، فراتر از حد انتظارش عنوان کرد: ما در داوری خیلی سخت توانستیم از برخی عکس‌ها صرفنظر کنیم. در مجموع آثار خوبی را دیدیم و امیدواریم بازخوردش در نمایشگاه هم خوب باشد.

وی همچنین درباره معیارهای داوری در این جشنواره گفت: نگاه عکاسانه، موضوع و سوژه‌ای که عکاس دنبال کرده است و در نهایت خروجی نهایی که در عکس منعکس می‌شود، برایم اهمیت داشت چراکه شاید یک عکاس نگاه خوبی داشت اما سوژه‌اش خوب نبود و این‌گونه موارد حذف شدند. در داوری، نگاه شخصی مان وارد نشد و در عین حال سلیقه شخصی را تحمیل نکردیم بلکه اگر یک عکس از نظر من خوب بود و ۲ رای دیگر را نداشت، درصدد دفاع از آن برمی‌آمدم تا حذف نشود اما نظر تحمیلی نداشتم و در نهایت نیز مجموعه رای داوران مهم بود. در واقع، انتخاب یک عکس بستگی به دفاعیه داور از یک عکس دارد و این نگاه شخصی در انتخاب وجود دارد اما در جذب رای کار مشکلی است.

در داوری دستور زبان عکاسی حاکم است

نگاه شخصی شاید در عکاسی باشد اما این‌جا در داوری عکس، دستور زبان عکاسی حاکم است و نباید نگاه شخصی را تحمیل کرد.

کریم متقی نیز درباره ورود نگاه شخصی به داوری توضیح داد: این نگاه شخصی شاید در عکاسی باشد اما این‌جا در داوری دستور زبان عکاسی حاکم است و نباید آن را تحمیل کرد. اما باید آسیب شناسی جدی اتفاق بیفتد؛ جشنواره فجر چندین سال در حال برگزاری است و جای سوال است چرا آسیب‌شناسی نشده است؟ برای مثال ریشه نواقص موجود در عکس‌های عکاسان آیا به نحوه آموزش برمی‌گردد یا مورد دیگری که باید مورد بررسی قرار بگیرد.

داوری سختی را پشت سر گذاشتیم

در ادامه، کیارنگ علایی نیز درباره ویژگی‌های مدنظرش در داوری آثار گفت: داوری امری انسانی است و این امر خطا را نیز در بر دارد اما همین تعداد داوران کمک می‌کند تا خطاها کمتر شود و یک انتخاب با اجماع به دست می‌آید و در هر داوری، نگاه‌های عکاسانه‌شان را تجمیع می‌کنند تا عکسی انتخاب شود. من همیشه اول انطباق عکس با رویکردهای جشنواره را در نظر می‌گیرم، سپس به سلایق مختلف عکاسان شرکت‌کننده احترام می‌گذارم یعنی بتوانیم در همه انواع از جمله نجوم، حیات وحش و … عکس داشته باشیم و فقط یک رویکرد را دنبال نکنیم. همچنین در کلیت هر داوری، زیبایی‌شناسی، ارتباط بین عناصر در عکس، زمان‌مندی و مکان‌مندی در عکس و اهمیت شوک (آن) عکس مهم است. در مجموع داوری سختی را پشت سر گذاشتیم، چون هم باید به تنوع احترام می‌گذاشتیم و هم نگاه‌های مختلف از جمله قالب مدرنیستی را در آثار در نظر می‌گرفتیم.

لزوم وجود نگاه‌های متفاوت در کنار هم برای داوری

در پایان نیز، مسعود زنده‌روح کرمانی دبیر هنری شانزدهمین جشنواره هنرهای تجسمی فجر درباره انتخاب داوران و ترکیب آن‌ها به خبرنگار مهر گفت: نگاه جدیدی که به جشنواره «تجسمی فجر» در دوره شانزدهم شده است چه بین دبیرها و چه داوران ترکیبی از تفکرهای مختلف کنار هم بوده است و یک‌دستی در داوری، همیشه یک ژانر را در یک رشته بروز می‌دهد به همین دلیل، در انتخاب‌ها سعی کردیم نگاه‌های متفاوت، نسل جوان، دانشگاهی و باتجربه را در یک رشته در کنار هم داشته باشیم که این دیدگاه‌های مختلف در نتیجه به تجمیع فکر می‌رسد و تبدیل به یک نمایشگاه می‌شود.

پس از این‌که گپ و گفت با داوران، دبیر بخش عکس و دبیر هنری جشنواره به پایان رسید، مرحله بعدی تماشای عکس‌ها آغاز شد. در این بخش، چندین مجموعه عکس مورد بررسی قرار گرفت که به تایید داوران و دبیران، جزو بهترین‌های رشته عکس تا این‌جای داوری بوده است و به همین دلیل مسعود زنده‌روح کرمانی، با خنده و خطاب به من گفت که حرف‌مان را در خوب نبودن مجموعه‌های عکس پس می‌گیریم.

به گزارش مهر، در بخش عکس (تک عکس و مجموعه عکس) جشنواره تجسمی فجر شانزدهم ۲۳۱۵ اثر به دبیرخانه ارسال شده بود که پس از انتخاب و داوری، این میزان به ۸۳ اثر رسید (با توجه به فضا و ظرفیت نمایشگاه، ممکن است تغییر کند) که این آثار در نمایشگاهی به نمایش درخواهند آمد.