پاسخی علمی به یک پرسش عجیب؛ چرا به یکدیگر هدیه می‌دهیم؟

خبر آنلاین

افراد در سراسر دنیا به مناسبت‌های مختلف مثل سال نو، کریسمس، نوروز یا روز تولد به یکدیگر هدیه می‌دهند؛ اما این سنت چه هدف و ریشه‌ای دارد؟ چرا افراد باید شیء ارزشمندی را که خود می‌توانند استفاده کنند به دیگری بدهند؟ به باور چیپ کالول، انسان‌شناس در دانشگاه کلرادو دنور، هدیه دادن دارای ریشه‌های باستانی است و می‌توان این سنت را در تمام فرهنگ‌های سراسر جهان مشاهده کرد؛ اما چه عاملی پشت این سنت قرار دارد؟

بیشتر بخوانید:
ماهواره جاسوسی کیم‌جونگ‌اون از دل کاخ سفید عکس دارد!

بدون شک هدیه‌ها می‌توانند اهداف مختلفی داشته باشند. روانشناسان علت هدیه دادن را شوق و اشتیاق درونی می‌دانند. درحالی که متخصصین الهیات مسیحیت کاتولیک، بودیسم و اسلام هدیه دادن را روشی برای بیان ارزش‌های اخلاقی مانند عشق، مهربانی و قدردانی تفسیر می‌کنند.

از سوی دیگر، فیلسوفان از سنکا تا فردریش نیچه، هدیه دادن را بهترین نمایش از خودگذشتگی می‌دانند؛ بنابراین عجیب نیست که هدیه‌دادن بخش اصلی بسیاری از ایام سنتی مثل حنوکا، کریسمس، کوانزا و دیگر تعطیلات در فرهنگ‌های گوناگون است.

با این‌حال از میان تمام توضیحات و علت‌های برشمرده برای هدیه دادن، مارسل موس، انسان‌شناس فرانسوی در سال ۱۹۲۵ یکی از قانع‌کننده‌ترین توضیحات را ارائه داد.

اهدا، دریافت و جبران‌کردن

موس هم مانند بسیاری از انسان‌شناس‌ها درگیر معمای جوامعی بود که به صورت افراطی هدیه می‌دهند. برای مثال در ساحل شمال غربی کانادا و ایالات متحده، مردم بومی جشنواره‌های مبادله‌ی هدایا را برگزار می‌کنند. در این جشن‌ها میزبان مقدار زیادی دارایی را اهدا می‌کند. یکی از این نمونه‌ها جشن هدیه ۱۹۲۱ بود که توسط رهبر قبیله‌ی کواکواکاواکو در کانادا برگزار شد و به اعضای قبیله ۴۰۰ کیسه آرد، تعداد زیادی پتو، چرخ خیاطی، اسباب و لوازم خانه، قایق‌های پارویی، قایق موتوری و حتی میز بیلیارد اهدا شد.

موس در مقاله‌ای معروف با عنوان «هدیه» که تقریبا یک قرن پیش منتشر شد، جشنواره‌ی هدیه را به شکل نوعی افراطی از هدیه‌دادن توصیف می‌کند. با این‌حال این رفتار را می‌توان در اغلب جوامع بشری مشاهده کرد. ما با دادن هدیه، چیزهایی را از دست می‌دهیم که حفظشان برای خودمان، از نظر اقتصادی و تکاملی منطقی‌تر است.

به باور موس، هدیه‌ها باعث سه عمل مجزا اما به هم مرتبط می‌شوند که عبارت‌اند از: اهدا، دریافت و جبران‌کردن. عمل هدیه دادن نشان‌دهنده‌ی سخاومت، مهربانی و قدردانی است. عمل دریافت هدیه در مقابل، تمایل شخص به قدردانسته شدن و پذیرفتن را نشان می‌دهد. عمل سوم، هدیه‌دادن متقابل یا جبران‌کردن که نشان دهنده‌ی جبران مهربانی در ازای هدیه‌ی دریافتی است.

با این‌حال زمانی که شخصی هدیه‌ای را دریافت می‌کند باید هدیه‌ای متفاوت با هدیه‌ی خود را اهدا کند. به این ترتیب عمل هدیه دادن به حلقه‌ی بی‌نهایت اهدا و دریافت تبدیل می‌شود.

در واقع عمل جبران‌کردن است که هدیه‌ها را منحصربه فرد می‌کند. برخلاف خرید چیزی در مغازه که در آن مبادله با داد و ستد پول در ازای کالا به پایان می‌رسد، هدیه دادن باعث ایجاد و حفظ روابط می‌شود. هدیه دادن می‌تواند به معنی انصاف و نمایش خوبی باشد، زیرا هر هدیه معمولا برابر یا با ارزش‌تر از چیزی است که اهدا شده. همچنین هدیه دادن به معنی ابراز احترام است زیرا تمایل فرد به قدردانی را نشان می‌دهد. به‌این‌ترتیب هدیه دادن افراد را به یکدیگر نزدیک می‌کند و ارتباط آن‌ها را در چرخه‌ای بی‌نهایت از تعهدهای مشترک حفظ می‌کند.

دادن هدایای بهتر

آیا تمام مصرف‌کنندگان کنونی نادانسته به نظریه‌ی موس عمل می‌کنند؟ از طرفی، بسیاری از مردم امروزه از نبود هدایا رنج می‌برند البته دلیل این مشکل، فراوانی بیش از حد هدیه‌ها است. به گزارش گالوپ، یک خریدار متوسط آمریکایی در تعطیلات، ۹۷۵ دلار صرف خرید هدایا در سال ۲۰۲۳ کرده است که بالاترین رقم از زمان آغاز این پژوهش در سال ۱۹۹۹ است.

از سویی بسیاری از هدایا به راحتی دورانداخته می‌شوند. در فصل تعطیلات سال ۲۰۱۹، بیش از ۱۵ میلیارد دلار هدیه‌ی خریداری‌شده از سوی آمریکایی‌ها ناخواسته بودند و ۴ درصد آن‌ها به صورت مستقیم سر از زمین‌های زباله درآوردند. در سالی که گذشت، خرید تعطیلات در بریتانیا، کانادا، ژاپن و بسیاری از نقاط دیگر افزایش یافت.

هدیه‌دادن به روش امروزی همچنین می‌تواند منبع ترس و خشم باشند. از سویی، با ارائه‌ی هدیه‌ها در سنتی دیرینه مشارکت دارید که با رشد و حفظ روابط گره خورده است. از سوی دیگر به نظر می‌رسد برخی جوامع از فصل تعطیلات به عنوان بهانه‌ای برای مصرف‌گرایی بیشتر استفاده کنند.

ایده‌های موس افراد را به مصرف‌گرایی تشویق نمی‌کند. بلکه تعریف او از هدیه‌دادن نشان می‌دهد هرچقدر هدایا معنادارتر و شخصی‌تر باشند، احترام و قدردانی بیشتری را به دنبال خواهند داشت. یک هدیه‌ی ارزشمند احتمالا کمتر سر از سطل آشغال در می‌آورد. کالاهای دست‌ساز و ارزشمند یا تجربه‌های شخصی مثل تور غذایی و بالون‌سواری هم می‌توانند ارزشمندتر از کالاهای تولید انبوه باشند که در بسته‌بندی‌های پلاستیکی در سراسر جهان حمل می‌شوند. هدیه‌های باکیفیت از ارزش‌ها و حفظ روابط سخن می‌گویند.