وحدت صداها، کثرت سازها

این رویکرد با برگزاری جشنواره در مناطق مختلف کشور و بعد از برگزاری مرحله ملی درسراسر کشور ممکن شده است. یکی از سنت‌های پسندیده این جشنواره، این است که تنها به اجرای زنده موسیقی و نوازندگی بسنده نکرده بلکه به موضوع پژوهش در این حوزه نیزتوجه کرده که درنخستین نشست پژوهشی درباره«تحلیلی شناختی در موسیقی نواحی ایران؛ موسیقی قومی، فراقومیتی یا شبه‌کلاسیک» صحبت شد. مسأله مورد توجه در این نشست این بودکه مردم ایران و اقوام مختلف چگونه در یک پدیده موسیقی به اجماع و درپهنه ایران‌زمین در کنار یکدیگر،موسیقی فراقومیتی رابه زبان‌های مختلف درست کردند.
     
نابغه‌های هنری در سراسر ایران 
در این نشست، محمدعلی مرآتی، استاد دانشگاه ودبیر جشنواره درباره شیوه برخورد مردم با موسیقی گفت: موسیقی درگذشته خیلی احساسی معنا می‌شد اما امروز به‌گونه دیگری آن را معنا می‌کنیم. امروز موسیقی را دارای سه رکن اساسی می‌دانیم اما مسأله اصلی محتوای انسان‌شناسانه این مقوله است که باعث می‌شود یک ‌قوم به پدیده موسیقی برسد. دبیر جشنواره در بخش دیگری از سخنان خود بیان کرد: ما در ایران برای ارائه و تعریف موسیقی قومی از واژه‌های مختلفی استفاده می‌کنیم؛ هرچند که بیش از۴۰سال است از واژه «موسیقی نواحی» برای تعریف این مفهوم استفاده می‌شود که بنده ابتدا اصلا با این واژه موافق نبودم اما طی چند سال اخیر پی به حقیقتی بردم و متوجه شدم اقوام براساس پدیده‌های زیبایی‌شناسی، خودشان موسیقی مشترکی درست کردند که البته همجواری در آن نقش زیادی داشته است. آنها در اوج یک پدیده موسیقایی به یک واژه مشخص رسیدند؛ مثل موسیقی بخشی که در یک پهنه فرهنگی شکل گرفته و کاملا فراقومیتی محسوب می‌شود.‌ مرآتی در ادامه سخنانش از مفهوم موسیقی کلاسیک در موزیکولوژی معاصر، ویژگی‌های موسیقی نواحی ایران در منطقه، واژه پیشاکلاسیک و همچنین موسیقی بخشی‌های شمال خراسان‌(چند‌قومیتی) صحبت کرد. رابطه ژنتیک و اندام‌واری بین موسیقی فولکلور و‌ ردیف‌ دستگاهی ما وجود دارد که می‌تواند با دقت تعریف و بررسی شود. مرآتی در بخش دیگری از سخنانش با ارائه تعریفی از نوابغ موسیقی اظهار کرد: ملاک ما در جشنواره‌ها «نوابغ» هستند؛ نوابغی که توسط هنرمندان همان منطقه انتخاب می‌شوند. این نوابغ هستند که اجازه تغییرات در موسیقی را دارند زیرا مرزهای صوتی را بلدند و به‌درستی می‌شناسند. این هنرمند درتوضیحات تکمیلی خود بیان کرد: در جای‌جای ایران می‌توان مثال‌هایی را برای عناصر شبکه کلاسیک در‌نظر گرفت. بخشی‌ها و عاشیق‌ها نمونه‌هایی از این دست هستند که در حوزه فعالیت آنها جغرافیا را در‌نظر نمی‌گیرند. مثلا در آذربایجان‌غربی ترک‌ها و کردها موسیقی مشترک و سازهای مشترکی دارند. به‌عنوان نمونه ما سازی داریم که در ترکی «نرمه‌نای»، در کردی «بالابان» و در زبان ارمنی «دودوک» نام دارد.
     
فصلی جدید در مطالعات آکادمیک موسیقی
دومین نشست پژوهشی جشنواره موسیقی نواحی ایران نیزدرحالی درحاشیه جشنواره برگزارشد که موضوع آن «رویکردهای نوین اتنوموزیکولوژی ایران» بود و دکتر محمدرضا آزاده‌فر استاد دانشگاه سخنران آن بود. سخنرانی او همچنان که خودش تأکید داشت، به درد متخصصان حوزۀ موسیقی می‌خورد و برای آنان دارای تازگی‌ها و جذابیت خاصی بود. مدل‌های پژوهشی موسیقی و زندگی اجتماعی، موسیقی و هویت، موسیقی و باورهای مذهبی و اعتقادی، موسیقی جادو و درمان، موسیقی و بدن، موسیقی و جنسیت، موسیقی و سیاست، موسیقی و مهاجرت، موسیقی و زبان، سازشناسی، آوانگاری و تجزیه و تحلیل ساختاری موضوعاتی وبد که در سخنرانی وی مطرح شد.  وی بخشی از سخنان خود را به مقوله ظهور مکتب «کلن» در ایران اختصاص داد و اظهار کرد: با شروع فعالیت‌های محمدتقی مسعودیه و یوزف کوکرتز در ایران عرصه برای ورود رویکردهای مطالعاتی مکتب آلمان به ویژه کلن در ایران فراهم آمد. از اوایل دهه۹۰پذیرش دانشجو در دانشگاه‌ها در رشته اتنوموزیکولوژی آغاز شد. انتشار کتاب زنده‌یاد محمدتقی مسعودیه نیز در این مسیر بسیار راهگشا بود و با شروع فعالیت نویسندگانی مانند محسن حجاریان، جریان نوین مطالعات اتنوموزیکولوژی درعرصه نشر کتاب ایران ظهور یافت. این جریان با انتشار کتاب «اتنوموزیکولوژی رویکردهای مطالعاتی» توسط نشر نی درسال ۱۴۰۱ تداوم یافت. آزاده‌فر سپس به بررسی مدل‌های پژوهشی کتاب «اتنوموزیکولوژی رویکردهای مطالعاتی» پرداخت.
     
هنرمندان از اجراهای خود گفتند
درطول برگزاری این جشنواره طنین ساز و آوازهنرمندان مناطق مختلف ایران درتهران طنین انداز شد. درروز دوم جشنواره پولاد قهرمانان، مصطفی خرم‌دل (نی‌انبان ـ‌ آبادان)، سعدی صادقی (گروه‌نوازی ـ مازنی)، ‌محمد باجلاوند (کمانچه و ضرب ـ لری)، آیت قنبری (عاشیقی ـ آذربایجانی)، ابراهیم جرجانی (گوه‌نوازی ـ ترکمنی)، اعظم جوانبخت (دوتار ـ قوچان)، ناخدا ستوده (شروه‌خوانی ـ بوشهر) و مجید پاکدل (نی جفتی ـ بوشهر) روی صحنه رفتند.  اجراهای روز دوم با نوازندگی نی‌انبان پولاد قهرمانان همراه بود که او پس از اجرایش به ستاد خبری جشنواره گفت: برگزاری جشنواره موسیقی نواحی ایران اتفاق بسیار خوبی است؛ به‌ویژه این دوره که در تهران برگزار شد و از استقبال خوبی هم برخوردار بود و فرصتی بوجود آورد تا دل مردم شاد شود. هر چند که این روزها شاهد یک اتفاق ناخوشایند هم بودیم و به مردمان کشور عزیزمان که در پی حادثه تلخ کرمان به سوگ و غم نشستند، تسلیت می‌گویم. سعدی صادقی هم که درگروه موسیقی مازندرانی به هنرنمایی پرداخت، برگزاری جشنواره موسیقی نواحی را فرصتی برای ارائه آثار موسیقایی فاخر عنوان کرد و گفت: برگزاری چنین جشنواره‌هایی همچون موسیقی نواحی ایران موجب می‌شود موسیقی اصیل و کهن اقوام ایران که به موجب پررنگ شدن بیش از حد فضای مجازی در زندگی مردم کم‌رنگ شده است، بیشتر دیده شود و این رویداد مهم موسیقایی می‌تواند موجب حفظ و ترویج و اشاعه آواها و نواهای موسیقی ایران زمین شود.یکی دیگر ازاجراهای موردتوجه در جشنواره، اجرای عاشیق آیت قنبری بود که در کنار گروه عاشیق‌های آذربایجان، صدای سازهای این منطقه از کشور را در تالار رودکی طنین‌انداز کرد، او هم درباره اجرای خود گفت: در هر دو مرحله این جشنواره اجرا داشتم. این جشنواره متفاوت با دیگر جشنواره‌هایی است که در سرتاسر کشور برگزار می‌شود و در واقع بستری برای نسل جوان موسیقی است. اگر چنین جشنواره‌هایی نباشد، ارتباط ما هنرمندان کمتر و کمتر می‌شود. بر همین اساس این جشنواره فرصتی برای دیدار و اجرای هنرمندان موسیقی نواحی در کنار یکدیگر است. ابراهیم جرجانی، سرپرست گروه‌ هنرمندان ترکمن هم که با قطعات «زیبا گُزل»، «دوست‌محمد» و «تَشنید» در جشنواره حضور داشت، گفت: این جشنواره برای دوستداران هنر اتفاق خوبی است و معرف یک موسیقی بکر در کشورمان است. از دیرباز همبستگی در بین اقوام ایران بوده و هست و برگزاری این جشنواره و دور هم جمع شدن هنرمندان در کنار یکدیگر خود گواه این موضوع است.  اما در این جشنواره شاهد نوازندگی یک بانوی هنرمند قوچانی هم بودیم، اعظم جوانبخت، نوازنده دوتار که با همراهی صبا عباسی و نیما جمشیدی روی صحنه رفت، درباره اجرایش گفت: من در مرحله اول جشنواره که در گنبد برگزار شد نیز اجرا داشتم اما اجرا در تهران برایم جالب‌تر بود و فرصتی است تا با هنرمندان بسیاری از اقصی ‌نقاط کشور آشنا شویم و بسیار خوشحالم که در این جشنواره شرکت داشتم.
     
در روز آخر جشنواره چه گذشت؟
دیروز سومین و آخرین روز مرحله ملی شانزدهمین جشنواره موسیقی نواحی ایران، به میزبانی تالار رودکی برگزار شد. در این رویداد، شامگاه دیروز نامخاص صیادی(سرنا و دهل ــ کردی)، عبدالعزیز احمدی(آواز و دوتار ــ تربت‌جام)، مرتضی کریمی(عود ــ هرمزگان)، علی محولاتی(دوتار ــ کاشمر)، هوشنگ کردستانی(گروه‌نوازی ــ کرمان)، عبدقلی شهبازی و روزه عباسی(آواز و نی ــ بلال‌خوانی بختیاری)و احمد الوان یوسف،عمر عبدالکریم حمید(موسیقی ریفی ــ عراق)روی صحنه رفتند. به این ترتیب در شب پایانی مروری بر موسیقی نواحی مناطق مختلف ایران از شمال شرق تا غرب و جنوب صورت گرفت و نوای سازهای مختلف و رنگارنگ در تهران طنین‌انداز شد.  

یادی از یک هنرمند بوشهری
روز دوم جشنواره، پس از اجرای موسیقی‌هایی ازشمال، شمال غرب وشمال شرق کشور، نوبت به هنرنمایی هنرمندان جنوبی بود که این کار را هنرمندانی از بوشهر به‌خوبی اجرا کردند. ناخدا علی ستوده با اجرای شروه‌خوانی و مجید پاکدل با اجرای نی جفتی و با همراهی اردشیر طهماسبی به هنرمندی پرداختد و ناخدا ستوده نیزضمن خرسندی از برگزاری این دوره از جشنواره بیان کرد: جشنواره موسیقی نواحی ایران اتفاق بسیار خوبی است؛ به‌ویژه این‌که این دوره در تهران برگزار شد وهنرمندان توانستند دیداری بایگدیگر تازه کنند.دراین برنامه همچنین حماسه حق‌پرست رئیس انجمن موسیقی استان بوشهر وپژوهشگر موسیقی این منطقه، یاد استاد احمدعلی شرفی از نوابغ نی جفتی و نی‌انبان که چندی پیش درگذشت را گرامی داشت و گفت: در موسیقی آیینی و موسیقی منطقه‌ای بوشهر سازهای ملودیک حول دو محور ساز بادی نی‌انبان و نی جفتی است که افتخار دارم همواره در کنار استاد بزرگوار مجید پاکدل بیاموزم. استاد بزرگی که نیم قرن این ساز را نواخته و اجرا کرده و این ساز و رپرتوار و کارگان موسیقی بوشهر را سینه به سینه درنزد بزرگان فرا گرفته و با حفظ تمامی اصالت‌ها و مؤلفه‌های موسیقی بوشهر به نسل بعد انتقال داده است. همچنین استاد ناخدا علی ستوده که موسیقی آوازی بوشهر را در وهله اول از زنده‌یاد مادرش در منطقه بندرگاه آموخته و با رعایت همه شئونات آوازی و مؤلفه‌های لحن موسیقی بوشهر در بخش آوازی آن را اجرا کرده‌است.استاد احمدعلی شرفی که در بوشهر متولد شد ازجمله چهره‌های سرشناس و پرآوازه موسیقی جنوب ایران بود که در بسیاری از فستیوال‌های ملی و بین‌المللی حضور داشت و بارها مورد تقدیر قرار گرفت. او ۳۰ مهر امسال در۸۰ سالگی درگذشت.