«آخرین کوسه نهنگ» در ایران چه می‌کند؟/ مستند برایم ابزار نیست

رامتین بالف کارگردان مستند «آخرین کوسه نهنگ» که برنده جایزه بهترین موسیقی و بهترین تصویربرداری از هفدهمین جشنواره مستند «سینماحقیقت» شده است، در گفت‌وگو با خبرنگار مهر با اشاره به اینکه تمام تولیدات از جمله این پروژه را مشترکا با برادر خود به ثمر رسانده است در رابطه با شکل‌گیری این مستند گفت: ۲ دهه است در حوزه محیط زیست و به طور خاص تاریخ منطقه بوشهر کار می‌کنیم و بر خلیج فارس و جزایر حفاظت شده تمرکز داریم.

وی با اشاره به اینکه به مدت ۲۰ سال روی پرندگان و آلودگی‌های زیست محیطی منطقه بوشهر به صورت میدانی پژوهش کرده است، ادامه داد: در این مدت کنار پژوهش میدانی، تحقیقات کتابخانه ای انجام دادیم و در حوزه آبزیان و به صورت خاص روی عروس واژگون و زوآنتوس کار کردیم و به کارگردانی برادرم فیلم ساختیم که مجموعه این پژوهش‌ها و بررسی‌ها منجر به شکل گیری ایده برای ساخت مستند «آخرین کوسه نهنگ» شد.

این مستند ساز با بیان اینکه «آخرین کوسه نهنگ» روایتگر کوسه نهنگی است که دنبال همزاد و عشق خود در این دریا می‌گردد، گفت: کوسه نهنگ موجودی مرکب از کوسه و نهنگ و از گونه‌های آبزی تاریخی است که بعضاً ۱۲ تا ۱۸ متر طول دارد و یکی از بزرگترین موجودات کره زمین به شمار می‌رود و دسته کوچکی از این موجودات در فصل مشخصی وارد خلیج فارس و مرزهای آبی سرزمین ما می‌شوند و این مستند بستری است تا ما به روایت زندگی این کوسه نهنگ بپردازیم و در موقعیت‌ها و حوادث گوناگون دریایی نظیر آلودگی‌ها، مصائب ماهیگیران، تصادف‌های دریایی، آلودگی‌های نفتی و … وارد شویم.

وی ضمن اشاره به اینکه از ابتدای کار و قبل از ساخت مستند اتودهایی برای طراحی لحن کوسه نهنگ داشته است، عنوان کرد: قبل از اثر به این سبک گفتار متن فکر می‌کردم از این رو تلاش کردم لحن گفتار متن اثر به خوبی نمایانگر آرامش کوسه نهنگ و سنگینی فرم حرکت این شخصیت در فیلم باشد.

این کارگردان با اشاره به اینکه قبل از شکل گیری این مستند یک دوره فیلمبرداری ۱۰ ساله داشته‌اند، ادامه داد: فیلمبرداری از سال ۹۶ روی موضوع کوسه نهنگ متمرکز شد و تا اوایل شهریور ۱۴۰۲ به تصویربرداری ادامه دادیم و به صورت همزمان با فیلمبرداری، تدوین کار را دنبال می‌کردیم. در این پروژه تصویربرداری از زیر آب و سطح آب از داخل بالگرد داشتیم و تلاش کردیم در حرکت دوربین زوایای کمتر دیده شده را برای مخاطب در قاب ببندیم.

بالف با تاکید بر اینکه امروز ساده‌ترین دوربین‌ها می‌توانند عظیم‌ترین تصاویر را ضبط کنند، گفت: به مستند به عنوان ابزار نگاه نمی‌کنم و سوژه و پیامی که مستند روی آن دست گذاشته مهم است. در این پروژه طبق ریتم و تمپو فیلم، روی عنصر حرکت کار کردیم و هیچ پلانی نداریم که حرکت نداشته باشد و در تمام مستند یا سوژه حرکت می‌کند یا دوربین به دور سوژه حرکت می‌کند و عنصر حرکت، فیلم را به لحاظ بصری ویژه کرده و مخاطب را همراه می‌کند.

به مستند به عنوان ابزار نگاه نمی‌کنم و سوژه و پیامی که مستند روی آن دست گذاشته مهم است در این پروژه طبق ریتم و تمپو فیلم، روی عنصر حرکت کار کردیم و هیچ پلانی نداریم که حرکت نداشته باشد و در تمام مستند یا سوژه حرکت می‌کند یا دوربین به دور سوژه حرکت می‌کند و عنصر حرکت، فیلم را به لحاظ بصری ویژه کرده و مخاطب را همراه می‌کند. وی با اشاره به اینکه همزمان با تدوین از موسیقی‌های انتخابی برای شکل گیری اتمسفر کار و ماکت اولیه موسیقی بهره گرفته است، یادآور شد: با موسیقی‌های انتخابی و ترکیب آنها درک مورد نظر حاصل شد و پس از آن تصمیم به تولید موسیقی اختصاصی پروژه گرفتیم از همین رو مرکز گسترش پیشنهاد داشت از آهنگسازهای مشهور تهران استفاده کنیم اما به واسطه هزینه‌های اقتصادی و دغدغه خودم برای استفاده از هنرمندان بومی، سراغ پیشکسوت موسیقی شهر، اکبر ابراهیمی رفتیم و با توجه به تجربه و استعداد او ساخت موسیقی مطابق آنچه در ذهن داشتیم به خوبی انجام شد.

بالف با اشاره به چالش و حساسیت‌های تولید این اثر مطرح کرد: به عنوان نمونه در یک مورد نیاز بود تا کوسه نهنگ‌ها را در فاصله ۵۵ مایلی جزیره خارک و مرز آبی ایران و عربستان که محل قرار گیری سکوهای نفتی ۲ کشور است، دنبال کنیم، آن منطقه از مناطق عمیق خلیج فارس با عمق ۴۰ تا ۵۰ متر محسوب می‌شود و در مرز با عربستان نیز حساسیت‌های خاصی وجود داشت.

این کارگردان ضمن اشاره به اینکه از پیدا کردن کوسه نهنگ‌ها در آن موقیت هیجان زده بوده است، ادامه داد: بدون توجه به حساسیت‌های منطقه مرزی با عربستان، برادرم سریع لباس غواصی پوشید و برای تصویربرداری داخل آب رفت و من هم تصویربرداری روی آب را انجام می‌دادم، در این شرایط نیاز است غواص با دو یا سه نفر همراه برای تصویربرداری اقدام کند و با توجه به اینکه او تنها وارد آب شده بود برادرم را در آن منطقه گم کردیم و با چالش‌های فراوان و پایش منطقه توانستیم برادرم را پیدا کنیم و تازه متوجه شدیم وارد آب‌های سرزمینی عربستان شده‌ایم.

وی با اشاره به اینکه این مستند در ظاهر و از نگاه مکاتب هنری، ناتورالیستی محسوب می‌شود، یادآور شد: اما مستند به لحاظ فرم و ساختار و فضای کار کاملاً سوررئالیستی است چرا که در این مستند وارد یک جریان سیال ذهن می‌شوید، همان گونه که در ابتدا عنوان می‌شود «سفری به اعماق سیال ذهن آنجا که تو را در هیبت یک کوسه نهنگ مشاهده می کنم» و روایتی سوررئال با محور طبیعت دوستی در این اثر شاهد هستیم.

بالف با احترام به رای هیات داوران و همه هنرمندان عرصه مستند تاکید کرد: در جشنواره «سینماحقیقت» دنبال جایزه نبودم بلکه به دنبال جایگاه برای این اثر هستم، معتقد هستم کار به خوبی در جشنواره حقیقت دیده نشد و امیدواریم این اتفاق در جشنواره فیلم فجر رقم بخورد.

سایر عوامل این مستند ۷۵ دقیقه‌ای عبارتند از تهیه‌کننده، نویسنده و کارگردان: رامتین بالف، فیلمبردار: رشاد بالف و رامتین بالف، تدوین و صداگزاری: رشاد بالف، تحقیق و پژوهش: رامتین بالف و رشاد بالف، موسیقی: اکبر ابراهیمی، دستیار فیلمبردار: کوشیار یزدانی، دستیار تهیه: معصومه شهریاری، دستیار تدوین: سبیکه رحیمی، مدیر هماهنگی تولید: عباس مطاف، گوینده: رامتین بالف.