آنچه ۲۶ دی ماه ۱۳۵۷ در گرگان گذشت

ایسنا/گلستان شهربانی گرگان چکیده گارد شاه در این منطقه بود و آن‌ها لکه ننگ تاریخ معاصر گرگان بودند که با همت و همیت مردم در هم شکستند و مرکز حمایت از رژیم و کانون خشونت و کشتار در گرگان توسط مردم تصرف و سرنگون شد، به همین علت می‌توان گفت انقلاب اسلامی در گرگان یک روز زودتر از تهران پیروز شد.

به هنگامه سیر در تاریخ و تورق تقویم شمسی، ۲۶ دی ماه روزی است که با عنوان «فرار شاه» نامگذاری شده است، روزی که عنوانش دو کلمه است اما به اندازه کل ایران حرف و مبارزه در دل خود دارد. روز جوانه زدن آن بذری است که ملت ایران با دست‌های خود در خاک وطن کاشته و با خون شهدا و اشک مادران آن را آبیاری کرده‌اند و به امید سبز شدنش سرمه به چشمان کشیده تا پرنورتر از قبل قد کشیدنش را به تماشا بنشینند.

به همین بهانه فرصت را مغتنم شمرده و به گفت‌وگو با «غلامرضا خارکوهی» تاریخ نگار گلستانی انقلاب اسلامی پرداخته‌ایم تا احوال حوالی ۲۶ دی ماه ۱۳۵۷ مردم گرگان را از زبان وی بشنویم، آنچه می‌خوانید قسمتی از گفت‌وگوی ایسنا با یکی از تاریخ‌نگاران فعال و قدیمی گرگان بوده که تاکنون بیش از ۳۰ جلد کتاب از وی منتشر شده و صدها مقاله و مصاحبه و سخنرانی در مجامع مختلف ارائه کرده است.

سابقه مبارزاتی مردم گرگان به چه زمانی بازمی‌گردد؟

مبارزات مردم گرگان از سال‌های خیلی دورتر از انقلاب ۵۷ علیه رژیم پهلوی رقم خورد اما از اوایل سال ۱۳۵۷ همه چیز آشکارتر و علنی‌تر شروع شد، در فروردین و اردیبهشت دو مراسم بزرگ برگزار شد یکی در مسجد جامع گرگان و یکی در مسجد گلشن که نهایتاً منجر به تبعید پنج نفر از انقلابیون بزرگ شهر یعنی آیت الله نورمفیدی، آیت الله طاهری، آیت الله رئیسی، مرتضی زمردیان، آیت الله معصومی از علی آبادکتول به مناطق دورافتاده کشور شد.

مجالس و مراسم‌هایی که با وجود نیروهای شهربانی و ساواک و سخت گیری‌ها و مزاحمت‌های شدید برگزار می‌شد باز هم پس از تبعید این بزرگان به صورت جسته و گریخته توسط علما و جوانان شهر و روستاهای گرگان به شکل زیرزمینی ادامه داشت.

مرداد و شهریور ۱۳۵۷ مصادف با ماه رمضان بود و در بعضی مساجد علما به هنگام صحبت مسائل سیاسی و انقلابی را بیان کرده و شب‌های احیای آن سال رنگ و بوی انقلابی به خود گرفته که منجر به تظاهراتی در سطح شهر ‌شد؛ در روز عید فطر همان سال که مقارن بود با اواسط شهریور ماه، بعد از نماز روز عید راهپیمایی علیه حکومت پهلوی برگزار شد که یک مراسم عمومی، آشکار، سیاسی و مذهبی بود.

ایسنا: اوج فعالیت‌های سیاسی و فرهنگی مردم به چه تاریخی باز می‌گردد؟

در مهرماه که مدارس باز شد فرصت خوبی بود تا فعالیت‌های فرهنگی و سیاسی اوج بگیرد، از یک طرف حضرت امام خمینی (ره) از نجف به روستای نوفل لوشاتو در فرانسه تبعید شده بود و اخبار و پیام‌ها و مصاحبه‌های ایشان در سطح بین‌الملل پخش می‌شد و راحت‌تر به گرگان می‌رسید و از طرف دیگر بازگشایی مدارس و دانشگاه‌ها فرصت مغتنمی برای برگزاری راهپیمایی‌ها ایجاد کرده بود.

از اواسط مهرماه تقریباً هر روز یا سر کلاس‌ها بحث سیاسی بود یا راهپیمایی برگزار می‌شد و تحصن اتفاق می‌افتاد. در مساجد هم مراسم‌های متعدد برگزار شده و پخش اعلامیه‌ها و شعارها نویسی سیاسی روی دیوارها هم اوج گرفت و رایج شد.

ایسنا: فعالیت‌های مبارزاتی مردم تا چه اندازه گسترده بود؟

در اول و دوم آبان ۱۳۵۷ دو تظاهرات چند ده هزار نفری در گرگان برگزار شد که تا آن موقع بی سابقه بود خیابان امام خمینی(ره) گرگان، میدان شهرداری، مسجد حاج آقا کوچک، مدرسه امام صادق، مسجد جامع و مسجد گلشن پاتوق انقلابیون بود و مردم با دعوت چهره به چهره و شبکه‌های داخلی کار اطلاع رسانی جهت تجمع و راهپیمایی‌ها را انجام می‌دادند. 

شبکه انقلابیون آنقدر فعال بود که در آن سال‌ها با توجه به اینکه جاده‌های روستایی بسیار خراب بود و دسترسی سخت و وسایل ایاب و ذهاب کم بود، تلفن و وسایل ارتباطی هم نبود با این حال اخبار را به دست روستاییان رسانده و آن‌ها نیز فعالانه در مبارزات انقلاب اسلامی شرکت می‌کردند.

در اواخر آبان ماه ساواک حدود ۱۰ نفر از جوانان انقلابی را با خیال اینکه با ایجاد واهمه در بین مردم روحیه انقلابی‌گری را سرکوب کند دستگیر و زندانی کرد در حالیکه مردم در جلوی دادگستری تا پایان آن شب به تجمع و تحصن پرداختند و خواستار آزادی آن ۱۰ نفر شدند؛ سرانجام دادگستری آنها را آزاد کرد و نیمه‌های شب بر روی دوش‌ مردم به خانه‌هایشان و آغوش خانواده بازگردانده شدند و مبارزات هیچگاه متوقف نشد.

ایسنا: واقعه ۵ آذر و نقش آن در مبارزات چه بود؟

۵ آذر نقطه عطف مبارزات مردم گرگان و واقعه‌ای منحصر به فرد است که در هیچ جای ایران به این حساسیت و گستردگی انجام نشده، با وجود اینکه گرگان شهر کوچکی بود اما آن روز بین ۳۰ تا ۵۰ هزار نفر در مکان امامزاده عبدالله به قصد محکومیت واقعه حرم امام رضا (ع) و به دستور امام خمینی (ره) برای اعتراض جمع شده بودند که از همان ابتدا تیراندازی‌ها آغاز شد و بالغ بر ۲۰۰ نفر مجروح و ۱۴ نفر شهید شدند که می‌توان گفت بزرگترین واقعه تاریخی شهر گرگان است.

ایسنا: محرم ۱۳۵۷ در گرگان چه اتفاقی افتاد؟

در محرم ۱۳۵۷ دسته‌های سینه زنی با نوحه‌های سیاسی چهره نوینی در تاریخ مجالس عزاداری در گرگان رقم زدند، هم نوحه‌ها سیاسی بود و هم شعارهای سیاسی می‌دادند که به سبب آن مورد ضرب و شتم مأموران شهربانی قرار می‌گرفتند.

راهپیمایی تاسوعا و عاشورا در سال ۱۳۵۷ کمر رژیم شاهنشاهی را در گرگان و کشور شکست، چرا که هم جمعیت بسیار زیاد بود و هم مسیرهای راهپیمایی بسیار طولانی بود، اینطور بود که ابهت قدرت پوشالی رژیم پهلوی در گرگان و سراسر کشور خرد شد.

هنگامی که شاه خطر را بسیار به خودش نزدیک دید و گمان کرد که حمله مردم به کاخش در تهران اتفاق دور و بعیدی نیست روز ۲۶ دی از ایران با کلی ثروت و سرمایه و چمدان‌هایی پر از اموال و جواهرات ملت فرار کرد و در پناه اربابان خودش قرار گرفت.

در آن روز مردم در خیابان به جشن و شادی پرداخته و شیرینی پخش می‌کردند، مأموران از ترس حمله مردم و تخریب مجسمه‌های شاه و رضا شاه در میدان شهرداری و کاخ آنها را جمع کردند اما تندیس تاج شاه که به اندازه یک ساختمان بزرگ و در میدان کریمی گرگان بود، توسط مردم تخریب شد.

ایسنا: روزهای نزدیک به پیروزی انقلاب در گرگان چگونه سپری شد؟

با پیام حضرت امام(ره) پس از فرار شاه که آن را «طلیعه پیروزی انقلاب» بیان کرده بود و نوید بازگشت خودش با ایران را داده بود، مبارزات آشکارتر، گسترده‌تر و با انگیزه بیشتری انجام شد؛ باید در نظر داشت ثروت و سرمایه‌ای که توسط شاه و وابستگان حکومتش از کشور ایران خارج شد آنقدر زیاد بود که هیچ‌گاه جرأت نکردند آمار دقیق آن را اعلام کنند.

بعد از فرار شاه تا ۲۲ بهمن گرگان شهر تظاهرات خیابانی شده بود. حتی تعداد زیادی از مردم در مراسم استقبال تاریخی از امام در تهران حضور پیدا کرده و در گرگان هم برای محاکمه فرماندار و رئیس شهربانی در جلوی بیمارستان پنج آذر تحصن کردند و چند هزار نفری در آن تحصن مستقر شدند؛ آن‌ها خواستار محاکمه رئیس شهربانی و فرماندار گرگان بودند که البته پس از پیروزی انقلاب رئیس شهربانی گرگان به اعدام محکوم شد.

در بهمن ماه شهر گرگان حدود ۱۰ روز تا نزدیک پیروزی انقلاب بازار گرگان روزها تعطیل و شب‌ها باز می‌شد و مردم شبانه خرید می‌کردند، این تحصن در اعتراض به رژیم پهلوی بود به این علت که عوامل رژیم مغازه‌ها را آتش می‌زدند و غارت می‌کردند؛ تا اینکه صبح روز ۱۹ بهمن مأموران شهربانی حدود ۷۰ مغازه از فلکه شهرداری تا فلکه مازندران را به آتش کشیدند و مردمی که برای خاموش کردن آتش می‌آمدند را نیز به گلوله بسته می‌بستند.

ایسنا: رفتار شهربانی با مردم گرگان چگونه بود؟

مأموران شهربانی گرگان از خشن‌ترین مأموران در سطح کشور بودند و خشونت آنها سرآمد خشونت در کشور بود، مخصوصاً افسری مانند سرگرد سلیمی‌زاده که خشن‌ترین مأمور شهربانی گرگان بود؛ شهربانی گرگان چکیده گارد شاه در این منطقه بود و آنها لکه ننگ تاریخ معاصر گرگان شدند.

بیش از نیمی از شهدای استان گلستان پیش از انقلاب فقط در شهر گرگان کشته شدند و هزاران نفر در طول آن سال‌ها مورد ضرب و شتم، شکنجه و اذیت و آزار مأموران شهربانی گرگان قرار گرفتند.

به همین جهت مردم عصر روز ۲۱ بهمن مأموران شهربانی گرگان را مورد ضرب و شتم قرار داده و انتقام شهدا و سوختن اموالشان را از آن‌ها گرفتند که در واقع می‌توان گفت انقلاب اسلامی در گرگان یک روز زودتر از تهران پیروز شد چرا که مرکز حمایت از رژیم و کانون خشونت و کشتار در گرگان توسط مردم تصرف و سرنگون شد.

انتهای پیام