باور نکنید شاه از روی حقیقت و صمیمیت خادم منافع ملت باشد

به گزارش خبرنگار مهر، رمان «خیابانی به درازای ابدیت»، نوشته مجتبی حبیبی که تیرماه امسال دار فانی را وداع گفت، به‌تازگی توسط شرکت چاپ و نشر بین‌الملل منتشر و راهی بازار نشر شده است. حبیبی، عضو انجمن قلم ایران، نویسنده کتاب‌های رمان، داستان کوتاه، زندگی‌نامه و منتقد ادبیات و سینما بود که در سن ۶۲ سالگی درگذشت.

«خیابانی به درازای ابدیت»، کتابی است که در قالب رمان، زندگی شیخ محمد خیابانی را روایت می‌کند و به‌ویژه به مواضع سیاسی و قیام این‌روحانی مبارز می‌پردازد. نویسنده کتاب پیش‌رو برای روایت خویش از منابع تاریخی مختلفی بهره برده که در انتها این‌منابع را فهرست کرده است. اما یکی از مهمترین منابع که خود نویسنده روی آن تأکید داشت، کتاب «نهضت آزادی ستان شهید شیخ محمد خیابانی»، تألیف مرحوم سید هادی خسروشاهی است.

حبیبی داستان کتابش را از روستای «قیزیل دیزج» آغاز می‌کند. همان روستایی که تقی رفعت، از یاران شیخ، بعد از کشته شدن شیخ به آنجا می‌رود و در همانجا هم می‌میرد. داستان از زبان تقی رفعت آغاز می‌شود. از تبریز و از نقش تبریز در مشروطیت.

نویسنده پس از این مقدمه شروع به روایت زندگی شیخ و البته مقطعی از تاریخ معاصر ایران می‌کند؛ از تولد او گرفته تا نمایندگی‌اش در مجلس؛ از سقوط تزاریسم تا حادثه شرف‌خانه؛ از قرارداد ۱۹۱۹ تا گشایش دارالشورای ملی در تبریز؛ و سرانجام حکایت آخرین شب و روز زندگی شیخ.

حبیبی، سال ۱۴۰۰ در مصاحبه‌ای با خبرگزاری کتاب ایران در مورد پژوهش خود توضیحاتی ارایه کرده بود. از جمله مطالب وی این بود: «شیخ محمد خیابانی، مجتهد است و پاتوق اصلی او در قیامش، مسجد است که تا پایان هم پابرجا می‌ماند و شیخ در اعتراض خویش، بیشتر در اعتلای فرهنگی می‌کوشد و بر تغییر فرهنگ تکیه دارد تا شعارها و مسائل دیگر. … شیخ در قیامش با خاستگاه مذهبی‌ای که دارد به صورت عملی در مقابل کمونیست‌ها قرار می‌گیرد که آن موقع از سوی سفارت آلمان مورد حمایت هستند و از طرف دیگر در برابر انگلیسی‌ها قرار دارد که قرارداد ۱۹۱۹ را دارند و نمایندگان خاصی که به سمت شیخ می‌فرستند از جمله کاپیتان ادموند که او وعده‌هایی می‌دهد و شیخ نمی‌پذیرد و او را بیرون می‌کند و می‌گوید من با انگلیسی‌ها در هیچ جبهه‌ای قرار نمی‌گیرم. اما اغلب اطرافیان شیخ در روزهای آخر از مخبر السلطنه هدایت امان‌نامه داشتند و شیخ تنها می‌ماند.»

تلاش نویسنده این بوده پشت صحنه ماجرا و اتفاقات را که در انتها فقط تقی رفعت، با شیخ محمد خیابانی می‌ماند بازنمایی کند. حبیبی می‌خواهد هم به شرح حضور افراد در اطراف شیخ بپردازد _که این گرد آمدن موقعیتی یا تصادفی بود_ هم توضیح دهد چگونه با ورود مخبر السلطنه به صحنه و دادن امان‌نامه، همه کنار می‌کشند و تسلیم سفارتخانه‌های مختلف می‌شوند و شیخ تنها در تیررس می‌ماند.

در بخشی از این‌کتاب می‌خوانیم:

شیخ محمد شب‌های سختی را در سکوت می‌گذراند و با خواندن جریده‌ها و تلگراف، آه سردی می‌کشید و به زحمت خود را روی صندلی و پشت میز کارش نگه می‌داشت و گزارش را مطالعه می‌کرد: «لیاخوف، صبحدم دوم تیرماه دسته‌های مسلح را برای مقابله با انقلابیون اعزام کرد. مدافعان مجلس حدود یک ساعت و مجاهدان انجمن‌های «آذربایجان» و «مظفری» و… حدود هفت ساعت در برابر مهاجمان مقاومت کردند. ساختمان‌های مجلس، انجمن‌های آذربایجان، مظفری و چند خانه دیگر در اثر آتش توپ ویران و چپاول شدند. میرزا ابراهیم تبریزی، ملک المتکلمین، میرزاجهانگیر خان و قاضی ارداقی از رهبران تشکیلات دموکرات تهران کشته شدند. سید جمال الدین اصفهانی به همدان گریخت، ولی در بروجرد به دست دولتیان به قتل رسید. در هر گوشه تهران انجمن‌ها، هیأت تحریریه روزنامه‌ها و حتی کوچک‌ترین مراکز اجتماعی نیز از میان رفتند. بیش از ۳۰۰ نفر مشروطه چی کشته شدند. بسیاری از نمایندگان و مشروطه چیان زندانی یا تبعید شدند. برخی انقلابیون در سفارت‌های خارجی پنهان شدند. برخی نیز مجبور شدند به طور پنهانی به ولایات یا به کشورهای خارجی فرار کنند.

پیش از به توب بسته شدن مجلس، انجمن ایالتی تبریز در ۲۳ خردادماه هزار نفر تفنگچی را برای کمک به انقلابیون تهران آماده اعزام کرده بود. در ۲۶ خرداد ۳۰۰ نفر تفنگچی همراه محمدقلی خان، ستارخان و باقرخان به قصد باسمنج رفتند و ۷۰۰ نفر دیگر نیز قرار بود به آنها بپیوندند. در اطراف انجمن، جوانان شوریده می‌خروشیدند و فریاد می‌زدند: «آن همه کوشش در دوسال برای چنین روزی بود… چرا به تهران نرویم؟ چرا به یاری دارالشورا نشتابیم؟»

شیخ محمد خیابانی با صدای دلنشین و مؤثر خود با مردم شوریده سخن می‌گفت: «هم سنگران! من شما را به صبر و استقامت فرا می‌خوانم. از شما می‌خواهم منتظر تصمیم گیری و ارائه طریق انجمن ایالتی باشید و از دست زدن به کارهای عجولانه و خودسرانه خودداری کنید…بارها گفته ام که پادشاهان هرگز ممکن نیست با حاکمیت ملیه همراهی نمایند. یاد دارم بیانات شاه سابق رومانی را که می‌گفت: «باور نکنید که یک شاه از روی حقیقت و صمیمیت خادم منافع اصلیه ملت باشد.»

این‌کتاب با ۴۴۷ صفحه و قیمت ۱۴۴ هزار تومان در بازار نشر عرضه شده است.