اقتصاد مخدری افغانستان؛ از خشخاش تا متامفتامین

به گزارش گروه سیاسی خبرگزاری دانشجو، این نشست با همکاری موسسه کادراس و مرکز مطالعات استراتژیک خاورمیانه برگزار گردید.

سخنرانان این نشست مجتبی نوروزی، کارشناس ارشد مسائل افغانستان، ویدا یاقوتی، دبیر گروه مطالعات افغانستان و پاکستان مرکز مطالعات استراتژیک خاورمیانه و بهرام زاهدی، استاد دانشگاه و کارشناس مسائل افغانستان بودند و دبیری این نشست به عهده محمد بیات، کارشناس ارشد موسسه کادراس بود.

محمد بیات در ابتدای نشست با اشاره به فتوای هبت الله آخوند زاده، رهبر طالبان در دسامبر ۲۰۲۱، مبنی بر ممنوعیت و حرمت کشت، تولید و مصرف مواد مخدر در سراسر افغانستان بیان داشت که با توجه به وابستگی اقتصادی افغانستان به مواد مخدر، این سوال در ذهن بسیاری از تحلیلگران ایجاد شده است که آیا طالبان عزم کافی برای انجام این دستور دارد یا خیر؟ و سپس با اشاره به آمار‌های بین المللی اشاره کرد که در سال ۲۰۲۲ شاهد افزایش چند برابری کشت خشخاش در افغانستان بودیم و کشت این محصول به ۲۳۳ هزار هکتار در این کشور رسیده بوده که عدد قابل توجهی است.

این کارشناس موسسه کادراس در ادامه اشاره داشت که در فاصله کمتر از یکسال از آمار ذکر شده، شاهد این هستیم که کشت و تولید خشخاش به شکل بی سابقه‌ای در افغانستان کاهش پیدا کرده است و از عدد ۲۳۳ هزار هکتار به ۱۰ هزار هکتار رسیده است.

وی در ادامه بیان داشت که بر اساس شواهد و آمارها، ظاهرا الگوی کشت و تولید مواد مخدر در افغانستان در حال تغییر است و طالبان در دوران جدید از یک بازیگر تولید کننده مواد مخدر سنتی در حال تبدیل شدن به تولید کننده مواد مخدر صنعتی همچون متامفتامین است که از گیاهی خودرو به نام افدرا که در مناطق مرکزی و غربی می‌روید، تولید می‌شود.

ویدا یاقوتی، دبیر گروه مطالعات افغانستان و پاکستان مرکز مطالعات استراتژیک خاورمیانه با اشاره به تبدیل شدن تولید مواد مخدر به شغل و منبع درآمد در افغانستان، بیان داشت که به این راحتی‌ها امکان خلاصی از دست مواد مخدر در افغانستان وجود ندارد.

وی سپس با اشاره به عدم امکان طرح‌های بدیل برای کشت مواد مخدر در افغانستان به دو دلیل، بیان اشت که اولا افغانستان معضل آب دارد و با توجه به این که کشت خشخاش به آب زیادی نیاز ندارد، ترجیح می‌دهد که آب را در جا‌های دیگر هزینه کند.

وی در ادامه با بیان اینکه کشت خشخاش در منطقه محصور در خشکی افغانستان کمرنگ شده، اشاره داشت که در این کشور، با ایجاد آزمایشگاه‌های زیرزمینی و تولید مواد مخدر صنعتی از «افدرا» که نیازمند آب و هزینه نیست، الگوی کشت تغییر کرده که در آینده می‌تواند هزینه و مشکلات فراوانی در زمینه‌های اجتماعی و امنیتی برای ایران ایجاد کند.

مجتبی نوروزی، کارشناس ارشد مسائل افغانستان، با اشاره به اینکه تولید مواد مخدر در افغانستان وابسته به تقاضاست، بیان داشت که ممنوعیت و دستور و فتوا، منجر به حل مساله کشت و تولید مواد مخدر در افغانستان نمی‌شود و هزینه بی‌تدبیری طالبان در این زمینه را همسایگان این کشور خواهند پرداخت.

این کارشناس مسائل افغانستان سپس افزود: پس از استقلال افغانستان، مهمترین پروژه آمریکا در افغانستان، طرح آبرسانی به استان هلمند بوده است و با توجه به کمبود آب و تراکم جمعیت کم در این ولایت، سرمایه‌گذاری زیادی برای توزیع آب در این منطقه انجام شده است. وی ادامه داد که ۹۰ درصد مواد مخدر و خشخاش دنیا در ولایت هلمند افغانستان تولید می‌شود که برخورد با آن بسیار سخت است. زیرا متغیر‌های گسترده سیاسی و اقتصادی در آن دخیل هستند.

نوروزی با اشاره به قابل توجه بودن سهم مواد مخدر در افغانستان، بیان داشت که ۴ میلیارد دلار از ۱۰ میلیارد دلار کل تجارت در افغانستان، مربوط به مواد مخدر است، که رقم بسیار بالایی است.

وی سپس بیان کرد که گردش این میزان پول در افغانستان، یک ساختار پیچیده مافیایی را در این کشور شکل داده که تغییر آن را به شدت سخت می‌کند؛ لذا از طریق دستور امکان تغییر آن وجود ندارد.

بهرام زاهدی، استاد دانشگاه و کارشناس مسائل افغانستان، با اشاره به اینکه ۳۵ درصد تولید ناخالص داخلی افغانستان را مواد مخدر تشکیل می‌دهد، اظهار کرد: دولت طالبان با تلاش خود افغانستان را برای اولین بار به دومین کشت کننده این محصول پس از میانمار تبدیل کرد و حدود دو میلیون نفر به دلیل کاهش امکان تولید در افغانستان بیکار شدند.

زاهدی با اشاره به مبارزه طالبان با مواد مخدر بیان داشت که بعد از کاهش زمین‌های کشت مواد مخدر، راه ارتزاق ۲ میلیون نفر در این کشور بسته شده است؛ لذا درآمد حاصل از صادرات مواد مخدر که تا سال ۲۰۲۳ به تنهایی بیش از صادرات قانونی کل افغانستان بوده است، به یکباره به یک سوم کاهش یافته است و با توجه به این امر، آن ۲ میلیون جمعیت به سمت تولید مواد مخدر صنعتی حرکت کرده اند.

وی با اشاره به گزارش‌های بین المللی اشاره داشت که صادرات شیشه از افغانستان و کشف متامفتامین در این کشور از سال ۲۰۱۷ تا ۲۰۲۱ میلادی ۱۲ برابر افزایش داشته است. این ماده از افغانستان به اقصی نقاط جهان صادر شده است و امروزه در بازار‌های این کشور، حجم قابل توجه و زیادی از این محصول یافت می‌شود.

وی در پایان دگردیسی در اقتصاد مخدری افغانستان را سرآغاز مشکلات برای کشور‌های همسایه افغانستان خواند و بیان داشت در کنار موج مهاجرت از افغانستان به سایر کشورها، شاهد گسترش قاچاق مواد مخدر صنعتی به کشور‌های منطقه خواهیم بود.